Hiyerarşi, toplumun temel kavramlarından biridir ve pek çok sosyal disiplinin odak noktası olmuştur. Peki, hiyerarşi nedir? Belirli bir sosyal toplumda ya da var olan bir kuruluş içerisinde bulunan kişilerin alt-üst ilişkileri, emir ve komuta zincirlerinin tamamını sınıflandıran sisteme verilen isimdir. Aynı zamanda bu yapı ilişkileri sınırlandırırken belirli standartlar sunmaktadır. Modern toplum ve geleneksel toplum kavramlarının birbirinden ayrılmasında kullanılan eşitlik, özgürlük ve özerklik kavramlarına zıt bir forma sahiptir.
Hiyerarşi Ne Anlama Gelir?
Dilimizdeki eski kullanımı silsile-i merati olan hiyerarşi kavramı aslında çoğumuzun hayatında bulunan bir kavramdır. Yani kelime anlamıyla alt-üst ilişkisi anlamına gelse de pratikteki kullanımı çok daha geniştir. Örneğin hukukta normlar hiyerarşisi denen bir kavram bulunur. Hukuktaki anlamıyla bu kavram kanunların birbirine üstünlüğünü betimler. Bu bağlamda hiyerarşi kelimesi hayatın her alanında karşımıza çıkabilen bir derecelendirme kavramıdır.
Hiyerarşinin Özellikleri Nelerdir?
Hiyerarşi, doğası gereği bir alt-üst ilişkisi barındırır. Bu nedenle bir yapıda, bir kurumda veya sosyal hayatta karşımıza çıkan çeşitli alt üst ilişkilerine dair çeşitli kurallar barındırır. Örneğin işyerindeki patronunuz ile aranızda bir hiyerarşik ilişki bulunur. Bu ilişkiye göre hareket edilmesi gereken durumlar olabilir. Bu gibi durumlar genel olarak hiyerarşiden kaynaklanır. Toplumsal normlar halini alan bu gibi durumlar sadece işyeri gibi yerlerdeki alt üst ilişkisinden kaynaklanmayabilir. Örneğin hukuk sistemimizin işlediği yerler olarak anlatabileceğimiz adliyelerde de bu gibi durumlar vardır. Daha basit anlatmak gerekirse, bir savcı ile bir adliye personeli arasında direkt olarak bir alt üst ilişkisi bulunmamaktadır. Yani savcı, adliye personelinin patronu gibi bir konumda değildir. Fakat hiyerarşik düzen ve toplumsal normlar gereği savcıyla aralarında belli bir saygı çerçevesi bulunmalıdır.
Günümüz Toplumunda Hiyerarşi
Günümüzde hiyerarşi toplumun her kısmında görünmektedir. Modern toplum hayatının merkez yapı taşının hiyerarşi olduğunu söylemek doğru olacaktır. Çünkü mevcut sistem içerisinde, her insanın üzerine düşen bir görev ve durum söz konusudur. Bu aile içerisinde, iş yerinde, okulda ve gündelik yaşamda devam etmektedir. Her kişinin içinde bulunduğu durum ile ilgili sahip olduğu bir statü vardır. Bu statü, hem kişinin benliğini oluşturur hem de şu an olduğu yer, geldiği yer ve gideceği yer hakkında ona bilgi vermektedir.
Bunu basit bir örnek ile anlatmak gerekirse; Türkiye içerisinde aile hayatında ataerkil sistem oldukça sık görülen bir durumdur. Buna göre aileyi yöneten kişi ya da aile reisi, ailenin en yaşlı erkeğidir. Yani hiyerarşinin en başında o yer alır. Çalıştığımız iş yerinde olan emir komuta zinciri de hiyerarşinin farklı bir örneğidir. İş yerindeki müdür, işin doğru ve yerinde devam etmesi için yönlendirmeleri yapmakta ve hiyerarşinin başında yer almaktadır.
Hiyerarşik Yapı Nedir? Hiyerarşik Sistemler Nelerdir?
