Postmodern roman 20. yüzyılın başlarında özellikle modernizme zıt olarak ve değişen toplumsal yapının etkisiyle ortaya çıkmıştır. Yaşanan sosyal ve kültürel değişimler sonucunda bir ivme yakalayan postmodernizm, Soğuk Savaş döneminde asıl popülerliğine ulaşmıştır. Bu alanın temsilcisi olan yazarlar, içeriği reddederek biçimselliği merkeze alırlar. Modern topluma karşı bir eleştiri ve yalnızlaşan birey konusu postmodern roman içerisinde önemli bir yer kaplamaktadır. “Postmodern roman özellikleri, temsilcileri ve eserleri nelerdir?” gibi sorulara içeriğimizde yanıt vereceğiz.
Postmodern Roman Nedir?
Postmodernizm, toplumsal gerçekliğin etkisiyle ve alışılagelmişin bir zıttı olarak edebiyat sahnesine çıktı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde özellikle roman sahasında kendisine yer edindi. Peki, postmodern roman nedir?
İçinde; giriş, gelişme, sonuç gibi bir yapıya düzenli şekilde rastlanmayan romanlar bu kategoriye girmektedir. Postmodern romanları diğer romanlardan ayıran bir başka önemli özellikleri, olay örgüsüne ve karakterlere bağlı kalmamalarıdır.
Postmodern Roman Özellikleri Nelerdir?
Postmodern romanlarda belli bir konu yoktur, yani tek bir konuyla sınırlandırılamaz. İçerisinde; macera, aşk, düşünce hatta klasik edebiyattan özellikler bile barındırabilmektedir. Fakat günümüze kadar yazılan eserler incelendiğinde değişmeyen tek bir olguya sahiptir. Metin içerisinde muhakkak modern hayata, dünyaya ve gelişen teknolojiye karşı bir eleştiri kendisini hissettirir.
Postmodern romanı özellikleri içinde ana unsurlarını üstkurmaca ve metinlerarasılık oluşturur. Üstkurmaca, karakter ve gerçeklik arasındaki çizginin sorgulanması, dördüncü duvarın kısmen yıkılması, silikleştirilmesidir. Metinlerarasılık roman içerisinde; ironinin, alıntıların ve farklı tekniklerin kullanılmasıdır. “Tutunamayanlar” ele alındığında Oğuz Atay’ın karakterin bakış açısını sürekli değiştirmesi ve yine karakter tarafından yazılan şarkılara yer vermesi bunun en büyük örneğidir.
Özellikle üstkurmaca ve metinlerarasılığın yanı sıra; ironi, parodi, montaj, kolaj ve pastiş gibi kavramlar da postmodern roman özellikleri söz konusu olduğunda akla gelen ilk kavramlardır. Bunlar, postmodernist bir metnin temelini oluşturur.
Postmodern Roman Anlatım Teknikleri Nasıl Kullanılır?
Bir romanın postmodern olarak kaleme alınabilmesi için gereken belli başlı özellikler vardır. Kullanılan teknikler şu şekildedir:
- Topluma karışmak söz konusu değildir. Aksine toplum ve modern hayat eleştirisiyle beraber yalnızlaşan birey genellikle romanın temelinde yer alır.
- Tek bir karaktere bağlı kalmaz. Anlatım karakter ağzından verilirken aniden tanrısal bakış açısına da geçiş yapılabilir. Ayrıca karakterlerin okuyucuyla iletişime geçtiği noktalara da bazı romanlarda yer verilir.
- İçerikten çok metnin yazılış biçimi önemlidir. Postmodernist bir yazar, eserinin beğenilmesini, anlaşılamamasını dert etmez. Yazara göre romanını okumak için okuyucunun çoktan bir bilgi birikiminin olması gerekir.
- Kurmaca gerçeklik önemli bir yer tutar. Eser içerisinde kurulan üst gerçeklik, inandırıcı olmak zorunda değildir. Önemli olan yaşamı kurmaca olarak verebilmek ve yaratma eyleminde bulunmaktır.
- Roman içerisinde geçen zaman ve mekânlar belirtilmez. Olayların ilerleyişine göre yeri geldiğinde hissettirilir fakat yazarın zamanı ve mekânı vurgulama gibi bir zorunluluğu yoktur.
- Kullanılan dil bulmaca gibidir. Dili değiştirme, noktalama işaretlerine dikkat etmeme gibi farklı yöntemlere postmodern roman içerisinde rastlamak mümkündür.
Bu özelliklerin var olması veya olmaması postmodernist anlayış çevresinde değişiklik göstermektedir. Fakat var olan eserler incelendiğinde yukarıda saydığımız özellikler birçoğunda görülür.
Postmodern Roman Temsilcileri Kimlerdir? Eserleri Nelerdir?
Italo Calvino, Umberto Eco, Paul Auster, Jacques Derrida, Virginia Wolf gibi isimler dünya edebiyatındaki postmodern roman temsilcileri arasında önemli yere sahiptir. Postmodernizm alanında “Gülün Adı, Foucault Sarkacı, Bir Kış Günü Eğer Bir Yolcu, Jacob’un Odası ve Kartpostallar” gibi eserleri örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca postmodern roman örneklerine “Godot’yu Beklerken” isimli eseriyle Samuel Beckett da ilk temsilcilerden biri olarak edebiyat camiasında kabul görür.
Türk edebiyatında postmodern roman temsilcileri içerisinde akla Oğuz Atay gelmektedir. “Tutunamayanlar” isimli eseri, Türk edebiyatında ilk postmodern roman örneğidir. Ayrıca Süreyya Evren, Orhan Pamuk, Pınar Kür, Yusuf Atılgan gibi isimler de edebiyatımızda bu tür içerisinde değerlendirilir. “Tehlikeli Oyunlar, Kara Kitap, Bin Hüzünlü Haz ve Postmodern Bir Kız Sevdim” gibi eserler Türk edebiyatı içerisinde postmodern roman örneklerini oluşturmaktadır.
Postmodern Roman Üzerine Yapılan Çalışmalar
Edebiyat tarihçilerimiz için postmodernizm tür olarak tartışmalı bir yere sahiptir. Bu sebeple gerek tür gerekse örnekleri üzerine birçok çalışma mevcuttur. Yapılan çalışmalar şu şekildedir:
- Berna Moran, Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış 2
- Berna Moran, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri
- Jale Parla, Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım
- Yıldız Ecevit, “Ben Burdayım…” Oğuz Atay’ın Biyografik ve Kurmaca Dünyası
Verilen kaynakların postmodern romana daha çok Oğuz Atay penceresinden baktığını unutmamak gerekir. Özellikle “Tutunamayanlar” romanını okuyup sevmiş ve daha fazlasını öğrenmek isteyen okuyucuların muhakkak incelemesi gereken kaynaklar içinde yukarıda sıraladıklarımız en başta gelir.
İçeriğimizde postmodern roman özellikleri hakkında bilgi verdik. Siz de bu akımdaki romanları okuyarak bambaşka dünyalara kapı aralayabilirsiniz.
1950 kuşağı öykücüleri hakkındaki yazımız da ilginizi çekebilir.