Çok eski zamanlarda ortaya çıkan sanat eserleri günümüzde de hala bizi büyülemeye devam ediyor. Bu sanat eserlerinden biri de vitray sanatıdır. Kiliselerin, Katedrallerin tasarımını zenginleştiren vitray sanatı, camilerde de görülmeye başlamıştır. Günümüzde evlerde, otellerde de yaygın olarak kullanır. Biz de vitray sanatının tarihi gelişiminden nasıl yapıldığına kadar birçok konuyu kaleme alacağız. Peki, vitray nedir? Vitray nasıl yapılır?
Vitray Nedir?
Vitray, en basit anlamıyla renkli veya saydam cam süsleme sanatıdır. Farklı motifler ve figürler oluşturularak camın üzerine işlenir. Genelde cami, kilise gibi büyük mimari yapıların kapı, pencere ve aynalarında rastlanılırdı. Ancak günümüzde ev ve otellerin tasarımlarını da tamamladığını söylememiz mümkündür. Ayrıca burada vitrayın dönemlere göre değişiklik gösterdiğini de söylemeliyiz.
Roma Döneminde ortaya çıkan vitray, dönem koşullarına göre farklılık göstermiştir. Avrupa’da sanat anlayışının değişmesiyle vitraylarda kullanılan renkler ve motifler de farklılık gösterir. Örneğin; dindar havası olan vitray, aydınlanma çağıyla birlikte daha estetik bir hal almaya başladı. Siz de vitray sanatının nasıl doğduğunu, gelişimini hep birlikte kısaca inceleyelim.
Vitray Sanatı Tarihçesi
Vitray sanatının tarihi çok eski çağlara dayanır. 348-415 yıllarında yaşayan Latin ozan Prudentius, Roma’daki bir kiliseyi süsleyen vitraylardan bahsetmiştir. Bir başkası da Ayasofya Kilisesi’nde olan vitrayları anlatmıştır. Tertullianus da yazılarında vitrayları kaleme almıştır. Tüm bunlar, sanatın çok eski yıllardan beri yapıldığını ifade eder. Zaten, Selanik ve Roma’daki arkeoloji çalışmalarında çıkan renkli cam parçaları da bu durumu destekler.
XII. yüzyılın ortalarına doğru iki farklı üslubun ortaya çıktığı düşünülmektedir. Vitrayın hepsini ele alan tek figürler olarak Ausburg Katedrali’nin peygamber figürleri örnek verilebilir. Ayrıca XIII. yüzyılda Gotik mimarinin ön plana çıkmasıyla vitray sanatı gelişmeye başladı. Yüksek pencereler, artık çeşitli bölümlere ayrılmıştı. Yine, Saint Chappelle’in kenar süsleri ve Notre-Dame Katedrali’nin gül motifleri bu dönemde Fransa’da görüldü.
XIV. yüzyılda vitray sanatı daha çok gelişti. O zamanda dek görülmemiş ince camlar kullanıldı. Tarihi canlandıran sahnelerin yerini mimari çerçevede birbirinden uzun figürler aldı. Vitray sanatında daha çok sıcak renkler kullanılmaya başlandı. Ancak bu dönemin sonlarına doğru şövale resmi çok büyük bir etki gösterdi. Yine, vitray sanatı, XV. ve XVI. yüzyılda sıcak renklerle tekrar kendisini duyurmaya başladı.
Rönesans döneminde vitrayın resme bağımlılığı arttı ve dindar etkisi azaldı. Daha çok bitkili süslemeler önem kazandı. Böylece gerçek vitray sanatında bir gerileme yaşandığı düşünülebilir. XVII. ve XVIII. yüzyılın mimari tarzı vitray sanatına uygun değildi. Ancak romantik çağ ortaçağ merakını geri getirmişti. Bu sayede vitray sanatı tekrar görülmeye başladı.
Vitray Nasıl Yapılır?
Vitray sanatını icra edebilmek için öncelikle çeşitli malzemelere ihtiyaç vardır. Bu malzemeler, uygulanacak tekniğe göre farklılık gösterir. Bu yüzden vitray çeşitlerinin ne olduğuna ve hangi malzemeleri istediğine bakmalıyız. Çeşidine göre vitray malzemelerini aşağıdaki şekilde sıralamamız mümkündür.
- Mozaik vitray: transparan cam vitray boyası, siyah cam vitray boyası, Beyaz cam materyalleri, fırça, kontur, 40*30 mat cam.
- Macunlu vitray: Yapılacak yerin ebadına göre cam, selülozik vernik, selülozik tiner, renkli camlar, elmas, macun, ispirtolu kalem, pense ve silikon
- Kurşunlu vitray: renkli camlar, elmas, ispirtolu kalem, havya, kurşun, pamuk, lehim, selülozik tiner
- Boyalı vitray: Cam vitray boyaları, fırça, kontur
- Tifani: Renkli camlar, pense, havya, bakır folyo, ispirtolu kalem, lehim, bakır folyo
Yukarıdaki vitray çeşitlerine göre elde edilen malzemelerden sonra yapım aşamasına geçilir. Bu beş tekniğin de birbirinden farklı yapım aşamaları vardır. Gelin her çeşidin nasıl yapıldığını hep birlikte okuyalım.
Mozaik Vitray Yapılışı
Mozaik vitrayın yapımı için aşağıdaki aşamaların izlenmesi gerekir.