Belirli bir kurumun ya da topluluğun yönetiminin, üst statülerden alt statülere doğru emir komuta zincirini takip etmesi durumudur. Günümüzde en sık görülen yönetim şeklidir. Hiyerarşi sistemi aslında bir organizasyon şemasıdır. Herkes kendi görevlerini ve davranışlarını kontrol altında tuttuğu bir sistemi devam ettirme çabası olarak da açıklanabilir. Hiyerarşik yapılar sınıf veya sosyal sınıflar çerçevesinde oluşan dinamik sistemler bütünüdür. Sınıf ve sosyal sınıf kavramları hiyerarşik düzendeki pozisyon farklılıklarını ifade eder. Sosyologlar sosyal sınıfı aynı düzeyde gelir oranı, statü ve güce sahip grup olarak ifade etmişlerdir.
Sosyal Hiyerarşi Nedir?
Sosyal hiyerarşi ne demek sorusuna cevap vermek için toplumların oluşum dinamiklerine göz atmanın büyük yararı olacaktır. Geçmişten beri ileri gelen sosyal tabakaların beraberinde getirdiği sosyal sınıflar sosyal hiyerarşi piramidinin oluşmasını sağlamıştır. Marx’a göre sosyal sınıflar üretim sonucu oluşan gelirlerine göre belirlenmektedir. Bu gelirlerden kasıt toprak gibi taşınmazlar ve diğer eşyalardır. Tarih boyunca gelirlere sahip sosyal kesim bu üretim değerlerini tekelleştirmeye çalışmıştır. Hatta feodal yapıda tam olarak bu gerçekleşmiştir. O yüzden feodalite hiyerarşi örnekleri arasında yer almaktadır. Feodalite sonucunda kapitalizm ve endüstrileşme aynı oranda yükselişe geçmiş ve sosyal hiyerarşi farkını açık ara bir şekilde belli etmeye başlamıştır.
Sosyal hiyerarşinin temel dinamiğini oluşturan unsurlardan biri hiç kuşkusuz ki uzun yüzyıllar varlığını sürdüren feodalite sistemidir. Feodalizm ve feodal yapılar hakkında bilgi almak için “ Feodalizm ve Feodalite Nedir? ” isimli yazımızı okuyabilirsiniz.
Maslow Teorisi ve Hiyerarşi Piramidi
1943 yılında psikolog Abraham Maslow tarafından ortaya atılmış ve sonrasında da geliştirilmiş bir insan psikolojisi teorisidir. Maslow bu teorisini klinik ortamında yaptığı araştırmalar sonucunda oluşturmuştur. Maslow teorisi insanların oluşan ihtiyaçlarını karşılamaya ve içlerinde belirli bir hiyerarşi yaratan daha gerekli ya da üst ihtiyaçları tahmin etme arayışına girdiklerini söyler. Kişinin birey olarak gelişiminin, bulunduğu zamana göre önem arz eden ihtiyaç kategorilerinin niteliği tarafından belirlendiğini konu olarak görmektedir. Kişi bir bölüm içerisinde olan ihtiyaçlarını tam olarak gideremeden, bir üstte olan ihtiyaç kategoride olan ihtiyaçlara konsantre olmaya başlar. Yani kişinin tam olarak gelişimini tamamlaması böylece mümkün olmaz.
Daha basit bir şekilde ifade etmek gerekirse; İnsanın varlığını tamamlaması için gereken beş başlıktan oluşan ihtiyaçlar sırası vardır. Bu ihtiyaç sırasını tamamlamadan, diğer ihtiyaçlara geçmesi durumu da insanlar içerisinde çok sık gözlemlenebilen bir durumdur. Fakat bu durumda kişi, kendini ya da benliğini tamamlamadan geçtiği için üst basamağa bunun ile ilgili sorun yaşaması da kaçınılmaz olur. Maslow’un ihtiyaçla piramidi şu şekilde kategorize edilmiştir.
- Fiziksel İhtiyaçlar: Hava, su, besin, cinsellik, uyku, denge, boşaltım
- Güvenlik İhtiyacı: İçinde yaşanılan toplumu ve aileyi tehlikeden uzak tutma
- Ait Olma ve Sevgi: Diğer bireylerle ilişki kurmak, kabul görmek ve ait olmak
- Değer İhtiyacı: Başarı, prestij, saygınlık gibi unsurları kazanma isteği, benimsenme
- Kendini Gerçekleştirme: Kişisel tatmin
Maslow hiyerarşisi hakkında yazılmış olan ” Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi Bağlamında Toplumda Bireylerin Güvenlik Algısı ve Yaşam Doyumu Arasındaki İlişki ” isimli makaleyi okuyup farklı bir bakış açısı kazanabilirsiniz.
