Durum hikayesi; olay anlatımına dayanmayan, karakterlerin veya hayatın bir kesitinin ele alındığı öykülerdir. Merak duygusunun geri plana atıldığı hikâye türünde bir durum ya da kişi betimlenir. Dünyada bu tür öykülerin en önemli örnekleri Anton Çehov tarafından verildiği için “Çehov tarzı hikâye” olarak da adlandırılır. Türk Edebiyatında durum hikayesi temsilcileri arasında ise Memduh Şevket Esendal, Tarık Buğra ve Sait Faik Abasıyanık yer alır.
Durum Hikayesi Nedir?
Durum hikayeleri temel olarak bir olayı değil, günlük yaşamın herhangi bir kesitini ele alan eserlerdir. Mesaj verme kaygısı ve sonucu olmaması da söz konusu hikâye türünün en önemli özellikleri arasındadır. Diğer nitelikleri ise şu şekilde sıralanabilir:
- Olaydan ziyade diyalog ve gözlemlere ağırlık verilir.
- Okuyucuyu düşündürme amacı güder ancak merak ve heyecandan çok duyguyla hayallere değinilir.
- Karakterlerin, çevrenin, olayların tasviri ayrıntılı değildir. Fiziksel betimleme yerine ruhsal ve sanatsal tasvirler ön plana çıkar.
- Kahramanların fiziksel halleri değil, ruhsal/psikolojik durumları ele alınır.
Bunlarla birlikte durum hikayelerinde bilinç akışı tekniği kullanılır. En önemli durum hikayesi temsilcileri eserlerinde genellikle günlük olayları ya da sıradan kişileri seçmiştir.
Durum Hikayesi Yazarları
Türk edebiyatında durum hikayesi temsilcileri arasında; Sait Faik Abasıyanık, Tarık Buğra, Orhan Duru ve Leyla Erbil yer alır. Bununla birlikte Memduh Şevket Esendal durum hikayesi türünün en önemli temsilcilerinden biri olarak ön plana çıkar. Öykülerinde genellikle kadın sorunu, batı özentisi, sömürü düzeni ve evlilik sorunlarını işlemiştir. Sait Faik Abasıyanık ise öykülerinde kendisinden yola çıkarak insanın hakkaniyetini anlatmaya odaklanmıştır. Çoğunlukla alt sınıfın, işsiz ya da tacir karakterlerin hayatının anlatıldığı eserlerinde arzuları, tasaları ve korkuları ele almıştır.
Durum hikayesi temsilci yazarların önemli eserlerinin bir kısmı aşağıdaki gibidir:
- Lüzumsuz Adam – Sait Faik Abasıyanık
- Otlakçı – Memduh Şevket Esendal
- Ayaşlı ve Kiracıları – Memduh Şevket Esendal
- İbiş’in Rüyası: Tarık Buğra
- Bırakılmış Biri – Orhan Duru
- Hallaç – Leyla Erbil
Bunlarla birlikte James Joyce tarafından kaleme alınan Dublinliler ve Virginia Woolf’un eseri Orlando da durum hikayesi örnekleri arasında yer alır.
Durum Hikayesi Örnekleri
Durum hikayesi temsilcileri kaleme aldıkları eserlerde genellikle karakterlerin psikolojik durumlarına odaklanır. Örneğin; Sait Faik Abasıyanık’ın eseri olan Lüzumsuz Adam, olay örgüsünü arka plana atarak düşüncülere, çağrışımlara ve hislere değinmiştir. Eserde, insanların acımasızlığı, bencilliği ve ikiyüzlülüğünün yaşama yansıyan sonuçları çarpıcı bir şekilde anlatılmıştır.
Durum hikayesinin önemli örneklerinden bir diğeri, Memduh Şevket Esendal’ın Ayaşlı ve Kiracıları eseridir. Kitapta, Ankara’da yeni yapılan bir apartmanın dokuz odalı bölüğünde yaşayan Ayaşlı’nın ve kiracılarının ilişkileri ele alınır. Aynı zamanda inşası süren Cumhuriyet’in sosyal meseleleri de öyküde ustalıkla işlenmiştir.
Anton Çehov’un eseri Memur’un Ölümü de durum hikayesinin en önemli örneklerinden biridir. Yazı işlerinde memur olan İvan Dmitriç Çerviyakov, kitabın baş kahramanıdır. Tiyatroda aksırdığı bir anda önünde oturan sivil generallerden birinin ensesini sildiğini fark eder ve özür diler. Ancak aldığı cevaptan tatmin olmadığı gibi gün boyunca kafasında türlü düşünceler belirir. Kendi iç dünyasındaki monologların ustalıkla işlendiği eser özgüvensizliğin en çıplak haliyle dışavurumunu gözler önüne serer.
1970 yılında yayımlanan İbiş’in Rüyası, Tarık Buğra tarafından kaleme alınan durum hikayesi örneklerinden bir diğeridir. 1930’lu yıllarda İstanbul’da geçer ve geleneksel tiyatro anlayışıyla oyunculuk yapmaya devam eden bir orta oyuncunun sanat hayatını anlatır. Eserde, bir olaydan ziyade baş kahraman olan Nahit’in sanat hayatındaki iniş çıkışları, aşkları ve tiyatroya olan tutkusu derinlemesine işlenir. Tarık Buğra, dönemin tiyatro dünyasını ve sanatçıların iç dünyasında yaşadığı zorlukları ustalıkla kaleme almıştır.
Olay Durum Hikayesi Farkı Nedir?
Olay ve durum hikayesi arasındaki temel farkların başında anlatım tarzıyla birlikte öykülerin odak noktaları yer alır. Bu bağlamda hikâye türlerinin farklarını ayırt edebilmek için her birinin özelliklerine değinmek gerekir. Aşağıdaki başlıklarda olay ve durum hikâyesinin özelliklerini görebilirsiniz.
Olay Hikayesi
Olay hikayeleri, belirli bir olay etrafında şekillenir ve serim, düğüm, çözüm bölümlerine sahiptir. Okuyucuda merak ve heyecan uyandırmayı hedefleyen hikayeler, sonuna kadar sürükleyici bir anlatımla ele alınır. Bununla birlikte zaman, mekân unsurları öykünün en önemli parçalarından biri olarak görülür ve detaylı bir şekilde betimlenir. Hikâyenin sonunda ise olaylar net bir şekilde biter.
Durum Hikayesi
Durum hikayelerinde, olay öykülerinden farklı olarak serim, düğüm ve çözüm bölümleri yoktur. Okuyucuda merak ve heyecan uyandırmak amaçlanmaz; belirli bir duygu ya da atmosfere odaklanılır. Zaman ve mekân unsurları, olay hikayelerinde olduğu kadar önemli değildir. Bu tarz betimlemelerden ziyade karakterlerin iç dünyası ve duyguları ön planda tutulur. Hikâyenin sonu ise açık uçludur ve okuyucunun hayal dünyasına bırakılır.
Olay ve durum hikayesi temsilcileri arasındaki farklara bakıldığında yazarların okuyucuda bırakmak istediği etki dikkat çeker. Olay hikayesi temsilcileri merak ve heyecan duygusu uyandırmaya odaklanırken durum öyküsü yazarları daha çok karakterin duygularına atıfta bulunur.
İçeriğimizi beğendiyseniz “Edebiyat” kategorimizde yer alan diğer yazılar da ilginizi çekebilir!