Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) tarafından 2014 senesinde yayınlanan “İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Bilgilendirme Rehberi” kılavuzunda bu durum, “Mağdurların kişilik değerlerine, sosyal ilişkilerine ve sağlıklarına zarar veren; kötü niyetli davranışlar bütünü” olarak da ayrıca belirtilmiştir. Mobbing, Latince kökenli bir sözcük olup baskı, kuşatma ve taciz anlamlarına gelmektedir. Bu yazımızda “Mobbing nedir, mobbing belirtileri nelerdir?” sorusunun cevaplarını inceleyeceğiz.
Mobbing Kavramının Kökeni
Mobbing kavramı, ilk kez 1963 yılında Avusturyalı davranış bilimci Konrad Lorenz tarafından kullanılmıştır. Lorenz, bu kavramı hayvanların savunma mekanizmaları üstüne yaptığı araştırmalar sırasında ortaya koymuştur. Mobbing kavramının insan davranışlarını kapsayacak şekilde ilk kullanımı 1969 yılında Peter Paul Heinemann tarafından gerçekleştirilmiştir. En sonunda bizim bugün anladığımız şekilde mobbing kavramı, İsveçli psikolog Heinz Leymann tarafından kullanılmıştır.
Leymann’a göre mobbing, iş hayatında rutin ve kasıtlı olarak kişinin onurunu zedeleyici psikolojik bir terördür. Leymann, çalışanlar arasında uzun süreli düşmanca ve saldırgan davranışlar saptamasıyla beraber mobbing kavramını kullanmaya başlamıştır.
Mobbing Nasıl Anlaşılır? Belirtileri Nelerdir?
Mobbing süreci; iş ortamında çalışanın sürekli olarak dışlanması, tehdit ve hakarete maruz bırakılması, istemediği şeylere zorlanması, niteliklerini küçümseyen işler verilmesi gibi durumları kapsar. Belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Çalışma arkadaşlarıyla kişinin arasında çıkan tartışmalar sıklaşır ve bir rutin haline gelmeye başlar.
- Kişi ofisteki konuşulan konulardan olabildiğince uzak tutulur, dışlanır. İşle ilgili önemli konular ve haberlerin dışında bırakılır.
- Kişinin arkasından dedikodusu yapılır ve söylentiler çıkarılır.
- Kişinin iş becerileri küçümsenerek yetkinliğinin altında işler verilir. Bazı durumlarda uzmanlığı olmayan işler kişiye yüklenir.
- Kişi, iş arkadaşları tarafından sistematik bir şekilde eleştirilir ve küçümsenir.
- Kişinin talepleri önemsenmez.
- Tepki göstermesi için kişi sık sık kışkırtılır.
- Kişi, iş ortamı dışında var olan sosyal etkinliklere çağrılmaz.
- Kişi yok sayılır, önerileri reddedilir ve görüşleri önemsenmez.
Mobbing Türleri Nelerdir?
Mobbing türleri, tacize uğrayan kişi ve bu olayı başlatan kişin konumu doğrultusunda değişiklik göstermektedir. Mobbing türleri üçe ayrılmaktadır:
- Düşey Psikolojik Taciz: Üst mevkide olan kişilerin kendi astlarına yaptıkları psikolojik taciz, mobbing türüdür.
- Yatay Psikolojik Taciz: Aynı mevkide ya da benzer seviye yetkilere sahip kişilerin birbirlerine yapmış oldukları psikolojik taciz türüdür.
- Dikey Psikolojik Taciz: Astın üst mevkide olan yetkilisine yaptığı psikolojik taciz türüdür. Astların buradaki sebepleri gelen yetkiliyi kabul etmemelerinden kaynaklıdır.
Mobbing Etkileri Nelerdir?
Mobbing, çalışanları hem fiziksel hem de ruhsal olarak etkileyebilmektedir. Mobbinge maruz kalmış kişilerde etkileri yıllarca sürebilir ve ileriki zamanlarda daha ciddi psikolojik ve fiziksel sorunlara yol açabilir.
Mobbing Psikolojik Etkileri
Mobbinge maruz kalmış çalışan psikolojik açıdan yaralanır ve hayatını sağlıklı bir şekilde idame edemez. Bu yüzden bu psikolojik etkileri hızlı bir şekilde saptamalı ve yaşanılan bu tacizin önüne geçilmesi için kendimiz veya çevremizdeki insanlar için elimizden geleni yapmalıyız. Mobbingin psikolojik etkilerini şu şekilde sıralayabiliriz;
- Kişinin motivasyonunu etkiler. Çalışma performansını düşürür.
- Kişinin özgüvenini zedeler.
- Tükenmişlik hissine sebep olur.
- İşten zevk alma hevesini bitirir.
- Mobbinge maruz kalmış kişilerde unutkanlık görülür.
- Kişide dikkat sorunları başlar. Kişi önündeki işe odaklanamaz ve çevreden gelen herhangi bir duruma tetikte yaklaşır.
Mobbing Fiziksel Etkileri
Mobbing, kişileri sadece psikolojik açıdan değil fiziksel anlamda da etkiler. Unutulmamalıdır ki bilinçaltında bastırılmış her bir duygu ve acı vücudumuzda bir rahatsızlık olarak ortaya çıkabilir. Burada vücut en ilkel şekilde kendi varlığını korumaya çalışmaktadır. Mobbingin fiziksel etkilerini şu şekilde sıralayabiliriz;
- Sıkıntı, panik atak ve depresyon görülür.
- Kişi, sık sık baş ağrıları ve uykusuzluk ile mücadele eder.
- Kaşıntı, kızarma ve egzama gibi deri hastalıkları görülür.
- Vücudun çeşitli yerlerinde bölge bölge ağrılar oluşur.
- Kalp ritminde bozulma hatta kalp krizi oluşabilir.
- Titreme ve terleme, halsizlik oluşumu deneyimlenebilir.
- Kilo kaybı veya birden aşırı kilo alımı gözlemlenir.
- Hazım zorluğu, ülser gibi çeşitli mide rahatsızlıklarıyla karşılaşılabilir.
Mobbingin etkilerine dair daha detaylı bilgilere ulaşmak için Mobbing’in Etkileri çalışmasına göz atabilirsiniz.
Mobbing Karşısında Nasıl Tepki Vermeniz Gerekir?
Mobbing iş ortamında karşılaşıldığında üstesinden gelinmesi güç bir olay haline gelebilir. Burada en önemli etkenlerden biri, mobbinge maruz kalan kişinin sakinliğini korumasıdır. Sonrasında gerekli adımlar şu şekilde izlenebilir;
- Mobbing uygulayan kişiye karşı net bir şekilde kişi kendisini ifade etmeli ve rahatsızlığınızı dile getirmelidir.
- Durum hala devam ediyorsa iş ortamındaki yetkili mercie şikâyet gerçekleştirilmelidir. Yapılan itirazın doğru bir şekilde yapılması önem taşımaktadır.
- Eğer mobbing hala sürüyorsa daha yetkili bir yönetici ile durum paylaşılmalıdır.
- Bütün bu işlemler süresince kişinin bir tanığı veya kanıtı olması önem taşımaktadır. Özellikle sesli ya da yazılı belgeler kişinin haklılığını kanıtlayacaktır.
- Bu adımları gerçekleştirirken ve süreç boyunca psikolojik olarak destek alın. Profesyonel yardım almanız geçirdiğiniz sürecin üstesinden gelmenizde yardımcı olacaktır.