Tarih boyunca, hem Batı hem de Doğu medeniyetleri matematikte gelişmiştir. 3000 yıllarında, Mezopotamya’da ilk matematiksel çalışmalar yapılmış, daha sonra MÖ 6. yüzyılda Hint Yarımadası’nda büyük matematiksel keşifler yapıldı. Bu yıllarda birçok matematikçi ve bilim insanı ortaya çıkmıştır. Bizler de bu yazımızda batı ve doğunun matematikçi bilim adamları üzerine bir çalışma hazırladık.
Matematik Bilim İnsanları
İnsanlık tarihinde önemli bir yere sahip olan matematik bilimini birçok medeniyet keşfetmiş ve ilerletmiştir. Hem Batılı hem de Doğulu matematikçiler ve matematik bilim insanları matematik tarihine önemli katkılarda bulunmuşlardır.
Antik Yunanistan, daha sonra tüm Avrupa’da gelişen batı matematiğinin doğum yeriydi. Özellikle Pisagor ve Öklid, eski Yunan kültüründe matematiğin temel fikirlerini ve teoremlerini geliştirdiler. Alan Turing, Carl Friedrich Gauss, Isaac Newton ve Leonhard Euler, önde gelen diğer birkaç Batılı matematikçidir. Bu ünlü matematik bilim adamları, matematik alanını ilerlettiler ve önemli matematiksel keşifler yaptılar.
Hindistan, Çin ve Arap ülkeleri Doğu matematiğinin ortaya çıktığı yerlerdir. Hem sayılar teorisi hem de cebir Hintli matematikçilerin, özellikle Brahmagupta ve Aryabhata’nın çalışmalarından büyük ölçüde yararlanmıştır. Çinli matematikçiler, özellikle Liu Hui ve Zhu Shijie olmak üzere geometri ve cebir bilimlerine de katkıda bulundular. Cebir ve trigonometri, Arap matematikçilerin, özellikle Muhammed ibn Musa el-Harizmi ve el-Biruni’nin ana çalışma alanlarıydı. Arap matematikçiler, İslam dünyasında matematiğe önemli katkılarda bulundular.
Batı ve Doğu matematiği arasında da bazı farklılıklar olduğunu söylemek mümkündür. Bu farklılıklar çoğunlukla kültürel ve tarihsel nedenlerden dolayı ortaya çıkmıştır.
Antik Yunanlılar zamanından beri batı matematiği gelişmiştir. Batı matematiği bu süre boyunca felsefi ve mantıksal düşüncenin bir sonucu olarak gelişti. Batı matematiğinde daha çok cebir, analiz ve geometri gibi alanlara vurgu yapılır. Matematiksel akıl yürütmenin soyutluğu ve tutarlılığı, Batılı matematikçiler için önemli bir konumdaydı.
Doğu matematiği ise, Arap, Hint, Çin ve Japon matematiği dahil olmak üzere birçok farklı kültürün matematiksel uygulamalarını içerir. Batılı matematikçilerle karşılaştırıldığında, Doğulu matematikçiler daha pratik odaklıdır. Örneğin, Çin matematiği geometri ve ölçüm üzerinde yoğunlaşırken, Hint matematiği hesaplama yöntemleri ve sayı sistemleri üzerinde yoğunlaşmıştır.
Batının Matematikçi Bilim Adamları Kimlerdir?
Matematik tarihine göz atıldığı zaman Batı’da birçok farklı matematikçi görebilmek mümkündür. Özellikle cebir, analiz ve geometri gibi alanlarda gelişme gösteren Batı matematiğinde çok önemli kişiler yer edinmiştir. Antik Yunan dönemi, Orta Çağ ve Modern Çağ gibi zamanlarda gelişen ve günümüzde hala gelişmeye devam edem Batı tarihinde matematik ile ilgili bilim adamları şunlardır:
- Thales
- Pisagor
- David Hilbert
- Henry Poincare
- Gaston Darboux
- Charles Hermite
- Joseph Liouville
- Sophus Lie
- Felix Klein
- Alfred Clepsch
- James Joseph Sylvester
- Athur Cayley
- George Green
- Herman Grassman
- Nikolai Ivanovitch
Batı’da matematiğin oldukça geliştiğini ve gelişmeye devam ettiğini söylemek ayrıca mümkündür. Verilen isimler Batı’da oldukça önemli yer edinen ve matematiğin farklı alanlarda gelişmesini sağlayan kişilerdir.
