Bilimde önemli yere sahip olan fosiller, pek çok kişi için fazlasıyla merak uyandırıcıdır. Hem geçmişi aydınlatmaya hem de geleceğe ışık tutmaya yarayan bu fosiller çokça değerlidir. Bir fosil ile karşılaşabilmek ise oldukça zordur. Bu alanda çaba harcayan araştırmacılar nereye bakacağını bilmeli, sıkı çalışmalı ve bir miktar şansa sahip olmalıdır. Peki fosiller nerededir? Fosil nasıl çıkarılır?
Hem evrim konusunda hem de bilimin diğer alanlarında önemli bilgiler sunabilen fosiller çok çeşitli alanlarda ortaya çıkabilirler. Bu alanlardan bazıları şunlardır:
- Nehir vadileri
- Uçurumlar ve yamaçlar
- Tortul kayalar
- Madenler
- Taş ocakları
- Yol kesimleri
Bahsi geçen alanlarda rastlanılan fosiller, çoğu zaman açık bir görüntüye sahip değildir. Üstü kapalı, yarısı gömülü ya da tamamen örtülü formlara sahip olabilirler. Bu nedenle çoğunlukla büyük bloklar halinde çıkartılıp laboratuvar ortamlarına taşınmaları sağlanır. Bilimsel ekipmanlara sahip özel müdahaleler aracılığıyla ortaya çıkarılan fosiller uzman kişiler tarafından incelenir. Elbette ki bu işlemler oldukça zorlu ve hassas süreçleri kapsar. Eğer bu alana ilgi duyuyor ve fosiller hakkında yeni bilgiler edinmek istiyorsanız bu içeriği okumaya devam edebilirsiniz.
Fosil Kelimesi Ne Anlama Gelir?
Konuya detaylı bir giriş yapmadan önce fosillerin ne olduğundan bahsetmemiz gerekir. Büyük değere sahip olan bu maddeler, bizlere geçmiş yaşamı anlatan izler niteliğindedir.
Kimi kaynaklarda fosillerden “müstehase” ibaresi ile bahsedildiğine de tanık olabilirsiniz. Genellikle bitki, hayvan kabuğu, hayvan derisi, dışkı, ayak izi, diş ya da kemik kalıntılarının yer altında kalıplaşması ile meydana gelirler. Ancak bunu yanı sıra fosillerin oluşabilmesine yol açan farklı durumlar da bulunmaktadır.
Fosil Oluşmasının 5 Yolu
Yeryüzünde uzun yıllar boyunca korunmaya başaran çeşitli maddeler, zaman içerisinde fosillere dönüşür. Bu dönüşümün meydana gelmesini sağlayan birden fazla yöntem bulunmaktadır. Tahmin edersiniz ki, bu yöntemlerin her biri için yüzlerce yıl geçmesi gerekmektedir. Bu maddelerin bu kadar değerli olmasının sebebi de tam olarak budur. Birbirinden farklı şekilde yüzyıllar boyunca korunabilmiş canlı parçaları bizlere geçmiş dönemler hakkında çok farklı bilgiler edindirilebilir. Dolayısıyla da hem gizemli hem de fazlasıyla ilgi çekici ögeler haline gelir. Bundandır ki, yıllardır fosilleri konu alan çok sayıda film çekilmiş, kitaplar yazılmıştır. Eğer sizler de bu alana karşı ilgiliyseniz fosillerin oluşmasına sebep olan 5 farklı yolu buradan öğrenebilirsiniz.
Permineralizasyon ile Fosilleşme
Fosillerin yüzlerce yıl korunabilmesini sağlayan en yaygın yöntem permineralizasyonun meydana gelmesidir. Bu yöntem sayesinde oluşan fosiller genellikle dişler, kemikler, kabuklar ve ahşaplardır. Yöntemin meydana gelmesi süreci ise şu şekilde işler:
- Bitki ya da hayvanlara ait kalıntıların içerisine yeraltı suları ile taşınmış mineraller yerleşir.
- Bu mineraller hücreler arasındaki boşlukları doldurduğunda permineralizasyon meydana gelir.
- Çözünmüş mineraller zaman içerisinde kristalleşirler.
