“Spinoza kimdir?” sorusuna; aydınlanmanın erken dönem düşünürlerinden biri olan, evren ve insan hakkında modern fikirler öne sürerek öncü ahit eleştirileri yapmış bir filozoftur, yanıtı verilebilir. 17. Yüzyıl felsefesinin rasyonalistlerinden biri olan ünlü düşünür; Kant, Hegel, Nietzsche, Althusser ve Gilles Deleuze düşünürlerini etkilemiştir. Etkilendiği isimler arasında ise Aristoteles, İbn Meymun, İbn Sina, Descartes ve İbn Rüşd yer alır.
Spinoza, Amsterdam’da Portekiz Yahudi cemaatinde büyümüş ve İbrani’nin doğruluğu, Tanrı’nın doğası ile ilgili son derece tepki çeken fikirler öne sürmüştür. Zamanla kendi ailesi de dahil olmak üzere Yahudi cemaati tarafından dışlanan filozun eserleri, Katolik Kilisesi’nin yasakladığı kitaplar listene girmiştir.
Baruch Spinoza Hayatı
Baruch Spinoza, 24 Kasım 1632 yılında, Hollanda’da ticaretle uğraşan bir Safaradi Yahudi ailenin oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Ailesinin dini inancından dolayı Portekiz’den engizisyonun baskılarından dolayı kaçtığı öne sürülür. İlk olarak Nantes’a daha sonra ise Amsterdam’a göç ettiği tahmin edilir ancak kesinliği tartışma konusudur.
Bilimsel buluşların, dinsel bölünmelerin ve felsefi gelişmelerin yaşandığı Hollanda’da yaşayan Spinoza, ailesinin isteği üzerine erken yaşta Yahudi okullarına gitmiştir. Eğitim hayatı boyunca İbranice öğrenmenin yanı sıra Yahudi ve Arap teologların çalışmalarını öğrenme fırsatı yakalamıştır.
Liberal Haham (Manasseh ben Israel) olarak tanınan öğretmeni, düşünürün laik ve sorgulayıcı düşünceyle bağ kurmasında mühim bir rol oynamıştır. Bununla birlikte ünlü düşünür, 1650 yılında Franciscus van den Enden’ın okulunda Latince ve doğa bilimleriyle birlikte felsefe okumaya başlamıştır.
24 yaşına geldiğinde Tanrı’nın evren ve doğanın işleyişi olduğu, kişiliğe sahip olmadığı ve Tevrat’ın Tanrı’nın doğasını öğretmek amacıyla mecazi bir eser olduğu iddialarıyla cemaatten kovulmuştur. İlerleyen yıllarda ise hakkında şikâyette bulunulan düşünür Amsterdam’ı terk etmiştir. Rijnsburg’a yerleşmesi ardından en önemli eseri olan Etikasını yazmaya başlamıştır. Ayrıca bu süreçte hayatında önemli bir role sahip olacak mektup arkadaşı Henry Oldenburg ile tanışmıştır.
Spinoza Etika eserini 1675’te tamamlar ve eser, belirli çevrelerde dolaşır. Ancak Spinoza yaşadığı süreçte izin vermediği için basılmaz. 1677 senesinin Şubat ayında vefat eden Spinoza’nın kitapları, arkadaşları tarafından “Opera Posthuma” adıyla Felemenkçe olarak yayımlanmıştır.
Spinoza Neyi Savunur?
“Spinoza kimdir?” sorusuyla birlikte neyi savunduğu da merak edilen konular arasında yer alır. Düşünce kaynaklarında farklı etkiler olmakla birlikte Spinoza’nın varlık problemine yöneldiği ifade edilebilir.
Spinoza, beden ve ruhun birbirine olan üstünlükleri yerine paralelliklerini savunmuştur. Bununla birlikte ereksel bir nedenselliğe karşı çıkmış, aşkın bir tanrı arayışı yerine içkin bir doğa anlayışı geliştirmiştir. Diğer yandan ereklilik çerçevesinde; bilinç, özgürlük, tanrıbilimsel yanılmasa olmak üzere üç temel yanılsamayı tasvir etmiştir.
Spinoza’nın tanrısı da tartışma konusu olan bir diğer konudur. Çağdaşları tarafından ateist olmakla itham edilmiştir ancak yapıtlarının hiçbirinde tanrının varlığını reddetmemiştir. Ayrıca Teolojik ve Politik İnceleme adlı eserinde peygamberi reddetmediği de görülür. İncil’in tahrif edildiğine inanmış ve bunu ispatlamak amacıyla İncil’den ayetleri referans göstermiştir.
Spinoza Kitapları
Spinoza’nın çalışmalarının bir kısmı hayattayken bir kısmı ise vefatından sonra arkadaşları tarafından yayımlanmıştır. Eserlerine dair detaylar aşağıdaki maddelerde yer almaktadır:
· Tanrıbilimsel Politik İncelemeler
· Tanrı, İnsan ve İnsanın Mutluluğu Üzerine Kısa İnceleme
· Descartes Felsefesinin İlkelerinin 1 ve 2. Bölümlerinin Benedictus Spinoza Tarafından Geometrik Yöntemle Tanımlanması
· Politik İncelemeler
· Etika
Spinoza hayattayken yayımlanan çalışmaları arasında Descartes’in Felsefenin İlkeleri çalışmasını yorumladığı eseri ve Tanrıbilimsel-Politik İncelemeler adlı kitapları yer alır. Etika ise ünlü düşünür yaşarken hazır olan ancak ölümünden uzun bir süre sonra yayımlanan eseridir. Diğer kitapları da izleyicileri tarafından tamamlanmamış yazılarından bir araya getirilerek hazırlanmış ve basılmıştır.
Spinoza Felsefesi
Spinoza felsefesi kapsamında insan davranışlarının herhangi bir doğal olguymuş gibi açıklanabileceği düşüncesi yer alır. İstenç özgürlüğüne bakıldığında insanlar, genellikle özgür olduklarını ve seçimlerini kendilerinin yaptıklarını düşünürler fakat bu konuda bir yanılgının kurbanıdırlar.
Spinoza felsefesine göre insansal düzeydeki cehalet durumu, istenç özgürlüğüne sahip olunduğunu düşündürür. Ünlü düşünüre göre insanlar, doğadaki katı belirlenmişliğin dışında olduklarını düşünmeyi severler. Bahsi geçen cehaletten dolayı eylemlerinin çoğunun nedenlerini açıkça göremezler. Bu doğrultuda yaptıkları eylemi özgür istence dayanarak gerçekleştirdiklerini düşünürler ancak aslında her eylemin zorunlu bir nedeni vardır.
İçeriğimizi beğendiyseniz “Felsefe” kategorimizde yer alan diğer yazılar da ilginizi çekebilir!