Yükseklik/ irtifa hastalığını yaşamak için kişinin illa aşırı bir yükseklikte olması gerekmemekte, deniz seviyesinden ortala 2500 metre ve üzerinde belirtiler gözlemlenebilmektedir. Bu yüksekliğin üzerine çıkıldığında; akut dağ hastalığı, akciğer ödemi, yüksek irtifa serebral ödemi gibi rahatsızlıkların meydana gelme olasılığı vardır. Bu nedenle “Yükseklik hastalığı nedir ve belirtileri nelerdir?” sorusunun cevabı, tahmin bile edemediğimiz rahatsızlıkları anlamlandırma ve önlem alma konusunda oldukça önemlidir. Bu şekilde yüksekliğe çıkmanızı gerektiren durum ve olaylarda tedbirli davranma şansınız bulunmaktadır.
Pek çoğumuzun aşina olduğu üzere deniz seviyesinden yukarı çıkıldıkça rakım artmakta ve hava basıncı düşmektedir. Düşük basıncın ise insan vücudu üzerinde olumsuz etkileri olabilmekte, havadaki değişim vücudun oksijen miktarı üzerinde değişiklik yaratmaktadır. Yükseklik bir diğer adı ile irtifa hastalığı da bu değişikliklerden kaynaklanmaktadır.
Akut Yükseklik Hastalığı Nedir?
Akut hastalıklar, çabuk ilerleyen ve hızla gelişen rahatsızlıkları belirtmektedir. Bu doğrultuda akut yükseklik hastalığı, yükseğe çıkıldıkça beklenmedik anda hızla gelişebilen hastalıkları ifade eder. Bu rahatsızlıklar, Everest gibi zorlu dağlara tırmanan kişilerde büyük oranda görülebilirken meydana gelmeleri her zaman aşırı bir yüksekliği gerektirmemektedir. Araştırmalara göre 2500 metrenin üzerinde yükseklik hastalığı görülme şansı mevcuttur.
İnsan vücudu, yüksek irtifaya aşama aşama uyum sağlayabilmektedir. Bu uyumun yakalandığı durumlar aklimatizasyon olarak adlandırılmaktadır. Eğer vücut yüksekliğe ve basınca ayak uydurabilirse aklimatizasyon gerçekleşir. Öte yandan bu uyumun yakalanamama ya da yeterince uyum olmama olasılığı bulunur. Bu durumda ise insan, yüksek irtifa hastalıkları ile karşılaşır. Hastalığın ne hızla ve ne biçim ile gerçekleşeceği ise kişiden kişiye göre değişebilmektedir. Akut yükseklik hastalığı;
- Kişisel farklılıklar
- Yükseğe çıkma hızı
- Çıkılan en yüksek mesafe
- Yüksek irtifada uyumak
- Alçak seviyede bir süre kaldıktan sonra bir anda yüksek irtifaya çıkma gibi unsurlardan etkilenir.
Etkileyen unsurların farklılığına göre kişiler, irtifa hastalığının farklı biçimlerini deneyimleyebilirler.
İrtifa Hastalığı Nedir?
İrtifa hastalığı, diğer bir adı ile yükseklik hastalığı; yüksek irtifada oksijen yetersizliğinin tetiklediği hastalıklardır. Büyük oranda tırmanış yapan, dağcı, oksijen maskesi kullanmadan uçuş yapan kişilerde gözlemlenmiş rahatsızlıklardır. Fakat irtifa hastalığı yaşamak için sık sık yüksek irtifaya çıkıyor olmanız bir şart değildir. Kimi zaman ilk defa yüksek irtifaya çıkmış kişiler de bu hastalıklar ile karşı karşıya gelebilmektedir. Bu doğrultuda 2400-2500 ve üstü yüksekliğe çıkılacağı durumda tedbirli olmakta fayda vardır.
İrtifa hastalığı kimi zaman yüksekliği aştıktan birkaç saat sonra belirtilerini göstermeye başlarken kimi zaman da 24 saate kadar uzayabilmektedir. Kişi, belirtileri göstermeye başladıktan sonra zamanla rakıma uyum sağlayabilse de uyum sağlamama ve rahatsızlığın ilerlemesi riski bulunmaktadır. Bu nedenle irtifa hastalığı belirtileri ile karşılaştıktan sonra önlem almak gereklidir. Alınabilecek ilk önlem ise daha alçak rakımlara dönmek olabilir. Aksine, yüksekliği arttırmaya devam etmek hastalığın ilerlemesi sonucunu doğuracaktır.