- Mineraller kristalleştiğinde hayvan ve bitki formlarına sahip kayalıklar oluşur.
Hayvan ve bitki formlarına sahip kayalar, yüzyıllar sonra bulunduklarında hayvanların ya da bitkilerin o zamanlardaki formları ile alakalı pek çok bilgiyi sunar.
Doğal Döküntüler ile Fosilleşme
Doğal döküntüler ile fosilleşme de yaygın görülen yöntemlerden bir tanesidir. Bu yöntem ile oluşan fosiller genellikle deniz kabukluları ya da deniz omurgasızlarıdır. Yine bu yöntemde de en büyük rol minerallere aittir. Bu nedenle basit bir çıkarım ile minerallerin fosilleşme konusunda büyük öneme sahip olduğu sonucunu elde edebiliriz. Doğal döküntüler ile fosilleşme süreci ise şu şekildedir:
- Canlılar öldüklerinde bazı tortuların üzerine yapışabilirler.
- Bu tortularda yer alan canlıların dokuları ve kemikleri akan su sebebiyle zaman içerisinde aşınarak yok olur.
- Ardından tortuda sadece canlıların şeklinde izler kalır.
- Su ile taşınan mineraller yok olan organizmanın yerini doldurarak doğan bir kalıp oluşturur.
- Bu kalıplar uzun yıllar korunarak fosillere dönüşür.
Çoğunlukla deniz canlısı olan organizmaların iskelet yapıları ve dış dokuları hakkında fikir edinme konusunda doğal döküntüler ile fosilleşme yöntemi büyük bir rol oynamaktadır.
Kehribar Aracılığı ile Fosilleşme
Kehribar aracılığı ile fosilleşme gerçekleştiğini daha önce duymuş olma olasılığınız oldukça yüksektir. Örneğin, zamanın en popüler yapımları arasında yer alan Jurassic Park serisi kehribar sayesinde oluşmuş bir fosile dayanmaktadır. Bu nedenle bu yöntemin pek yaygın olmamasına rağmen halk arasında en çok bilinen yöntem olduğu söylenebilir. Kehribardan elde edilen fosiller genellikle böcekler, kertenkeleler, polenler ya kurbağalar gibi minik maddelerdir. Oluşumunu ise şu şekilde anlatabiliriz:
- Ağaç yapısında yer alan reçineler zaman içerisinde katılaşır ve kehribar halini alır.
- Doğal taş olarak da bilinen bu kehribar taşlaşmadan önce yapışkan bir kıvamdadır.
- Henüz yapışkan iken sinek, böcek vb. organizmalar bu yapının içerisinde sıkışabilir.
- Reçine kehribara dönüştüğünde ise organizmalar içerisinde korunmaya başlar.
Uzun yıllar sonra elde edilen kehribarlar incelendiğinde korunmuş fosillere erişilebilir.
İz Fosilleri
Yeryüzünde yer alan toprak, kaya, taş ya da ağaç gövdesi gibi yüzeylere yerleşen organizmalar ve diğer çeşitli maddeler zaman içerisinde kuruyabilirler. Böylece bu yüzeylerde gözle görülebilir izler oluşur. Aktivitesini kaybeden organizmalardan geriye kalan izler pek çok konuya ışık tutabilirler. Bu yol ile oluşabilen fosiller genellikle yaprak yapısı, ayak izi, yuva kalıntısı ya da dışkı izleri şeklindedir. Özellikle de bu yol ile oluşmuş yaprak izlerine sıklıkla rastlanılmaktadır.
Kalıntıların Korunması ile Fosilleşme
Kalıntıların korunması sayesinde oluşan fosiller en nadir rastlanılan türlerdir. Bu yöntemin gerçekleşebilmesi için deri, kas, kemik, saç, diş ve iç organların tamamına hala sahip olan hayvanların bir bütün olarak korunması gerekmektedir. Korunmanın sağlanabilmesi için ise hayvan bedeninin tamamının buzul ve bataklık gibi yapılar içerisinde gömülü kalması gerekmektedir. Böylece yer altında dış etkilerden korunarak yüzyıllar sayesinde ortaya çıkabilirler. Örneğin, bazı müzelerde yer alan dev mamutlar bu yol ile fosilleşmiştir. Ancak bu tarz fosillere denk gelmek imkansıza yakın seviyededir.
