İdeoloji kavramı ile daha önce karşılaşmış olabilirsiniz. Ancak tam olarak neyi ifade ettiğini hiç düşündünüz mü? Günümüzde anlamını yitirmeye başlayan ve değişmeye yüz tutan bir kavram olsa da ideoloji nedir? İdeoloji çeşitleri nelerdir? Gelin, beraber göz atalım.
İdeoloji, toplumsal olarak oluşan ya da belirli bir siyasi bir öğretinin, insanlar aracı ile politik, hukuksal, bilimsel, felsefi ya da dinsel olarak yayılması ve savunulmasını içeren düşünce bütünüdür. Bunun yanında farklı tanımlamalar ile ideolojiyi açıklamak mümkündür. Çünkü ideoloji ve ideolojik düşünceler tarih boyunca gelişerek devam etmeyi sürdürmüştür, fakat bu konuda asıl büyük gelişimi sağlayan yapı Marksist öğretiler olmuştur.
Marksist ideoloji kavramı, toplumda egemen olan yönetici sınıfın gücünü ve ayrıcalığını haklı çıkarmak için kullanılan bir dizi fikir ve inancı tanımlayan bir kelimedir. İdeoloji kelimesinin ana akım kullanımı etkili bir şekilde tarafsız olsa da (bakış açınıza bağlı olarak iyi ya da kötü bir şey olabilir) Marksist terminolojide bu negatif karşılıklar bulan bir kavramdır. Yani Marksist terminolojide ideoloji, gerçeği gizlemek, insanlara gerçeğin ne olduğuna dair yanlış bir resim vermek için kullanılır. Dünya insanları ideolojiler yardımıyla manipüle etmek ve kontrol etmek için çalışır.
İdeoloji Çeşitleri Nelerdir?
İdeolojileri ve temsil ettiklerini belirli bir alt branşlara ayırmak oldukça güçtür. Çünkü doğrudan siyaseti, hayatı, gelişimi, dini, kültürü kısaca hayat ya da ruhaniyet içerisinde olan bütün olguları içerisinde barındırabilen bir düşünce yapısıdır. Genel olarak burada bütün ideoloji çeşitlerini incelememiz bu yüzden mümkün değildir.
Siyasi İdeoloji Nedir?
Tanımda da belirttiğimiz üzere, dünya üzerinde yaşayan bütün insanlar belirli bir konuda ideoloji yürütmesi mümkündür. Fakat en sık rastlanan ideoloji türleri siyasi tabanlıdır. İnsanların siyasi görüşleri büyük oranda hayatı algılayış biçimleriyle doğrudan ilişkili olduğu için siyasi ideolojiler yaşam tarzları hakkında da fikir vermektedir. Belirli bir milleti, ırkı, düşünceyi ya da coğrafi alanı kapsamak şartı ile başlayarak, kitlelere yayılan ideolojilere, siyasi ideoloji denmektedir. Ülkemizde en çok görülen siyasi ideolojiler:
- Milliyetçilik
- Komünizm
- Muhafazakarlık
- Dincilik
- Liberalizm
Milliyetçilik
Milliyetçilik ulus-devletlerin yükselişe geçtiği 19. Yüzyıl dolaylarında ortaya çıkmış bir siyasi ideolojidir. Vatandaşların ırk ve millet çatısı altında toplanması gerektiğini savunan bu görüşte ülkeler milliyetlere göre ayrılmalıdır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılma döneminde Anadolu’da oldukça baskın olan bu ideoloji günümüzde her ne kadar etkinliğini yitirmiş olsa da halen dünyanın dört bir yanından bu ideoloji ile siyasi görüşünü şekillendiren birçok insan ve hatta siyasi parti bulunmaktadır.
Komünizm
Temelde ekonomik bir sistem olan Komunizm’in ilk yükselişi elbette Karl Marx ve Fredrich Engels’in yazdığı “Komunist Manifesto” kitabıyla mümkün olmuştur. 1917 Ekim Devrimi’ni gerçekleştirip Sovyetler Birliği’nin kurulmasına öne ayak olan bu ideoloji zamanla değişime uğrayarak birçok farklı forma da kavuşmuştur. Komünist ideoloji her ne kadar kapitalizmin yükselişe geçtiği 20. Yüzyılın sonlarına doğru Sovyetler Birliği’nin de dağılmasıyla etkinliğini yitirmiş olsa da tüm dünyadan halen yüzlerce insanı birleştiren bir ideoloji olmaya devam etmektedir.
