Sağlıklı bir yaşam için doğru ve yeterli nefes almanın önemini gün geçtikçe daha iyi anlıyoruz. Doğru nefes teknikleri ve soluduğumuz havanın kalitesi yaşam kalitemizi doğrudan etkileyen önemli faktörlerin başında geliyor. Soluduğumuz havanın kalitesini etkileyen başlıca etmen ise yaşadığımız bölgenin temel özellikleri. Peki, dağlarda neden nefes almada sorun yaşarız? Yüksek rakımda nefes darlığı neden olur?
Şehir ortamı genellikle düşük hava kalitesi anlamına gelirken, kırsal ve yüksek rakımlı bölgeler hava kalitesinin artması demektir. Şehirlerde sanayi, kalabalık ve ortam kirliliğinden oluşan bir hava bozulumu yaşanmaktadır. Kırsal kesimler ve yüksek rakımlarda ise bu tip bozulmalar yaşanmadığından hava kalitesi sağlıklı bir insan için oldukça uygun haldedir. Bunun en büyük sebeplerinden biri de yüksek rakımda atmosfer basıncının azalması ve havadaki oksijen basıncının azalmasıdır.
Yüksek Rakım Ne Demektir?
Rakım; bir bölgenin deniz seviyesinden yüksekliği demektir. Deniz seviyesi sıfır (0) olarak kabul edildiğinden yukarı doğru yükselen her bir metre o bölgenin rakımını belirtmektedir. Yüksek dağlar ve platolar deniz seviyesinden yüksek olduğundan yüksek rakımlı yerler olarak tanımlanmaktadır:
- Deniz seviyesinden 1524 metre ila 3505 metre arası yüksek rakım,
- 3505 metre ila 5486 metre arası çok yüksek rakım,
- 5486 metre ve üzeri ise çok aşırı rakım olarak adlandırılır.
Yüksekliğin insan vücudunda yapacağı birtakım değişiklikler olmaktadır. 1500 metre ve üzerinde baş ağrısı, ağız kuruluğu gibi hafif ve geçici etkiler normal sayılabilir. 2400 metre ve üzerindeki yüksekliklerde ise pek çok insanda nefes darlığı başta olmak üzere ciddi etkiler görülebilmektedir.
Eğer ülkemizin farklı şehirlerindeki rakımlar hakkında bilgi edinmek isterseniz Türkiye Rakım Haritası adlı videoyu izleyebilirsiniz.
Yüksekliğe Bağlı Nefes Darlığı Nasıl Oluşur?
Uzun süre deniz seviyesine yakın, alçak yerlerde yaşayan insanlar bulundukları ortamın atmosfer ve oksijen basıncına uyum sağlarlar. Oksijen açısından en duyarlı organlardan biri olan akciğerler sürekli yaşanılan çevreyle adapte olmuş bir şekilde çalışır. Yüksek rakıma yapılan ani çıkışlarda atmosfer ve oksijen basıncının azalması sebebiyle vücudumuz bu yeni ortama uyum sağlamaya çalışır. Bu durumda kişiler nefes darlığı çekerek derin nefes almaya başlar, kalp hızı ve adrenalin, kortizon gibi hormonların salınımı da artar.
Deniz seviyesinde 160 mmHg olan oksijen basıncı 4000 metre rakımda 100 mmHg’nin altına kadar düşebilir. Yani deniz seviyesinden yükseğe çıktıkça çıktığınız yüksekliğe bağlı olarak aldığınız oksijen miktarı azalır. Bu duruma alışkın olmayan ciğerleriniz için aldığınız her bir nefesteki oksijen miktarı yetersiz gelmektedir. Alınan nefes sayısını artırıp daha fazla oksijen almak ihtiyacı duyan akciğerler hızlı hızlı nefes almaya geçerek oksijene kavuşmaya çalışır.