Fosiller Nasıl Bulunur?
Fosiller çoğunlukla tortul kayalara erişilebilen konumlardan elde edilir. Bu konumlar ise vadi, uçurum, yamaç ve benzeri engebeli arazilerdir. Fakat elbette ki bu konu ile ilgilenen bilim insanları özel yöntemler ile fosil içerebilecek çok farklı bölgeler de tespit edebilirler. Yine aynı bilim insanları profesyonel ekipmanlar ile detaylı kazı çalışmaları yaparak bahsi geçen tortul kayalara ya da diğer korunmuş ögelere ulaşırlar.
Ek olarak, yeterince şanslı olan inşaat işçileri, madenciler, çiftçiler ya da macera seven dağcılar da fosillere denk gelebilir. Tahmin edersiniz ki, bu çok sık rastlanılan bir durum değildir. Fakat yine de böyle tesadüfler de birkaç kez görülmüştür. Bu mucizevi tesadüflere şu örnekler verilebilir:
- Yeni Güney Galler bölgesindeki Lightning Ridge bölgesinde opal taş çıkarmak amacı ile kazı yapan madenciler çok sayıda fosil ile karşılaşmıştır.
- Afrika’nın Sahra bölgesinde keşif yapmak isteyen insanlar “Sauropod Jobaria” adı verilen dinozorun fosillerini ortaya çıkarmıştır.
- Kanada’da yer alan buzulların erimesi ile 12.000 yıl öncesinden kalma dinozor fosillerini kendiliğinden ortaya çıkarmıştır. Bu olaydan sonra Kanada’da Dinosaur Provincial Park meydana geldi.
- Sivas’taki Doğanşar ilçesinde yaşayan bir çoban arazide gezerken 55 milyon yıllık deniz canlılarına ait bir fosile denk gelmiştir.
Ancak yine de daha önce de belirttiğimiz gibi fosil bulmanın en yaygın yöntemi bilim insanları tarafından yapılan araştırmalar ile geliştirilir. Bu araştırmalar sonucunda zaman zaman farklı kazı bölgeleri oluşturulur ve detaylı çalışmalar yapılır.
Fosiller Nasıl Kazılır?
Fosilleri kazma işlemi tahmin edebileceğinizden çok daha hassas şekilde gerçekleşmektedir. Bunun en büyük sebebi ender bulunan ve büyük değere sahip bu maddelere zarar vermekten kaçınmaktır. Dolayısıyla arkeologların ve bu alanla ilgilenen diğer bilim insanlarının kullandığı farklı materyaller bulunmaktadır. Bu materyaller aracılığı ile yapılan hassas kazılar sonucunda örtük, yarım ya da blok halinde korunmuş fosiller ortaya çıkabilir. Fosillerin zarar görmemesi ve kaybolmaması için her biri alçıdan üretilmiş mekanizmalar ile özenli bir şekilde laboratuvarlara taşınır. Bu esnada her birinin detaylı fotoğrafları çekilir ve kayıt altına alınır. Her bir kayıtta fosillerin ne zaman, nerede ve nasıl bulunduğu detaylı bir şekilde yer alır. Ek olarak fosilin oluşumu, türü ve ne gibi bilgiler sunduğu da bu kayıtlara not edilir.
Kalıp şeklinde elde edilen fosiller eğer bilgileri gizleyecek kadar örtülüyse daha fazla detayın görülebilmesi için temizlenirler. Bu işlem de en az kazı işlemi kadar hassas bir şekilde gerçekleştirilir. Hatta çoğu zaman sivri ve keskin aletlerdense yumuşak uçlu fırçalar ya da süngerler kullanılır. Detaylı ve özenli temizlik süreçlerinden sonra fosiller daha detaylı bilgi sunabilecek yapılarına kavuşurlar.
Fosiller evrimleşme sürecinde oldukça yansıtıcı bulgulardır. Peki evrim teorisi nedir?