Muhafazakarlık
İlk defa Fransız Devrimi’nde karşımıza çıkan muhafazakâr ideoloji çoğu zaman dincilik ile karıştırılsa da aslında oldukça başka bir anlama karşılık gelmektedir. “Muhafaza” kelimesinden türetilen muhafazakarlık, var olan düzeni devam ettirme anlamına gelmektedir. Örneğin Fransız Devrimi’nde düzenin değişmesine gerek olmadığını savunan aristokratlar “muhafazakâr” olarak adlandırılmışlardır.
Dincilik
Dincilik, adından da anlaşılacağı üzere din temelli bir yaşam görüşünü savunan bir siyasi ideolojidir. Batı’da Hristiyanlık, Doğuda Yahudilik ve Müslümanlık genellikle dinciliğin kaynağı olagelmişlerdir. Hristiyan dincilik Orta Çağdan Aydınlanma’ya kadar olan dönemde etkili olmuştur. Kilisenin toplumun hâkim yasa kurumu olduğu Orta Çağ’da toplumsal birçok husus da Hristiyanlık üzerinden şekilleniyordu. Her ne kadar modern Batı toplumları dincilik ideolojisinden sıyrılmışlar gibi görünse de 21. Yüzyıldaki politik ortam bunun tam tersini söylemektedir. Özellikle 2000’li yıllarda dünyanın birçok yerinde Dincilik adeta tekrar hortlamış, dini temel alan siyasi figürler ezici çoğunlukla yönetimi ele geçirmeye başlamışlardır.
Dincilik ideolojisini anlamadan önce dinin nasıl ortaya çıktığını öğrenmek gerekir. Bunun için Din Nasıl Ortaya Çıktı? yazımıza göz atabilirsiniz.
Liberalizm
Tıpkı komünizm gibi temelde ekonomik bir sistem olan liberalizm günümüz dünyasında en etkili olan siyasi ideolojidir. Her ne kadar kimse “liberal” sıfatını kendine yakıştırmıyor olsa da temel anlamda “özgürlükçülük” anlamına gelen liberalizm günümüzde dünyanın hemen hemen her yerinde hâkim siyasi ideolojidir. Adam Smith’in “laissez faire laissez passer” (“bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler”) düsturundan yola çıkarak oluşturulan bu siyasi ideolojide tam bir özgürlük hedeflenmektedir. Bu özgürlüğe sermaye sahibi olma ve devletten bağımsız bir şekilde bu sermayeyi işleyebilme süreçleri de dahildir. Her ne kadar birçok nefret edeni olsa da liberalizm modern dünyadaki en yaygın siyasi ideolojidir.
Siyasi İdeolojiler Nelerdir?
Günümüzde gündelik hayatın merkezine kadar girmeyi başaran siyasi ideolojiler, bu bakımdan bize belirli bir taraf hakkında minimum bilgi edinmeyi zorlu kılıyor. Bu yüzden de siyasi ideolojiler hakkında temel ayrımları öğrenmek hem genel kültürümüz geliştirmek adına hem de siyasi olarak yaşanan değişimleri ve gelişimleri takip etmek adına oldukça önemli. En önemli siyasi ideolojiler şunlardır:
- Anarşizm
- Komünizm
- Muhafazakarlık
- Çevrecilik
- Feminizm
- Liberalizm
- Milliyetçilik
- Dincilik
- Sosyalizm
- Merkeziyetçilik
İdeolojinin Eleştirileri
İdeolojilerin belirli bir kitle açısından fazla tutulması, beraberinde radikalliği oluşturmaktadır. Bu noktada maalesef dünya üzerinde oldukça kötü örnekler vardır. Radikal Dincilik, Radikal Milliyetçilik gibi kavramlar yüzünden, katliamlar ve çeşitli normlar muhalif ya da o ideolojinin hedef kitlesi tarafından diğer insanlara uygulanmaktadır. Bunun ile ilgili olarak her şeyin aşırısına kaçmamak gerektiğini bir kez daha hatırlatma gereği hissediyoruz.