Thales
Yunan filozof, matematikçi, astronom ve mühendis Thales, MÖ 624-546 yılları arasında yaşamıştır. İyon Okulu’nun kurucularından biri olarak kabul edilir ve Batı düşüncesi için önemlidir. Thales’in doğup büyüdüğü yer Yunanistan’ın Milet’iydi.
Efsaneye göre, güneş tutulmasına neyin sebep olduğunu öğrendiği sıralarda astronomiye olan ilgisini artırdı. Matematiksel konularda da çalıştığı bilinmektedir. Özellikle geometri ve trigonometride öncüydü. Thales, karşılaştırılabilir iki üçgende zıt kenarların oranının eşit olduğunu belirten “Benzerlik Teoremi”ni kurdu. Ayrıca dairenin çevresinin çapa oranının her zaman aynı olduğunu bulmuştur.
Pisagor
Pisagor, Antik Yunan filozofu, matematikçisi ve müzik teorisyeniydi. Batı’da Pisagorculuk olarak bilinen felsefi ve matematiksel düşünce okulunun gelişmesinde önemli bir rol oynadı. Pisagor, matematik ile ilgili bilim adamları arasında önemli yere sahiptir.
Pisagor Teoremi, Pisagor’un en önemli matematiksel keşfi olarak kabul edilir. Bu teoreme göre, hipotenüsün karesi, bir dik üçgenin iki kısa kenarının karelerinin toplamına eşittir. Pisagor ayrıca birçok matematiksel buluş yaptı. Örneğin, tamsayı nitelikleri, geometrik sayılar, asal sayılar ve sayıların temel özellikleri üzerinde çalıştı.
Henry Poincare
Henri Poincaré, 29 Nisan 1854 ile 17 Temmuz 1912 tarihleri arasında yaşamış bir Fransız matematikçi, fizikçi ve filozoftur. Teorik fizik, diferansiyel denklemler, dinamik sistemler ve matematiksel analiz, çalışmalarıyla tanındığı alanlardan sadece birkaçıdır.
Poincaré, çağdaş topolojinin babası olarak kabul edilir ve bu alana önemli katkılarda bulunmuştur. Ayrıca diferansiyel denklemler konusuna önemli katkılarda bulundu ve matematiksel analizin temel fikirlerini formüle etti. Dinamik sistemler ve kozmoloji konusunda uzmanlaşmış bir fizikçiydi. Kaotik olayları keşfetmesi ve matematiksel olarak analiz etmesiyle tanınır.
1904’te Poincaré, Fields Madalyasını alan ilk matematikçi oldu. Ayrıca, Rusya Bilimler Akademisi, Kraliyet Cemiyeti ve Fransız Bilimler Akademisi dahil olmak üzere bir dizi ünlü kuruluş ve akademi üyesidir.
David Hilbert
Alman matematikçi ve matematik filozofu olarak tanınan bir bilim adamı olan David Hilbert, 1862’den 1943’e kadar yaşadı. Hilbert, çağdaş matematiğin gelişimine önemli katkılarda bulundu ve sayılar teorisi, geometri, cebir, analiz ve matematiksel mantık alanlarında çığır açan keşifler yaptı.
Matematiksel temeller, Hilbert’in çabalarıyla güçlendirildi. 1900 yılında Paris’te bir matematik konferansında bu amaçla “23 Soru” başlıklı bir liste yayınladı. Ayrıca Hilbert, matematiksel mantık disiplinine önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. “Hilbert İlkeleri” hesaplamalı düşünmeyi şekillendirmeye yardımcı oldu ve matematiksel akıl yürütmenin temeli olarak hizmet etti.
