Psikoloji ile ilgilenmeye yeni başlayan insanların “Oedipus ve Elektra kompleksi nedir?” diye merak etmesi son derece olağandır. Oedipus ve Elektra kompleksi, adını Yunan mitolojisinden almıştır. Freud’a göre aile içinde yaşanan bazı olaylar, kişinin “fallik” döneminde ortaya çıkar. Bu içeriğimizde Oedipus ve Elektra kompleksinin ne olduğunu, mitolojideki yerini, oluşan karmaşayı ve ne yapılması gerekenleri inceleyeceğiz. Öyleyse Oedipus ve Elektra kompleksi nedir? Hazırsanız başlayalım!
Oedipus Kompleksi Nedir?
Erkek çocuk, annesini ilk aşkı olarak görür. Bilinç dışında da olsa annesine tamamen sahip olmayı arzular. Annesine yoğun sevgi ve ilgi gösteren çocuk, zamanla babasından nefret etmeye başlar. Babasından kurtulmayı istediğinden onu, sürekli dışlar. Bir süre sonra cinselliğinin farkına varmaya başlayan çocuk, herkesin kendisine benzer bir genital yapıya sahip olduğunu düşünür.
Özellikle 3-6 yaş arasındaki fallik dönemde mastürbasyon yapmaya eğilimi olan çocuk, biraz da olsa cinsel doyumu bu sayede sağlar. Ancak çocuk, mastürbasyon yapıyor oluşunu cinsel organına karşı yapılan bir tehdit olduğunu düşünür. Aynı zamanda mastürbasyon, bedeninin diğer bölümlerine karşı da bir tehdit oluşturabilir. Zamanla herkesin aynı organlara sahip olmadığını anlayan küçük çocuk, bu durumda karşı cinsin de eskiden penisi olduğunu ve hadım edildiğini düşünür.
Erkek çocuklar, bu dönemi kız çocuklar kadar karmaşık ve zorlu geçirmezler. Çünkü çocuğun ilk aşkı olan anne, ondaki yerini hala korumaktadır. Çocuk, annesine dokunmak ve onunla uyumak isteyebilir. Yine, kardeşleri varsa annesini onlardan uzak tutmak için her şeyi yapar. Ancak çocuk, kardeşlerini kıskansa da annesinden asıl uzaklaştırmak istediği kişi babasıdır.
Babasına karşı bazı saldırgan tutumlar sergileyen çocuk, bir yandan da babasının onu cezalandıracağını düşünür. Bu dönemde küçük çocuğun en büyük korkusu ise penisinden yoksun kalmaktır. Freud, buna “Kastrasyon Anksiyetesi” yani hadım edilme kompleksi, demiştir.
Kastrasyon Anksiyetesi sebebiyle çocuğun yaşadığı korku, annesine olan düşkünlüğünden daha ağır basar. Böylece Oedipal bağlantı giderek azalır. Kompleksin sona ermesiyle çocuk, babayla daha fazla vakit geçirmeye ve onu benimsemeye başlar. Böyle çocuğun yaşadığı korkular ergenliğe kadar son bulur.
Elektra Kompleksi
Kız çocuk, tıpkı erkek çocuk gibi karşı cinsin de kendisi gibi genital özelliğe sahip olduğunu düşünür. Yalnızlık dönemine geldiğinde libido dürtüsünün de etkisiyle çocukta farklı bir algı oluşur. Karşı cinsin daha farklı bir genital yapıya sahip olduğunu zamanla anlayan kız çocuğu, annesinin de bir penise sahip olmadığını keşfeder. Çocuk, bunu bir eksiklik olarak görür ve annesine karşı haset beslemeye başlar.
Babası, Elektra kompleksi boyunca kız çocuğunun ilgi odağı olmaya başlar. Penisi olmadığı için eksiklik hissine kapılan çocuk, babasının bu konuda bir eksiği olmadığını düşünür ve böylece babaya yönelir. Bu dönemde baba tarafından reddedilen çocuk, anneye tekrar yönelir. Ancak anneye karşı beslediği haset duygusu hala kendini korumaktadır. Küçük çocuk, zamanla annesinin babası tarafından kabul edildiğini görür. Böylece annesi gibi olması gerektiğine kanaat getirir.
Çocuk, babanın ilgisini kazanmak için anneyi taklit etmeye başlar. Annesinin kıyafetlerini giyme ve makyaj yapma gibi istekleri bu dönemde artar. Fakat çocuk, ne yaparsa yapsın babası tarafından ilgi görmeyeceğini anlar. Babasına karşı olan düşkünlüğü zamanla annesine doğru yönelir. Annesiyle güçlü bağ kuran çocuk, babasından vazgeçer. Böylece kompleks sona erer ve yaşanan duygu ergenlik döneminde başka bir erkeğe yönelene kadar ötelenir.
Oedipus Kompleksinin Mitolojideki Yeri
Anlatılan mitolojik hikayenin birçok farklı versiyonu vardır. Ancak temel olarak konu aynıdır. Bazılarında Tanrı Apollon bazılarında ise bir kahin, krala oğlu Oedipus tarafından öldürüleceğini söyler. Böylece Kral Laios ve karısı, büyük bir endişeye kapılır. Kehanetin gerçekleşmemesi için çocukları Oedipus’u öldürmeye karar verirler.
Çocuğu, ayakları çivili veya bağlı bir şekilde ormandaki bir mağaraya atarlar. Çift, küçük çocuktan ve ölümden kurtulduklarını düşünür. Ancak bir çoban sürüsü, Oedipus ile karşılaşır ve onu kurtarır. Çoban, onu çocukları olmayan kral Ploybos ve karısı Merope’ye götürür. Ayakları şiş olduğundan çift ona “Oedipus” adını koyarlar.
