İlk olarak 1940’lı yıllardan sonra ortaya çıkan ve son yıllarda etkisini daha fazla göstermeye başlayan neoliberalizm, serbest piyasada özel teşebbüsü ön plâna çıkaran bir ekonomik sistemdir. Temelde devletin serbest piyasa ekonomisi ile yönetilmesi gerekliliğini savunan liberalizme karşın neoliberalizm, özel teşebbüsün ağırlıklı olarak uygulandığı bir yöntemdir. Daha fazlasını için “Neoliberalizm nedir? Neoliberalizm nasıl ortaya çıktı?” başlıklı yazımızda bulabilirsiniz.
Neoliberalizmin Tanımı
Neoliberalizm, sanayi ve ticaret temelli bir üretim sistemini benimseyen serbest piyasa ekonomisidir. Bu sisteme göre özel sektörde hizmet veren teşebbüslerin piyasa üzerinde tam hâkimiyet sahibi olması gerekir. Bunun yanı sıra piyasada dengelerin sağlanması adına bir dizi önlem alınır. Önlem alınmadığı takdirde kamunun kar arttırması halinde özel sektör daralmaya gidecektir. Bu nedenle kamunun büyümesini engellemek adına önlemler devreye girer. Bu sistem dâhilinde işletmelerin ve üretim tesislerinin tek amacı daha yüksek kar elde etmektir.
Neoliberalizm Politikaları
Büyük Buhran olarak da anılan 1930’lu yılların ekonomi açısından oldukça çalkantılı geçtiği Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa’da birçok ülke ekonomik sıkıntılar yaşadı. Hem iç hem de dış ticarette düşen ticaret kar oranları, bankacılık ve para hizmetlerinin sekteye uğramasına neden oldu. Bu nedenle birçok kesim Liberalizm’in yeterli bir sistem olmadığına kanaat getirdi. Çok geçmeden ekonomistler, neoliberalizm teorisini ortaya attı.
Yapısı gereğince ve şartların getirdiği sonuçlar itibariyle neoliberalizm, daha ekonomi odaklı bir sistemdir. Klasik liberalizme göre sosyal düzen ve politika gibi alanlar için teoriler de geliştirilmiş olsa da bu sistemin savunucuları, temsil ettikleri sistemi ekonomi ile sınırlı kalmıştır.
Neoliberalizmin Temsilcileri
Neoliberalizm temsilcileri, tıpkı kapitalist sistemin savunucuları gibi serbest piyasa ekonomisini ön plânda tutar. Bu sistemin saiklerine göre piyasadaki fiyatların denetimini devlet kurumları değil özel şirketler uygular. Neoliberalizmin en önemli özelliklerinden biri de özel şirketlere daha fazla özgürlük alanı sağlama motivasyonudur. Neoliberalizm temsilcileri, merkezi plânlamaya her daim karşı çıkmaktadır. Neoliberalizm savunucuları temelde iktisadi alanda her koşul altında özgür bir süreci savunmuştur.
Françis Fukayama
Önemli Neoliberalizm temsilcilerinden biri olan Françis Fukayama, teori geliştirme alanında ekonomi kitapları yazmıştır. Neoliberalizmin etkin olarak varlığında katkı sahibidir. Liberalizmin Büyük Buhran’la beraber çöküşü sonrasında dünyanın yeni bir ekonomik düzene ihtiyacı olduğunu yazmıştır. Ekonomistin nemli bazı eserleri aşağıdaki gibidir:
- Siyasi Düzenin Kökenleri
- İnsanlık Sonrası Geleceğimiz
- Biyoteknoloji Devriminin Sonuçları
Ludwig Von Mises
Ekonomist ve Filozof Ludwig Von Mises, 29 Eylül 1881 tarihinde Ukrayna’da doğmuştur. Büyük Buhran döneminde neoliberalizmin en ateşli savunucularından biri olmuştur. Avusturya okulunun en önemli temsilcilerinden biri olan Ludwig Von Mises, geliştirdiği para teorisi yardımıyla neoliberalizmin önemli bir boyuta ulaşmasını sağlamış ve geliştirmiştir. Yazarın ekonomiye dair önemli eserlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Paranın ve Kredinin Teorisi
- İnsan Eylemi
- Bugün ve Yarın için Düşünceler
Carl Menger
Neoliberalizm ve İktisat biliminin gelişiminde önemli rol oynayan ve alanda birçok kitap yazan Carl Menger, Avusturya İktisat Okulu’nun da kurucusudur. Carl Menger’in en önemli çalışmalarından biri ise Marjinal Fayda adlı iktisat programıdır. Ekonomistin önemli kitapları ise şöyle:
- Marjinal Fayda
- Ekonominin Sorunları
- İktisadın İlkeleri
- Değer Teorisi
- Paranın Kökeni
Friedrich August Von Hayek
Nobel ödüllü bir ekonomist olan Friedrich August Von Hayek, 1899 Viyana doğumludur. Sosyalizm karşısında neoliberalizmi savunan Von Hayek, yazdığı kitaplarla da düşünceleriyle de dünyada büyük ilgi gördü. Ekonomistin kitapları ise şöyle:
- Düzen
- Duyusal Neoliberalizm Özellikleri
- Serfliğe Giden Yol
- Bireycilik ve Ekonomik Düzen
- Bilimin Karşı Devrimi
Neoliberalizmin Ortaya Çıkışı
Neoliberalizm, liberalizm düşüncelerinin daha nitelikli olarak yeniden üretimi şeklinde karşımıza çıkar. Özellikle Büyük Buhran döneminden sonra Liberalizmin gördüğü hasarla ortaya konan yeni formül, müdahaleci yöntemle uygulanmaya başlamış olan Liberalizmin dönüşümüyle yerini bulmuştur.
Neoliberalizmin tam olarak ortaya çıkışı 1940’lı yıllar olmuştur. ABD, İngiltere, Fransa gibi ülkelerin para akışı konusunda yaşadığı sorun nedeniyle dünya genelinde bir kriz havası esmiştir. Bu noktada liberalizmin yetersizliğini ortaya koyan ekonomistler, neoliberalizm modelini geliştirmeye başlamışlardır.
Ekonomistlerin teorisini oluşturduğu ve tam olarak reel ekonomik ortamda yaşananların düzenlenmesi için üretilen bu model, bu anlamda en realistik ekonomi kuramlarından biridir. Neoliberalizm, liberalizmin aksine politikaya dair hiçbir sürece dâhil edilmemiştir. Büyük oranda başarısının buna bağlandığı da söylenebilir.
Yönetim biçimleri ve aralarındaki farklara yer verdiğimiz bir başka içeriğimize göz atabilirsiniz.