Gaston Darboux
Matematikçi ve bilgin Gaston Darboux, 14 Ağustos 1842’den 23 Şubat 1917’ye kadar Fransa’da yaşadı. Darboux integralini tanımlayarak ve kullanarak önemli katkılarda bulunmuştur. Ayrıca dinamik sistemlere ve matematiksel fiziğe odaklandı.
Charles Hermite
Fransız Charles Hermite, 24 Aralık 1822’den 14 Ocak 1901’e kadar yaşamış bir matematikçi ve bilim adamıydı. Sofistike matematiksel analiz alanına katkıda bulundu ve çok sayıda önemli teorem oluşturdu. Hermite polinomları, onun en iyi bilinen eserlerinden biridir.
Joseph Liouville
Joseph Liouville, 24 Mart 1809’dan 8 Eylül 1882’ye kadar yaşamış bir Fransız matematikçi ve fizikçiydi. Matematikte Liouville teoremi olarak bilinen teorik katkıyı yaptı. Analitik fonksiyonlar ve diferansiyel denklemler bu teoremde yer alır.
Sophus Lie
Norveçli matematikçi ve matematiksel fizikçi Sophus Lie (17 Aralık 1842 – 18 Şubat 1899) kendi alanında öncüydü. Lie gruplarını ve Lie cebirlerini yarattı ve Lie cebirinin yaratıcısı olarak kabul edildi. Cebirsel yapıların ve geometrik nesnelerin matematiksel analizinde, lie cebir çok önemli bir araçtır.
Felix Klein
Felix Klein, 25 Nisan 1849 – 22 Haziran 1925 tarihleri arasında yaşamış bir Alman matematikçi ve fizikçiydi. Özellikle matematik ve geometriye odaklandı. Matematiksel yüzeyleri açıklamak için kullanılan üç boyutlu nesneler olan Klein şişelerini yarattı.
Alfred Clebsch
Alfred Clebsch, 19 Ocak 1833 ile 7 Nisan 1872 arasında yaşamış bir Alman matematikçi ve fizikçiydi. Matematiksel fizik ve özellikle cebirsel geometriye odaklandı. Cebirsel bir yapı olan Clebsch cebirini tartıştı.
James Joseph Sylvester
James Joseph Sylvester, 3 Eylül 1814 ile 15 Mart 1897 tarihleri arasında yaşamış bir İngiliz matematikçi ve matematiksel fizikçiydi. Özellikle determinantlar ve matris teorisine odaklandı. Sylvester matrislerinde Sylvester formunu yarattı.
Arthur Cayley
Arthur Cayley, 16 Ağustos 1821’den 26 Ocak 1895’e kadar yaşamış bir İngiliz matematikçi ve matematiksel fizikçiydi. Geometri, matris teorisi ve cebirsel yapılar üzerine yoğunlaştı. Cayley-Hamilton teoremi onun tarafından kurulmuştur.
George Green
George Green, 14 Temmuz 1793’ten 31 Mayıs 1841’e kadar yaşamış bir İngiliz matematikçi ve fizikçiydi. Çabalarını çoğunlukla potansiyel teorisi ve elektromanyetik üzerine yoğunlaştırdı. Genellikle Green teoremi olarak bilinen teorisi, matematik ve elektromanyetizmaya uygulanır.
Hermann Grassmann
Hermann Grassmann, 15 Nisan 1809’dan 26 Eylül 1877’ye kadar yaşamış bir Alman dilbilimci ve matematikçiydi. Vektör cebiri ve dış cebir üzerine odaklandı. Grassmann, çağdaş matematiğin gelişimine temel katkılarda bulundu.
Nikolai Ivanovitch Lobachevsky
Nikolai Ivanovitch Lobachevsky’nin doğum ve ölüm tarihleri sırasıyla 1 Aralık 1792 ve 24 Şubat 1856’dır. Modern matematik, Lobachevsky’nin hiperbolik geometri yaratmasından ve paralel önermeyi reddetmesinden büyük ölçüde yararlandı.
