Bilim okuryazarlığı kavramı, gözlem ve gözleme dayalı mantıksal akıl yürütmeyle evreni açıklama anlamını taşıyan “bilim” ve öğrenim görmüş anlamına gelen “okuryazarlık” kelimelerinin birleşiminden oluşur. Günümüzde oldukça değer verilen ve okul öncesi çağlardan itibaren çocuklara kazandırılmaya çalışılan bir beceridir. Hayatın her alanında gereklidir ve yaşam boyu öğrenmede etkili bir araçtır. Çağın gerisinde kalmamak ve bilgi kirliliğinden arınmak açısından büyük öneme sahiptir. Peki, bilim okuryazarlığı nedir?
Bilim Okuryazarlığı Nedir?
Hayatı kolaylaştırmak için gerekli olan alışkanlıklar arasında en üst sıralarda yer alan bilim okuryazarlığını, bilimsel bilginin anlaşılması ve yorumlanması olarak tanımlayabiliriz. Bilimsel konuların tümüne hâkim olmak gerekmeden, bilimsel soruları tespit etmeyi ve bilimsel kanıtlardan sonuç çıkarabilmeyi mümkün kılar. Üstelik gerektiği zaman ihtiyaç duyulan bilgi ve metotları kavramak için gerekli araçlara sahip olmayı da sağlar.
Bilimsel kaynakların sayısı ne kadar fazla olursa olsun, bu kaynaklardan verim alınabilmesi bilinçli okuryazarların varlığına bağlıdır. Bilim okuryazarlığı, bilimsel bir metinden anlam çıkarma becerisi olarak tanımlanabilir. Aslında temelleri insanlığın var oluşuna dayanmaktadır ve insanlık var olduğu sürece de gelişmeyi sürdürecektir. Bilim okuryazarlığı nedir sorusuna kısaca yanıt vermek gerekirse; gerçeği safsatadan ayırmayı öğrenmektir.
Bilim okuryazarlığı, kişinin günlük deneyimleri sonucu aklına takılanları sorgulayabilmesi, yaşantılarından yola çıkarak çeşitli sorular sorup bu sorulara cevap verebilmesi anlamına gelir. Özellikle sağlık gibi kişinin hayatında büyük rol oynayan alanlarda doğru bilgiye sahip olmak hayati önem taşımaktadır. Ülkelerin gelişmişlik düzeyini ortaya koyan bilim okuryazarlığı, doğru bilgiyi yalnızca elde etmekle kalmayıp, bilimsel metotlar kullanarak uygulamayı da sağlar.
Eğer siz de bilim okuryazarı olmak istiyorsanız Herkes İçin Bilimsel Okuryazarlık adlı çalışmayı okuyarak başlayabilirsiniz.
Bilim Okuryazarı Bireylerin Özellikleri
Bilim okuryazarı bireyler günlük yaşamda karşılaştıkları sorunlara yönelik akılcı ve somut çözümler üretirler. Atatürk’ün de söylediği gibi muasır medeniyet seviyesine, yani çağdaş uygarlık düzeyine yükselmek için okuryazarların toplumun çoğunluğunu oluşturmaları gerekir.
Meraklı olduğu kadar, ilgi duyduğu konuyu nasıl araştıracağını bilen ve keşfetmekten zevk alan nesillerin yetiştirilmesi, ulusların yükselmesinin anahtarıdır. Toplumların ilerleyebilmesi için bireylerin kendilerini sürekli olarak geliştirmesi, teknolojik gelişmeler hakkında güncel bilgi sahibi olması ve eleştirel düşünebilmesi gerekir.
Bilimsel disiplinlerin hüküm sürdüğü günümüz toplumlarında, bireylerin bu disiplinleri anlayan ve uygulayan nitelikte olması, bilim okuryazarlığı olarak adlandırılır. Bilim okuryazarı bireylerin sahip olması gereken başlıca özellikleri şöyle sıralayabiliriz:
- Bilimsel bilginin doğasını anlayabilirler.
- Bilimdeki temel düşünceleri kavrayabilirler.
- Beşerî bilimler ile bilimin arasındaki farkı ayırt edebilirler.
- Bilim, teknoloji ve toplum arasındaki ilişkinin ve etkileşimin farkındadırlar.
- Bilimsel etik değerlerini bilirler.
- Bilim ve teknoloji becerilerini sürekli olarak geliştirmeye çalışırlar.
- Yaşam boyu öğrenme peşindedirler.
- Bilimsel süreçlerden problem çözmede faydalanırlar.
- Bilimsel düşünce, ilke, yasa ve teorileri doğru biçimde uygularlar.
Bilimi ve bilimsel çalışmaları da tüm detaylarıyla öğrenmek isterseniz Bilim Nedir ve Bilimsel Çalışmalar Nelerdir? adlı yazımıza göz atabilirsiniz.
Bilim Okuryazarlığının Sağladığı Faydalar
İnternet kullanıcılarının her geçen gün artmasına paralel olarak, internette üretilen içerik sayısı da katlanarak çoğalmaktadır. Önüne geçilemeyen bu yoğun artış, maalesef dijital içeriklerin yeterince sıkı denetlenememesine ve insanları manipüle etmeye yol açan sahte haberlerin kolayca yayılmasına neden olmaktadır.
Bilim okuryazarları, güvenilir kaynaklara dayanmayan bilgiler doğrultusunda harekete geçmez ve haberlerin şüpheli olduğunu düşündükleri durumlar karşısında nasıl davranmaları gerektiğini bilirler. Bu nedenle, doğru bilgiye ulaşmak noktasında zorluk yaşamayan ve bilimsel bilgiyi rahatlıkla yorumlayabilen bilim okuryazarlarına her zamankinden daha fazla ihtiyaç duymaktayız.
Bilim okuryazarlığının, bireylere ve toplumlara başlıca katkıları şunlardır:
- Sanal dünyada sıklıkla önümüze çıkan yalan haberlere ve kötü niyetli dolandırıcılara karşı kendimizi korumayı sağlar.
- Modern teknolojiyle üretilmiş ürünleri zahmetsizce kullanabilmeyi ve teknolojik gelişmelere açık olmayı mümkün kılar.
- İnsanı düşünmeye, öğrenmeye, eğitim almaya ve güvenilir bilgi kitlelerine ulaşmaya teşvik eder.
- Verileri ve delilleri bilimsel olarak yorumlamayabilmeyi sağlar.
- Bilim okuryazarı bireyler, kendilerine dayatılan fikirleri sorgular, düşüncelerini nasıl ifade edeceklerini ve gerektiğinde itiraz etmeyi bilirler.
Bu katkıların tümü bireylerin günlük hayatına da yansır ve daha donanımlı insanlar olmalarını sağlar.
Bilim Okuryazarı Olmak için Ne Yapmalı?
Akademik birikime ihtiyaç duymaksızın herkes bilim okuryazarı olma potansiyeline sahiptir. Her yaştan ve her eğitim seviyesinden birey, okuma yazma bildiği sürece bir bilim okuryazarı adayıdır.
Kişinin kendini bilim okuryazarı olarak tanımlayabilmesi için hiç olmazsa popüler bilim haberlerinden, son teknolojik gelişmelerden ve güncel haberlerden haberdar olması gerekir. Bu kaynakların doğruluğundan emin olduktan sonra gerekli çıkarımları yapabilmeli ve gözlem, deney ve karar verme gibi bilimsel yöntemleri kullanarak sonuca varabilmelidir.