Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte, insan hafızasının kullanımı gitgide azalmaktadır. Binlerce yıldır teknolojinin gelişimiyle, evrimleşme sürecini yavaşlatan insanoğlu, günümüzde teknolojik aletleri kendi evriminin bir parçası haline getirdi. Evrim genel anlamıyla adaptasyon ile doğrudan ilgili olduğundan, sürecin halen daha devam etmekte olduğunu insan için söylemek mümkün. Bu süreç içerisinde kullanımını azalttığımız belleğimizin, yıllar içinde gelişen insan ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamadığından teknolojiyi insan refahına doğru yönlendirerek ilerletti. Sizlere bu yazım içerisinde “İnsan hafızası nasıl çalışır?” sorusunu yanıtlamaya çalışacağım.
Hafıza ve İnsan
Hafıza, duyu organlarımızla aldığımız uyarı, bilgi, davranışların ve geçmişte deneyim ettiğimiz anıların beyinde saklanmasıdır. İnsan hafızası, hissi hafıza, kısa süreli hafıza ve uzun süreli hafıza olarak üç bölüme ayrılır. Bu bölümler ortaklaşa hareket edip, beyine kaydedilecek olan anıyı belli aşamalardan geçirip seçim yapmaktadır. Bu da demek oluyor ki, hafıza bir depo değil farklı aşamalardan oluşan bir işlemler zinciridir.
Hissi hafızalarımız genellikle duygu yüklü anılardan oluştuklarını söyleyebiliriz. Kısa süreli hafızamız ise bize gündelik etkileşimlerde kazandığımız bilgileri depolamamızı sağlar. Uzun süreli hafızalarımız ise genelde travmatik anılara bağlı şekilde hayatımız boyunca unutmadığımız anılarla şekillenir.
İnsan beyninin çalışmasıyla ilgili oluşabilecek eksiklikleri Alzheimer hastalığı ve genetik problemler dışında, insan hafızasının zaman içerisinde kendi kendine silindiği tezini yıllar içerisinde birçok düşünür savunmuştu. Fakat bu durumun aksini, bir insanın zihninin hayatı boyunca yaşadığı olayları belirli bir hastalık geçirmeden saklı tuttuğunu dejavu sayesinde kanıtlayabiliyoruz.
İnsan Beyni Hafızaya Kaydedilecek Anıları Nasıl Seçiyor?
Yukarıda da belirttiğim hafıza aşamalarına uygun şekilde beyin, duyu organları aracılığıyla bireyin deneyim ettiği anı belirli bir elekten geçiriyor ve buna göre kıyaslıyor. Örneğin bir hafta önce bugün, bu saatte nerede olduğunuz sorusuna yanıt vermek sizin için çok zor olacakken, çocukluğunda en mutlu olduğun anın sorusuna oldukça rahat bir şekilde yanıt verebileceksiniz. Kısaca yaşadığınız an ne kadar önemliyse, beynimiz bunu algılayarak diğer anlara göre kıyaslayıp, bunu üç aşamadan birine göre değerlendiriyor ve kaydediyor.
İnsan beyni, deneyimlerimize ve genetiğimize göre şekilleniyor. Deneyimlerimiz ile doğru oranda duygularımızı ve eylemlerimizi belirlediğimiz için, beynimizi ve hafızamızı da buna göre şekillendiriyoruz. Ancak genetik kısmında, hastalıklar, organ zedelenmesi ya da alzheimer gibi hastalıklar bulunduğunda (buna ters olarak avantaj sayılabilecek güçlü yönler de gösterilebilir), kişinin hafıza yapı taşı zarar görebilir ya da olduğundan farklı çalışabilir. Genetik ve deneyim zincirinden bağımsız şekilde insan zihni, bir hayvan beyninden farklı değildir.
Hafıza ve Beyin Geliştirilebilir mi?
Kişi öğrenmek için bilgiyi tekrarlayabilir ya da üzerine yoğunlaşabilir. Bu tarihteki en basit öğrenme metaforudur. Ancak yeni bilgiler öğrenmenin ve tekrar yapmanın tek faydası hatırlamak değildir. Biz yeni şeyler öğrendikçe beynimizdeki nöron bağları kuvvetlenir hatta nöronlar arası yeni bağlar kurulur. Bu da demek oluyor ki, hafızamızı güçlendirmek adına yaptığımız her eylem hafızayla birlikte beynin fiziksel yapısını da güçlendirir.
“İnsan vücudunda yıldızlardan ve galaksilerden daha fazla bağlantı bulunur. Devasa bir bilgi ağına sahibiz, ama neredeyse hiç erişimimiz yoktur.”
Lucy 2014
İşte Morgan Freeman’ın “Lucy” filminde söylediği gibi henüz beynimizin büyük çoğunluğunu keşfetmiş değiliz. Ancak bunun bizim elimizde olduğunu bilmemiz gerek. Hafızamızı güçlendirerek beynimizde yeni yollar açabilir, bilinmeyeni keşfedebiliriz.
Yazı: Ulaş Nair
ulas_nair@hotmail.com
Düzenleme: Anıl Kölmük