Oksijen eksikliğine bağlı olarak oluşabilecek durumlar hakkında daha detaylı bilgi almak isterseniz Yüksek Rakım Koşullarının Akciğere Etkileri adlı çalışmayı inceleyebilirsiniz.
Yüksek İrtifa Hastalıkları
Yüksek irtifa hastalıkları olarak kategorize edilen, yükseklik ve rakım dolayısı ile ortaya çıkan hastalıkların birçok çeşidi bulunuyor. Bu çeşitlerden bazılarına sık rastlanırken bazıları ise nadiren ortaya çıkabiliyor. Yüksek irtifa hastalıkları;
- Akut dağ hastalığı: Baş dönmesi ve mide bulantısı
- Yüksek irtifa akciğer ödemi: Öksürük ve göğüs ağrısı
- Yüksek irtifa beyin ödemi: Beyin fonksiyonlarında bozukluk ve koma
- Retinopati: Kanama ve ödem
- Yüksek irtifa bronşiti: Bronşit belirtileri
- Yüksek irtifa farenjiti: Öksürme ve boğaz ağrısı/ şişme
- Periferik ödem: Şişlik şeklinde görülen ödemler ile kendilerini gösterebilirler.
Yüksek irtifa hastalıklarının pek çok belirtisi, farklı şekillerde kendini gösterebilmektedir. Bu nedenle yüksek irtifaya çıkmış kişiler belirtilerini gözlemlemeli ve dikkatli olmalıdır. Hastalıkların bazıları birkaç gün içinde ve rakım düştüğünde kendiliğinden geçse de bazılarının tedaviye ihtiyacı olmaktadır. Özellikle bağışıklık sistemi düşük kişiler, kronik hastalığı bulunanlar, hamile ya da yaşlı kişiler yüksek irtifa hastalığına karşı daha savunmasız durumdadır.
Akut Dağ Hastalığı Neden Oluşur?
Akut dağ hastalığı; yüksek irtifa hastalıkları arasında en sık gözlemlenen rahatsızlıklardan biridir. Bu durumda genelde yüksekliğe hızla çıkılmış ve vücudun rakıma uyum sağlaması için gerekli hazırlık tamamlanamamıştır. Tırmanış ve dağcılık yapan kişilerin yanı sıra tatil amaçlı rakımı fazla bölgelere giden ya da uçakla seyahat eden insanlarda görülebilmektedir. Akut dağ hastalığı;
- Uykuda sorun
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Mide bulantısı ve kusma
- Hareket ederken zorlanma
- Yorgunluk ve halsizlik hali
- Kuru öksürme ve göğüs ağrısı gibi belirtilerle kendini gösterebilmektedir.
Akut dağ hastalığının belirtilerinden bazen yalnızca bir tanesi bazen birden fazlası ortaya çıkabilmektedir. Kişinin hastalığı ne kadar şiddetli geçireceği; yaşı, sigara ve alkol alışkanlıkları, altta yatan hastalıkları gibi unsurlardan etkilenmektedir. Akut dağ hastalığının belirtileri tespit edilerek tedavi edilerek önlenmez ise, akciğer ödemi gibi hastalıklara neden olabilmektedir. Kimi zaman birkaç saat kimi zaman ise birkaç gün içinde ortaya çıkan belirtiler takip edilmelidir. Belirtileri sergileyen kişi daha alçak rakıma doğru inmeli, bol su içmeyi ihmal etmemeli ve mümkün olan en kısa süre içinde bir uzmana görünmelidir.
Yükseklik Hastalığı Belirtileri
Yükseklik hastalıkları kişiden kişiye farklı belirtiler ortaya çıksa da yaygın görülen birtakım belirtileri sergilemektedir. Yükseklik hastalıkları;
- Öksürük
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı
- İştah azalması
- Yorgunluk gibi belirtiler ile görülebilmektedir.
Yükseklik hastalığının belirtileri, hipotermi ve dehidrasyon gibi rahatsızlıkların belirtileri ile benzerlik gösterebilmektedir. Bu noktada bulunduğunuz yüksekliğin farkında olarak aklınıza yükseklik hastalığının gelmesi avantajlı olacaktır. Belirtileri fark eden kişiler, nefes almakta güçlük çekiyorlarsa dikkatli ve düzenli nefes alıp vermeye dikkat etmelidir. Ayrıca yüksek irtifayı hızla terk etmek, bol su içmek ve yavaş hareket etmek faydalı olacaktır.
Vücudumuzda yeterli oksijen olmadığında karşılaşabileceğimiz problemleri öğrendiniz. Peki yeterli su olmazsa neler olur? Öğrenmek için Dehidrasyon Nedir? Vücutta Su Kaybı Belirtileri Nelerdir? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.