- Mozaik vitray için ilk olarak 40*30* boyutundaki camın mat kısmına konturla eskiz çizilir.
- Eskizin içi bir fırça yardımıyla transparan cam vitray boyasıyla boyanır.
- Boyanan bölümlere camlar serpiştirilir.
- Boyanın kuruması beklenir.
- Kuruduktan sonra eskiz, siyah cam vitray boyasıyla boyanır.
- Kurumaya bırakılır ve kuruduktan sonra çerçeve yapılır.
Macunlu Vitray
Macunlu vitray için malzemeler hazırlandıktan sonra aşağıdaki adımlarla vitray yapılır.
- İlk olarak eskizin çizimi yapılır.
- Eskiz camın altına yerleştirilir ve eskiz camın üzerine çizilir.
- Renkli camlar seçilmelidir.
- Elmas yardımıyla cam çizilen kısımdan kesilir.
- Fazla parçalar, pense yardımıyla alınır ve kesilen camın yerine koyulur.
- Bütün parçaların kesilme işlemi yapıldığında renkli camlar selüozik vernikle camdaki yerlerine konumlandırılır.
- Aralardaki boşlukların doldurulması için macun kullanılır.
- Macunun kurumasından sonra sülülozik tinerle silinir.
- Biten cam yapılan yere silikonla yapıştırılır ve renkli cam da bu iki camın arasında kalır.
Kurşunlu Vitray
Kurşunlu vitrayın yapım aşamaları da aşağıdaki şekildedir
- Eskiz çizilir ve arkasından renklendirilir.
- Çizilen eskiz masa üzerinde konumlandırılarak sabitleştirilir.
- Bir köşesine havya yardımıyla ve iki kurşunla lehim yapılır.
- Rengine göre camlar alınır ve eskizin üzerinde çizimi yapılır.
- Elmas ile camın çizilen yerinden 1,5 mm dışından kesilir.
- Fazla kalan parçalar, penseyle alınır.
- Cam kurşuna yerleştirilir.
- Açıkta kalan bölüm de kurşunla birleştirilip lehim işlemi yapılır.
- Lehim yapılan kısım bir pamukla silinir.
- Biten cam selüozik tinerle silinir ve yapılan bölüme yapıştırılır.
Boyalı Vitray
Boyalı vitray için hazırlanan vitray boyaları, fırça ve kontur ile aşağıdaki işlemler gerçekleştirilir.
- Eskizin çizimi yapılır ve renklendirilir.
- Eskiz camın altına yerleştirilir ve kontur yardımıyla çizilir.
- Oluşturulan renkler boyanır ve işlem tamamlanır.
Boyalı vitrayın bir diğer tekniği de fuxy boya kullanılarak yapılır. Bunun için leitz malzemesine de ihtiyaç vardır. Diğer teknik de aşağıdaki gibidir.
- Eksiz çizilir, renklendirilir.
- Çizilen eskizin üzerinde leitz koyulur.
- Kontürle eskizin üzerinden geçilir.
- Kuruması beklenir.
- Kuruduktan sonra fuxy boya yardımıyla renklendirilir.
- 4-5 saat kurur ve ardından leitz üzerinden alınarak istenilen yere yapıştırılır.
Tifani
Tifani yapımında aşağıda sıralayacağımız adımlar izlenmelidir.
- Eskizin çizimi gerçekleşir ve boyanır.
- Eskiz sabitleştirilir.
- Renkli camlar alınır.
- Eskizin üzerinde çizimi yapılır.
- Elmas ile cam çizilen bölgeden kesilir.
- Kalan fazla parçalar, penseyle alınır.
- Camın kenar kısımları folyoyla kaplanır.
- Bütün parçaların kesimi tamamlandıktan sonra havya ile lehimlenir.
- Biten cam, yapılan bölgeye yapıştırılır.
Türklerde Vitray Sanatı
Türklerde vitray sanatının gelişimine bakmadan önce cam işçiliğinin her dönem önemli olduğunu vurgulamamız gerekir. Camla Selçuklular Döneminde tanışılmıştır. Yine, Osmanlı Döneminde de İstanbul’un fethiyle cam işçiliği gelişmeye başlar. 16. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı camı dini mekanları süslemek amacıyla kullanarak vitray sanatını ulaştırmıştır.
Bir süsleme unsuru olan vitraylar, teknik açıdan farklıydı. O dönemlerde Batı vitray sanatı için kurşun kullanırdı. Ancak Osmanlı’da alçıyla cam birleştirilirdi. Yine, cami, türbe, konak ve saray gibi önemli ve dini yerlerde alçı vitraylara rastlanır. Osmanlı Dönemi’nde renkli camların alçıyla birleşmesi ise “revzen” olarak adlandırılmıştır.
Günümüzde ev kapılarında veya otel camlarında bakır folyo ile yapılan vitray sanatı sıkça kullanılır. Işık alan camlarda vitrayların adeta dans ettiğini ve bizi hayran bıraktığını söylememiz mümkündür. Özellikle iç dekorasyona bambaşka bir hava katar. Yine, ülkemizde vitray sanatı öğreten sanat atölyelerinin bulunduğunu söylememiz gerekir. Bu sanat atölyeleriyle vitray sanatını merak edenler, işin inceliklerini, tekniklerini uygulayarak öğrenebilir.
Çok daha fazla sanat dalını öğrenmek için Sanat kategorimizi takipte kalabilirsiniz.