Yüksek Rakımda Oksijenin Durumu
Deniz seviyesinin sıfır olduğu kıyı bölgelerde havadaki oksijen miktarı %21’dir. Bu miktar 3700 metrede %40 azalmaktadır. 5500 metrede ise deniz seviyesine oranla neredeyse %50 daha az oksijen alınmaktadır. Bu sebeple spor ya da başka bir sebeple yüksek rakımlı bölgelere çıkan kişilerin oksijen azlığı sebebiyle nefes darlığı yaşaması normal bir durumdur.
Düşük oksijen seviyesinde doğru nefes almak çok önemlidir. Doğru nefes alarak ciğerlerinizin düşük oksijene uyum sağlamasını kolaylaştırmış olursunuz. Yaşanabilecek boğulma hissi ve nefes tıkanmaları da oksijen miktarına bağlı olarak artıp azalabilir. Düşük miktarda oksijenin etkisi farklı bünyelerde farklı etkilere sebep olabilir. Solunum artışı, idrarda artış ve kalp hızının artışı genellikle görülen yaygın etkilerdir.
Yüksek Rakım Kimler için Sakıncalı?
40 yaş üstü bireylerin yüksek rakımlı bölgelere çıkmadan önce doktorlarına danışması önerilir. Herhangi bir sağlık problemi olmayan kişilerin de gerekli tedbirleri alarak yaşanabilecek olumsuzluklardan kaçınması en doğrusu olacaktır. Daha önce deniz seviyesinden yükseklere çıkmamış kişilerin bünyelerinin bu tip bir ortam değişimine nasıl tepki verebileceğini önceden belirlemek mümkün değildir. Fakat aşağıdaki sağlık problemlerine sahip kişilerin bu tip bir aktiviteden kaçınmaları faydalı olacağını söyleyebiliriz:
- Kalp pili kullanan kişiler pil takıldıktan sonra 3 ay geçmeden yüksek rakıma çıkmamalıdır.
- Düşük rakımlı bölgelerde dahi çarpıntı yaşayan kişilerin sıkıntıları rakım yükseldikçe artış gösterebilir.
- Son 3 ay içerisinde kalp krizi geçirmiş veya bypass ameliyatı olmuş kişilerin yüksek rakımlı bölgelere kesinlikle çıkmamaları gerekir.
- Kalp kapak darlığı veya yetmezliği olan kişilerin yüksek rakıma çıkması önerilmez.
- Yüksek tansiyon hastası ya da tansiyonu kontrol altına alınmamış kişiler yüksek rakıma çıkmamalıdır.
Yüksek Rakımda Nefes Darlığını Önlemek için Neler Yapılabilir?
Uyum sağlayabildiğiniz durumlarda yüksek rakımda olmak vücudunuzdaki hemoglobin seviyesini artırarak size fayda sağlar. Vücudunuz yapacağınız her fiziksel aktiviteden daha fazla fayda sağlayacaktır. Bu faydaya ulaşabilmek için sabırla ve dikkatlice bulunduğunuz ortama uyum sağlamaya çalışmalısınız. Kolay bir uyum süreci için:
- 2500 metre ve üzerine bir araç vasıtası ile hızlıca çıkmayınız.
- Yükseğe çıkmanız gerekiyorsa yürüyüş halinde olmanız önerilir.
- Yüksek rakımda ilk 12-24 saatte aşırı efordan sakınmanız önerilir. Hafif hareket ile ortama uyum sağlamaya çalışabilirsiniz.
- Bol miktarda sıvı tüketmelisiniz.
- Sakinleştirici ilaçlar, alkol ve sigara gibi nefes almayı baskılayan maddelerden kaçınmalısınız.
Böylece çıktığınız yüksek irtifada rahatça vakit geçirebilir. Yaşayacağınız olası zararları bu tip tedbir amaçlı önlemlerle bertaraf edebilirsiniz.
Eğer yüksekliğe bağlı olarak oluşan rahatsızlıklar hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz Yükseklik Hastalığı Nedir? Belirtileri Nelerdir? başlıklı yazımızı ziyaret edebilirsiniz.