Doğunun Matematikçi Bilim Adamları
Doğu tarihi boyunca matematiğe katkıda bulunan birçok bilim adamı mevcuttur. Doğu’da matematikle uğraşan bilim adamları şunlardır:
- Ali Kuşçu
- El Harezmi
- Sabit Bin Kurra
- İbn-i Yunus
- Cahit Arf
- İbn-i Sina
- Ömer Hayyam
- Brahmagupta
- Bhaskara
- Aryabhata
Doğunun matematikçi bilim adamlarını bunlarla sınırlı tutmamak gerekir. Matematik alanında birçok gelişme sunan matematikçi bilim adamlarının sayısı oldukça fazladır. Bunların içerisinde Türk matematik bilim adamları olduğunu da söylemek mümkündür.
Ali Kuşçu
Ali Kuşçu (1403–1474), Türk asıllı bir İslam alimi, matematikçi, astronom ve filozoftur. Özellikle geometri ve trigonometri üzerine önemli araştırmalar yapmıştır. Batlamyus ve Öklid gibi klasik matematikçilerin yazılarını Türkçeye çevirerek İslam dünyasının her tarafına yaymıştır.
EL Harezmi
EL Harezmi (780–850), Orta Asyalı bir matematikçi, astronom ve coğrafyacıydı. Cebir bilimine önemli katkılarda bulunmuştur. “Cebir Kitabı” adlı kitabı cebirin temel fikir ve fikirlerini ortaya koymaktadır Çağdaş sayı sistemleri için gerekli olan sıfır fikri ilk olarak “Sonsuzluk ve Sıfırın Keşfi” adlı makalesinde açıklanmıştır.
Sabit Bin Kurra
Arap matematikçi, astronom ve fizikçi Sabit Bin Kurra (826–901). Mekanik ve geometriye önemli katkılarda bulundu. Özellikle hareketli cisimlerin sıvı hareketi üzerine yaptığı araştırmalarla ünlüdür.
Cahit Arf
Türk matematikçi Cahit Arf (1910–1997). Galois teorisine önemli katkılarda bulundu ve Arf teoremini keşfetti. Ayrıca sayılar teorisi ve diferansiyel denklemlere önemli katkılarda bulundu.
İbn-i Yunus
Mısırlı matematikçi, astronom ve gözlemci İbn-i Yunus (950–1009). Zamanın geçiş denklemi olan “Harezmi Yasası”nı önemli ölçüde etkilemiştir. Gözlem yaparak yıldız hareketlerini ve yıldız kataloglarını da belgeledi.
İbn-i Sina
Avicenna 980’den 1037’ye kadar yaşamış İranlı bir matematikçi, doktor, filozof ve akademisyendi. Ortaçağ tıbbındaki kilit metinlerden biri, tıbbi bir metin olan “El-Kanun fi’t-TIb”dır. Mantık ve felsefe alanında da önemli araştırmalar yapmıştır.
Brahmagupta
Hintli matematikçi Brahmagupta Yedinci yüzyılda Brahmagupta matematik, trigonometri ve astronomi okudu. Sıfırı tanımlayan ilk matematikçilerden biri olan Brahmagupta, konu hakkında kapsamlı yazılar yazdı.
Ömer Hayyam
İranlı matematikçi, astronom, filozof ve şair Ömer Hayyam (1048–1131). Şiir koleksiyonu Rubaiyat iyi bilinen eserleri arasındadır. Özellikle cebir ve denklemlere odaklanan önemli matematiksel araştırmalar yürüttü. İkinci dereceden bir problem, Hayyam tarafından icat edilen ve modern matematiğe eşdeğer bir teknik kullanılarak çözülebilir.
Bhaskara
12. yüzyılda cebir, trigonometri ve astronomi üzerinde çalışan Hintli bir matematikçidir. Bhaskara Teoremi, Bhaskara’nın ikinci dereceden problemleri çözmek için keşfettiği bir tekniği ifade eder.
Aryabhata
Aryabhata adlı Hindu astronom ve matematikçi. Merkezinde güneş olan bir kozmos konsepti ortaya koydu ve trigonometrik fonksiyonları önemli ölçüde geliştirdi.
Osmanlı döneminin öne çıkan bilim adamlarını öğrenmek için Osmanlı Bilim Adamları: Tarihe Bilimsel Bir Perspektif yazımıza bir göz atın.