Bir tutum ve zihniyet olarak dogmatizm, sosyal ilişkilerde, felsefe, eğitim, etik, estetik ve değerler dünyamızda onlarla bağlantılı bir tarzda, yaşamın hemen her evresinde karşılaşılan bir fenomendir. Dogmatizm bir fikri sorgulamayı reddeder ve o fikri kesin olarak doğru kabul eder. Fakat felsefede dogmatizm farklı bir anlamdadır. Peki felsefede dogmatik nedir, neyi ifade eder?
Filozofların yıllarca “Doğru bilgi mümkün müdür?” sorusuna cevap aramıştır. Bu soruyla dogmatik filozoflar da ilgilenmiştir ve onların cevabı pozitiftir. Yani dogmatik düşünürler, doğru bilginin var olduğunu savunan filozoflardır. Dogmatizm de felsefede doğru bilginin varlığını savunur.
Dogmatik Nedir?
Dogma, kelime anlamı olarak bazı konularda ortaya çıkarılmış düşüncelerin sorgulanmadan mutlak olarak doğru kabul edilmesidir. Felsefe için önemli bir yeri olan dogmatik kelimesi geçmişten günümüze kadar tartışması devam eden bir terimdir. Kısaca değinmek gerekirse dogmatik kelimesini deney bilgisi ve kanıtları bir kenara bırakmak suretiyle, onların düşüncelerini saymayan, inanç mezheplerini çıkaran bir düşünce yapısı olarak tanımlanabilir.
Din Dogma mıdır?
İslam ve dogma ilişkilerinde öncelikli sorun, bir ilkeyi dogma yapan özellikleri İslam taşıyor mu, taşımıyor mu olduğudur. “Dogma” niteliği itibarıyla “doğruyu tartışılmayan ve kesin bildirim”dir; bunu beşer zihni vazeder ve tartışılmasını yasaklar. Bir bilgi veya hüküm açık istişare, tartışma, tefsir ve çevri açık değilse dogmadır. Sonuç olarak anlatılmak istenen: “Bu böyledir, böyle düşünmek ve koşulsuz inanmak zorundasınız. Aksi takdirde görüş beyan edecek olan cezalandırılır.”
Dinin esası vahiy olduğu için insanlar sadece akıl ile dinin esaslarına ulaşamaz. İnsanların İslam’ı bir dogma olarak değil de, ussal deneysel bilgilere dayanarak benimsemeleri istenir. Bir ayette aklını kullanan toplumlar için deliller vardır demektedir. Bir başka ayette ise Allah, varlığını ve dünyanın yaradılış harikalarını, insanların dikkatine sunmaktadır. Bu sunumla Allah, insanın bu dünyadaki düzenini gözlemleyip onun üzerinde düşünen her akıllı bireyin bu düzeni, insanlar için bu ideal imkanların bir kudret tarafından var edildiğini çaba ve deney yardımıyla bulabileceğine işaret etmekte denmektedir.
Felsefe Dogmatik midir?
Felsefede ayrı fikir ayrılıkları bulunmaktadır. Dogmatizm yapısı ve içerdiği düşünceler açısından birçok kişinin dikkatini çekmiştir.
Felsefede, bilginin muhtemel olduğunu savunanlar dogmatik denir. “Dogmatik” kelimesi gündelik dilde ondan anlaşılan “bir inancı körü körüne savunan, ön yargılı olan” bir bireyin zihinsel tavrı olarak düşünmekten ziyade felsefi anlamda, insanların yaradılış hakkında doğru ve kesin bilgi edinebileceğini öne süren felsefi anlayıştır da.
Felsefi açıdan dogmatikler, insanın kendisinden bağımsız olarak var olan gerçekliğin bilgisini öğrenebileceğini öne sürerler. Dogmatikler ayrıca bilginin nereden geldiği konusunda dogmatizm kaynaklı olarak farklı görüşlere sahip olabilirler.
Dogmatik Düşünceye Sahip Filozoflar
Thales, Aristoteles, Platon, Anaksimenes, Sokrates, Anaksimandros, Hegel ve Descartes gibi düşünürler dogmatizmi savunmuşlardır. Bu düşünürler bildiklerimiz dışında bir doğru olduğunu kabul etmemektedirler. Bu yüzden dogmatik bir filozof olarak kabul edilmişlerdir. Dogmatikler kendi düşündüklerinin kesinlikle, kesin bir şekilde doğru olduğunu kabul ederler. Araştırmayı ve bu konuda tartışmayı reddederler. Dogmatikler araştırmadan belli başlı düşünceleri kabul eder ve bu düşüncelerin mutlak doğruluğunu savunurlar.
Thales: İyonya’lı bir Antik Yunan matematikçi, astronom, ve düşünürdü. İlk düşünürlerden olduğu için bilim ve felsefenin öncüsü olarak adlandırılmaktadır. Thales tüm varlıklar için sadece bir ana maddenin değişik formları olduğunu belirtmiştir ve Thales’e göre evrenin ana maddesi sudur. Su ısındığında buharlaşır ve havada içindeki varlıklar gaz haline dönüşür. Su soğuğa maruz bırakıldığında ise katılaşır ve dolayısı ile katı maddeler de yine sudan gelmektedir.
Aristoteles: Antik Yunan dünyasının Platon’dan sonra gelen önemli düşünürü olan Aristoteles, döneminin bütün bilim alanlarıyla ilgilenmiş olan çağının en değerli düşünürlerinden birisi haline gelmiştir. Mantık, fizik, etik ve siyaset gibi konularda çeşitli bilgi alanları üzerinde araştırmalarını sürdürmüş ve bunları kategorize ederek bir sistem içerisine oturtmuştur. Aristoteles varlıkları olduğu gibi, gerçeklikteki görünüş ve biçimleri nasılsa öylece kavrar ve diğer yorumları kabul etmez.
Dogmatizm Akımları
Dogmatizmi temsil eden düşünürler her koşulda mutlak ve doğru bilginin olabileceğini savunmuşlardır. Bunun sonucunda ise filozoflar tarafından ortaya dogmatizm akımları çıkmıştır. Çıkarılan yaklaşımlar şu şekildedir;
- Akılcılık (Rasyonalizm)
- Deneycilik (Empirizm)
- Sezgicilik (Entüisyonizm)
- Duyumculuk (Sensüalizm)
- Eleştiricilik (Kritisizm)
- Faydacılık (Pragmatizm)
Yukarıda yer alan akımların hepsi doğru bilginin olduğunu savunmuşlardır. Ancak mutlak bilgi savunulan bu akımların doğru bilgi kaynağı hususunda aynı noktada birleşemediklerini söylemek mümkün.