Etnosentrizm Nedir ve Etnosentrik Bakış Açısı Nedir?

“Etnosentrizm nedir?” sorusu toplum gözlemcileri olarak nitelendirdiğimiz sosyologlar açısından oldukça önemlidir. Etnik merkezcilik olarak da bilinen etnosentrizm; bir kültür, klan ya da topluluğun içinde yer alan kişinin, başka kültürleri değerlendirirken kendi kültürünü merkez alarak incelemesi ya da kıyaslamasıdır. Daha yalın bir deyişle birinin, kendi kültürünü referans alarak diğer kültürleri ya da oluşumları değerlendirmesidir. Etnosentrizm, dilimizde kültür taassubu olarak da bilinir. Taassup anlamı ise bir düşünceye körü körüne bağlanmak, bağnazlıktır.

Etnosentrizm de toplum ilişkileri bazında önemli bir konudur. Sosyoloji biliminde geniş bir konu aralığına sahiptir. Sosyolojinin nasıl bir bilim olduğunu merak ediyorsanız “Sosyolojinin Önemi Nedir ve Sosyologlar Ne İş Yapar? ” isimli yazımıza göz atabilirsiniz.

Etnosentrik Bakış Açısı Nedir ve Antropolojide Etnosentrizm Nedir?

“Etnosentrizm nedir?” sorusunun ardından gelen konu, etnosentrik bakış açısının oluşumu ile ilgilidir. Etnosentrik kişiler, farklı sosyal grupları kendi ait oldukları etnik grup ya da kültüre göre özellikle dil, yaşam, gelenek ve görenekler, inanış şekline göre değerlendirirler. Etnosentrik bakış açısı bu kapsamda gelişir. Ancak antropolojiye göre, hiçbir kültür temel alınarak diğer kültürler ile kıyaslanamaz. Her kültürün kendine göre güçlü ve zayıf yönleri vardır. Etnosentrizmin en büyük eleştirisi de buradan gelmektedir.

Etnosentrizm, faşizm ile birçok ortak nokta barındırmaktadır. Üstün ırk kavramı ve kişinin kendi kültürünü üstünleştirme metaları, etnosentrizm içerisinde de geçerlidir. 21. yüzyıl itibari ile dünya üzerinde etnosentrizm ve faşizm dalgaları tekrar canlanmaya başlamıştır. Bu durumu tetikleyen nedenler arasında göç dalgaları, radikal dini örgütler, ekonomik dengesizlik gösterilmektedir.

Ayrıca küreselleşme dünya üzerinde birçok geleneğin ve kültürün sonunu getirmiştir. Yemek kültürümüz, giyinme kültürümüz, alışveriş kültürümüz; kapitalleşen dünya ile birlikte tek bir çizgi üzerine evrilmiştir, popüler kültür kavramı doğmuştur. Tabi bunun sebepleri arasında, kültürel normların bireyler üzerinde olan baskısından kurtulma çabası da yer alıyor.

Etnosentrik bakış açısının incelendiği güzel araştırmalar mevcuttur. “Geleneksel Toplumlar ve Güven Bağlamında Etnosentrik Eğilim İlişkisi” isimli çalışmada bunlardan biridir, inceleyebilirsiniz.

Etnosentrizm Örnekleri

Türk kültürünün referans alınarak Hindistan kültürünü değerlendirdiğimizde; inek kurban etmek, inek etini yemek dini bayramlarımızın temel öğesidir. Ancak Hindistan’da inek ve öküz gibi büyükbaş hayvanlar hinduzm inancı gereği kutsaldır, Türk kültürünün aksine onları yemek bir yana dursun öldürmek dahi kabul edilemez bir suçtur.

Amerika kültüründe kadınlar istedikleri kıyafetleri giyip, saçlarını açabilirken, İran kültüründe kadınların saçlarını açmaları ve istedikleri kıyafetleri giymeleri yaptırımı olan bir normdur.

Bunun gibi etnosentrik dinler ile ilgili örnekleri arttırmak mümkündür. Fakat yukarıda az önce de söylediğim gibi, her kültürün kendine göre güçlü ve zayıf tarafları vardır. Fakat bu onların kıyaslanmasını ya da güçlü yönlerinin alınmasına sebep gösterilemez.

Entrosentrik Yaklaşım Nedir?

Entrosentrik yaklaşım; herhangi bir etnik grubun, klanın, ailenin vs. her şeyin merkezi olarak kendisini gördüğü yaklaşımın adıdır. İlk olarak William Graham Sumner’ın 1906 yılında yazdığı Folkways isimli kitabında kullanılmış bir tabirdir.

Kendine odaklı olan bu yaklaşımda kendine odaklı olan tüm bireyler ya da işletmeler kendi ülkelerini ya da gruplarını her şeyin üzerinde görmektedir. Bu yaklaşım daha çok kendi içine kapalı toplumlarda ve ülkelerde daha sık görülmektedir. Söz konusu ülkeler ya da toplumlar dışarıdan gelen her türlü farklılığa karşı bir tutum sergilemektedir. Ülkedeki bu durum genellikle orada yaşayan toplum bireylerinin karakterine de yansımıştır.

Entrosentrik yaklaşımın anlamı biraz daha açılırsa iki anlam daha karşımıza çıkmaktadır:

• Bu yaklaşım daha çok katı, sert otoriteler tarafından benimsenmiş kişilik türüdür. Kendi içinde kendinden farklı olan her grubu ya da kişiyi daha aşağı görme eğilimi vardır. Bir bakıma ırkçılık yaklaşımı olarak da değerlendirilebilmektedir.
• Bu yaklaşımda kendinden farklı diğer grupların hareketlerinin ve niyetlerinin yorumlanması da sadece kendi öz kültürüne göre olmaktadır. Farklılıkları kabul etmeme gibi bir durum söz konusudur. Bu yüzden bu yaklaşımda her zaman önyargı etkindir.