Oedipus, büyüdükten sonra üvey çocuk olduğu için aşağılanır. Böylece geçmişini öğrenmek için Apollon kahinine gider. Kahin, ona ailesinin kim olduğunu söylemez. Ancak babasını öldürüp annesiyle evleneceğini dile getirir. Oedipus, Ploybos’u öldürmemek için kenti terk eder. Yolda da birkaç kişiyi öldürür. Bunların içinde Thebai kralı, yani babası, Laios’ta vardır.
Thebai Şehrine Geliş
Oedipus, yoluna devam ederken Thebai şehrine gelir. Girişte Sphinks isimli yarı insan ve yarı aslan olan bir yaratık görür. Sphinks, Thebai’ye girmek isteyenlere bilmece sorar. Doğru cevap veremeyenleri de öldürür. Oedipus’a “Sabah dört, öğlen iki, akşam ise üç ayaklı olan yaratık hangisidir?” diye sorar. Oedipus, “İnsandır, bebekken emekler, büyür iki ayakla yürür ve yaşlanınca baston kullanır.” diye cevap verir.
Sphinks’in bu zor sorusuna ilk kez doğru cevabı, Oedipus vermiştir. Sinirlenen yaratık da kendini öldürür. Thebai halkı, Spinks’ten kurtulduğu için sevinir ve Oedipus’u kral ilan eder. Böylece Oedipus annesiyle yani, kraliçeyle evlenir. Kahinin kehaneti artık tamamen gerçekleşmiştir. Oedipus, yaşadığı durumdan tamamen haberdardır.
Her şey yolunda gibi görünürken Thebai şehrinde bir salgın hastalık görülmeye başlar. Halka yardım etmek için Oedipus, tekrar kahine danışır. Kahin, Kral Laios’u öldüren kişinin hala Thebai kentinde olmasından dolayı hastalığın ortaya çıktığını söyler. Bunun üzerine Oedipus, durumu kraliçeye anlatır. Kraliçe, bu durumu kaldıramaz ve kendini öldürür. Oedipus da suçluluk duygusuyla gözlerini kör eder. Kızı, Antigon da onu, Kolonos’a götürür. Bir süre sonra Oedipus, burada ölür.
Elektra Kompleksi Mitolojideki Yeri
Elektra, Agamennon ile Klimnestra’nın kızıdır. Agamennon, Troya savaşını kazanacağı düşüncesiyle kızı İphigenia’yı tanrılara kurban eder. Kızının ölümünü duyan Klimnestra, çok sinirlenir ve kocasından öç almak ister. Kocasını, onun düşmanıyla aldatır ve ikisi birlikte Agamennon’u öldürür. Babasına aşırı düşkün olan Elektra, annesinden nefret eder. Annesini öldürmek için kardeşi Orestes’in büyümesini bekler ve ona her şeyi anlatır. Sonra ikisi birlikte annelerini öldürür.
Eğer Oedipus ve Elektra Kompleksi ilginizi çektiyse, Yunan Mitinden Gelen Bir Teori: Psikolojide Ikarus Sendromu yazımıza da bakabilirsiniz!
Oedipus ve Elektra Kompleksi Ne Zaman Başlar?
Freud’a göre Oedipus ve Elektra kompleksi “fallik” dönemde ortaya çıkar. Fallik dönem, Freud’un “Psikoseksüel Gelişim Kuramı’nın 3-6 yaş arasını kapsamaktadır. Bununla birlikte çocuğun yaşadığı bu dönemde libidonun odağı genital bölgedir. Çocuk, karşı cinsteki ebeveynine karşı aşırı ilgiliyken hemcinsi olan ebeveyninden kurtulmak ister. Üçüncü yaşın sonlarında başlayan bu dönem, beşinci yaşın sonlarına doğru biter. Çocukta bu dönem boyunca cinsel bölgenin uyarılması ve ebeveyne yönelik cinsel yönelim artar.
Oedipus ve Elektra Kompleksinde Yapılması Gerekenler
Psikologlara göre çocuklarda yaşanan bu kıskançlık durumu, son derece normaldir. Anne ve babalar, bazen çocukları kıskanmasın diye birbirine uzak durabilir. Ele ele tutuşma ve birbirlerini öpme gibi sevgi davranışlarını göstermeyebilir. Psikologlar, bu tarz davranışların yanlış olduğunu söylemektedir. Bu konuda çocukların öğrenmesi gereken asıl nokta, aile içindeki herkesin farklı yeri olduğudur. Böylece herkesin farklı sevgisinin olduğunu öğreneceklerdir.
Çocuğun cinsel kimliğinin gelişmesi ve kendi hemcinsi olan ebeveynini örnek almaya başlaması, her çocukta farklıdır. Hemcinsi olan ebeveynini örnek almaya başlamasıyla çocuğun yaşadığı bu dönem sona erer. Ebeveynler, bu durumun farkında olmalı, çocuğa sevgi ve ilgi göstermelidir. Böylece çocuk, zamanla Oedipus veya Elektra kompleksini atlatır.
Son olarak çocuğun kendi cinsel kimliğini keşfetme sürecinde ebeveynler, Oedipus veya Elektra kompleksiyle karşılaşabilir. Bunun için uzman bir çocuk psikoloğuna danışmak önemlidir. Böylece aile, çocuğun gelişimi için doğru bir şekilde hareket edebilir. Çocuk, aile bağındaki sevgi farkını anlamaya başladığında bu dönem bitecektir. Zaman içinde çocuk, hemcinsi olan ebeveyni model almaya başlayacaktır.