Ters psikoloji, psikoloji biliminin alt dalı olan sosyal psikolojinin konusudur. Psikolog Jack Brehm bu kavramı ilk ortaya atan kişidir. Ters psikoloji bir kişinin yapmak istemediği bir davranışı yaptırmak için kullanılan çok yaygın bir tekniktir. Başka bir deyişle yapılmasını istediğimiz davranışın tam tersini karşımızdakinden isteyerek kendi istediğimiz durumu yaptırmaya çalışmaktır. Peki tam anlamıyla ters psikoloji nedir ve bu disipline hangi örnekler verilebilir?
Ters Psikoloji Nedir?
Ters psikoloji aslında bir manipülasyon tekniğidir. Bu teknik bilinçli ya da bilinç dışı olarak kullanılmaktadır. Psikolojik direnme ve psikolojik tepki, tepkisellik kuramının bir parçası olarak bilinmektedir. İnsanların özgürlüklerinin ellerinden alındığını düşünmeleri durumunda ters psikoloji devreye girmektedir.
Ters psikoloji, insanın kendini kontrol edebilmesinin zorlandığı durumlarda ortaya çıkar. Ters psikolojiye yönelik en büyük örneklerden birisi “Pembe Fili Düşünme” kitabından verilebilir. “Pembe fili düşünme” cümlesi okunduğunda bile aklımıza pembe bir fil gelmektedir. İnternet reklamcılığında da buraya asla tıklama gibi yazıları gördüğümüzde beynimiz otomatik olarak o yazıya tıklamak istemektedir.
Ters Psikoloji Örnekleri Nelerdir?
Ters psikoloji hem olumlu hem de olumsuz etkilere sahiptir. Olumlu etkilere örnek olarak istediğimiz davranışı karşımızdakine yaptırmak vardır. İstenileni yapan kişi, davranışı içinden geldiği şekilde yapmaz. Ters psikolojinin bu gibi çeşitli örnekleri bulunmaktadır. Bu örnekler şu şekildedir:
- Ters psikoloji motivasyonu arttırmak için oldukça kullanılmaktadır. Sınava girecek birisine “Sen zaten kazanamayacaksın, senden beklentimiz yok.” şeklinde konuşarak motivasyonunu arttırabilirsiniz. Ancak bu durumda ters psikolojinin işe yaramaması olasıdır. Kişi kendisine böyle söylendiğinde motivasyon bulmak yerine oldukça üzülebilir ve dışarıya kendini kapatabilir.
- Bir öğretmen öğrencilerinin okuması gereken bir kitap için “Bu kitap çok güzel, hepinizin okuması gereken bir kitap.” gibi bir konuşma yaparsa öğrencilerin çoğu kitabı okumak istemeyecektir. Peki bunu ters psikoloji yaratıp nasıl söyleyebiliriz? Öğretmen “Bu kitap çok güzel, ancak bu kitap üniversite öğrencileri için uygun.” dediğinde öğrencilerin çoğu o kitabı satın almak isteyecektir. Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta vardır. Ters psikolojinin ergenler ve çocuklar üzerinde olumsuz sonuçları olduğunu gösteren araştırmalar vardır. Ters psikoloji tekniklerini onların üzerinde kullanmamaya dikkat edilmesi gerekir.
- Ters psikoloji pazarlama ve satış işlerinde de oldukça kullanılan bir uygulamadır. Reklamlardan da bu uygulamaları rahatlıkla görebilirsiniz.
- Karşımızdaki kişiden olumlu bir yanıt almak istediğimizde konu hakkında olumsuz konuşarak olumlu yanıtı alabiliriz. Örnek olarak, “Bugün kıyafetimi beğenmedim” şeklinde bir cümle kurduğumuzda karşımızdaki kişi bunun doğru olmadığını söyleyecektir. Böylelikle de karşımızdakine ters psikoloji uygulamış olacağız.
Ters Psikoloji Nasıl Yapılır?
Ters psikoloji ile herkes doğal bir şekilde karşılaşmıştır. Ancak bir de listeleyerek bu durumu görelim:
- Yapılması istenilen davranışın yapılmamasını isteyin. (Onu yapma.)
- Davranışı yapmaktan vazgeçirin. (Onu yapmamalısın.)
- Davranış hakkında olumsuz konuşun. (Onu yaparsan çok kötü şeyler olur.)
- Karşınızdakinin davranışı yapmayacağını söyleyin. (Büyük ihtimalle onu yapmayacaksın.)
- Kişinin davranışı istese de yapamayacağını söyleyin. (Muhtemelen işi iyi yapamazdın.)
- Davranışın tersini teşvik etmeye çalışın. (Başkasından daha iyi olduğun için bunu yapabilirsin.)
Ters psikoloji her durumda ve herkes üzerinde işe yaramayabilir. Bunun sebebi çevremizdeki insanların farklı karakterde olmasıdır. Ters psikolojiyi uygulayacağımız davranışlarda kişilerle olan ilişkimiz iyi olmalıdır. Aranızda eğer güven yoksa karşınızdaki kişinin istenilen davranışı yapmama olasılığı vardır.
Ters Psikolojinin Zararları
Ters psikolojinin olumlu yönler olduğu kadar olumsuz yönleri de bulunmaktadır. Bu yüzden söylediğimiz sözlere ekstra özen göstermeliyiz. Ters psikoloji yapmaya hayatımız boyunca devam edersek de kendimize zarar vermeye başlarız. İnsanların size duyduğu güven azalır, verdiğiniz tavsiyeler değersizleşir. Ters psikolojinin zararlarını listeleyecek olursak:
- İlişkilerinize zarar verebilir.
- İnsanların size olan güveni azalır.
- İkna etmeye çalıştığınız kişi sizi umursamamaya başlar.
- Ters psikolojiden karşıdaki kişi de zarar görür.
Ters psikoloji uygulamadan önce bu riskleri göz önünde bulundurmak kişilerin yararına olur. Sosyal çevrenizde dışlanmaya kadar gidebilecek sonuçlar doğurabilir. Bu da kişilerde özgüvensizliğin doğmasına neden olabilir ve ters psikoloji uygulayan kişiyi depresyona sürükleyebilir.
Psikoloji derin ve bir o kadar da dikkate alınması gereken bir bilim dalı. İnsan sağlığı için temel taşlardan biri olan psikolojik iyilik hali ise genel olarak göz ardı edilen bir durum. Peki nedir psikolojik iyilik hali? Psikolojik İyilik Hali Nedir? Tam İyilik Hali Nedir? yazımızda cevapları bulabilirsiniz.