Aslında bu düşünceye yönelik yaklaşımlar biraz da olsa her toplumda vardır. Çünkü esasen her toplum kendi ırkının en arı ırk olduğuna, kendi kültürünün en yüksek seviyedeki kültür olduğuna, tarihlerinin en şerefli tarih olduğuna inanmaktadır. Ancak bazı toplumlar entrosentrik yaklaşım konusunda aşırıya kaçmaktadır. Bu yaklaşımda aşırıya kaçılmadığı sürece herhangi bir zarar yoktur. Hatta toplumlara faydalı bile olabilmektedir. Fakat aşırıya kaçıldığında toplumlar arası büyük çatışmaların olması kaçınılmazdır.

Etnosentrizm Türleri Nelerdir?

Etnosentrizm yaklaşım türleri dört şekilde karşımıza çıkmaktadır:

Irksal Etnosentrizm

Irksal etnosentrizmde daha çok biyolojik olarak kendini üstün görme yaklaşımı hakimdir. Bu anlayışa sahip toplumlar ya da ülkeler kendi etnik grubunun diğerlerinden daha üstün ve güçlü olduğuna inanmaktadır. Onlara göre diğer etnik gruplar ya da toplumlar aşağılık olarak kabul edilir.

Dini Entrosentrizm

Dini etnosentrizm oldukça yaygın görülen bir yaklaşımdır. Çünkü dinlerin içerisindeki savunulan varsayımlar genel olarak dışlayıcıdır. Etnosentrik yaklaşım ile bu konuda oldukça benzerdir. Dini etnosentrizimde kişinin ya da toplumun kendilerine gönderilen dinin tek gerçek din olduğuna inanılmaktadır. Onlara göre diğer dinlerin hepsi yanlış dinlerdir.

Dilsel Entrosentrizm

Dilsel etnosentrizmde kişiler ya da toplumlar tarafından konuşulan dilin diğer dillerden daha faydalı ve geçerli olduğuna inanılmaktadır. Yaklaşım daha çok birden fazla dilli devletlerde hakimdir. Bu yaklaşımı kabul eden devletlerde dillerin resmiliği konusunda çatışmalar yaşanmaktadır.

Kültürel Etnosentrizm Nedir?

Her kültürün birbirlerinden üstün olan veya olmayan birbirinden farklı çeşitli yönleri bulunmaktadır. Bu yüzden insanların kendi kültürlerini diğer kültürlerden daha üstün görmesi nedeniyle etnosentrizm kavramı ortaya çıkmıştır. Bu kavram daha sonraları toplumlardaki bu etkilerinden dolayı kültürel entrosentrizm olarak adlandırılmıştır. Toplum araştırmaları yapılırken bu kavram oldukça etkili olmuştur. Toplum araştırmalarının yanında antropoloji, etnografya, coğrafya ve sosyoloji gibi bilimler için oldukça önemli bir kavramdır.

Etnosantrizm kavramı toplumların kültürel hakimiyet isteğinin bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Başlıca 3 şekilde oluşmaktadır. Bunlar:

• Irkçılık
• Ekonomik üstünlük
• Kültürel yıkım düşüncesi: Kültürel çeşitliliğe son verme isteği

Etnosentrizm kavramı geçmişte ve günümüzde pek çok ülke ve toplumda yer bulmaktadır.

Kültürel Görelilik Kavramı

Kültürel görecelik kavramı etnosentrizm yaklaşımının zıt alternatifi olarak karşımıza çıkar. Bu anlayışta küreselleşmiş toplumlarda yaşayan tüm topluluklarda, barış ve hoşgörü ilişkilerinin tercih edilmesi öngörülür. Kültürlerin bir başka kültürün dayatması ile değişmemesini gerektiğini savunulur. Bir kişinin ya da toplumun seçtiği seçeneklerin diğer kişi ya da toplumlar tarafından da geçerli olması gerektiğine inanılmaktadır.

Örneğin; Türkiye’deki tipik kahvaltı menüleri, ABD ve Japonya gibi toplumlarda tipik bir kahvaltı olarak görülmemektedir. ABD’de kahvaltıda Japonya’daki gibi balık çorbası ve haşlanmış sebze yemek garip görünebilir. Kültürel görelilik yaklaşımına göre bu farklılıklar her hali ile kabul edilmelidir. Yadırganmamalıdır. Toplumlar bu farklılıklar yüzünden çatışmamalı aksine barış ve huzur içinde yaşamalıdır. Kültürel görelilik kavramı etnosentrik yaklaşımdan bu anlamda farklıdır.

Etnosentrik Pazarlama

Etrosentrik yaklaşım kendine odaklı bir yaklaşımdır. Nitekim etnosentrizmin etki alanı pazarlama ve ticarette de fazladır. Özellikle bu anlayışa sahip olan toplumlardaki işletmeler, her zaman diğer rakiplerinden daha başarılı ve güçlü olma eğilimindedir.

İşletmeler pazarlama konusunda pazarlama ögelerini daha çok toplumun iç pazar yapısına göre şekillendirmektedir. İç pazarda denenmiş ve başarılı olmuş ürün ve faaliyetlerin, dış pazarda da etkili ve başarılı olacağına inanılır. Dış pazarın önceliklerine ve isteklerine önem verilmez. Bu yaklaşımda ticaret alanında iç pazardaki fazlalıklar dış pazarlara aktarılır. Dış pazardaki pazarlama strateji araştırmaları ve tüketici ihtiyaçları araştırılmamaktadır.