Denge Politikası Nedir? Siyasete Etkileri Nelerdir?

Eski Türk devletlerinde örnekleri ile karşılaştığımız ancak Osmanlı Devleti’nde en güçlü şekilde karşımıza çıkan denge politikası, kısaca güçsüz bir ülkenin diğer ülkelerin çıkar çatışmalarından yararlanarak varlığını sürdürmesini anlatır. Artık siyasal ve ekonomik haklarını, aynı zamanda topraklarını koruyamayan güçsüz bir ülkenin, kendisine karşı çıkar çatışması olan ülkelerin desteğini alarak varlığını devam ettirmeye çalışır. Denge politikası nedir sorusu da konunun bu kadar önemli olmasından dolayı sık sık sorulmaktadır.

Denge politikası ülkelerin ekonomik ve siyasi durumlarına göre değişkenlik gösterse de hemen hemen her ülkenin güçler dengesini sağlamak amacı ile bu politikayı uyguladığı görülmüştür. Peki denge politikası nedir, tarihte nasıl uygulanmıştır? Siyasete etkileri nelerdir?

İlk Türk Devletlerinde Denge Politikası

Tarihte Türkler bulundukları coğrafyada çeşitli Türk boyları ile yayılım göstermiş, kendi boyları dışında başka ülkeler ile uğraşmamışlardır, bu nedenle de denge politikasına ihtiyaç duyulmamıştır. Ancak daha sonrasında Çin etkisi ile de geniş coğrafyalara yayılan Türkler birçok devlet ile karşılaşmış, doğal olarak diğer devletler ile olan münasebetleri artmıştır. Zaman içerisinde Türkler hem birbirlerine hem de diğer devletlere karşı denge politikası uygulanmaya başlanmıştır. Ancak denge politikası en belirgin hali ile Osmanlı Devleti’nde görülmüştür.

Osmanlı Devleti’nde Denge Politikası

Denge politikası gücünü kaybetmiş devletlerin varlığını sürdürebilmek amacı ile izlediği bir yoldur. Bu nedenle Osmanlı Devleti’nin en güçlü olduğu dönemlerde denge politikasına asla ihtiyacı olmamış ve kullanmamıştır. Örneğin; I. Süleyman döneminde Fransa’ya verilen kapitülasyonlar karşılığında Osmanlı hiçbir talepte bulunmamış, bunu güçlü bir devletin verdiği lütuf olarak görmüştür. Ancak Karlofça Antlaşması ile başlayan toprak kayıpları Osmanlı’yı duraklama ve yıkılma dönemlerine sokmuştur. Bu nedenle de Osmanlı Devleti 19. ve 20. yüzyılda denge politikasını izlemiştir. Dolayısı ile denge politikası nedir sorusunun yanıtını bu dönemde aramamız gerekir.

Osmanlı için denge politikasının ilk adımlarının atıldığı olay Fransa’nın Mısır’ı işgal etmesi (1798-1801) olmuştur. Bu süreçte İngiltere ve Rusya desteğini alan Osmanlı, bu duruma karşı koymaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti yaşadığı büyük toprak kayıpları nedeni ile 19. Yüzyılda Avrupa devletleri ile ittifaklar kurma yoluna gitmiş, devletler arasındaki çıkar çatışmalarından yararlanarak ayakta kalmaya çalışmıştır.

Osmanlı’da denge politikası Kırım Savaşı’ndan (1853-1856) sonra temel politika olarak uygulanmaya başlamıştır. Fransa’nın Mısır’ı işgali sırasında bu duruma Rusya ve İngiltere ile karşı koyan Osmanlı, Kırım Savaşı’nda Rusya ile savaşırken Fransa ve İngiltere’nin desteğini almıştır. İngiltere – Fransa – İngiltere arasında izlenen bu denge politikasına daha sonradan dahil olan Almanya dengeleri değiştirmiştir. I. Dünya Savaşı sürecinde Almanya’nın yanında olan Osmanlı savaştan mağlup bir şekilde ayrılmıştır. Osmanlı’nın izlediği denge politikası Sevr ile sona ermiştir.

Osmanlı denge politikası uygulamasının nedenleri:

• Toprak kayıplarının fazlalığı ve bu toprakları savaşarak geri alma ümidinin olmayışı,
• Büyük devletlerin Osmanlı üzerindeki çıkar çatışmaları.

Osmanlı denge politikası yukarıda verilen nedenler eşliğinde 1798 yılında başlamış, 1918 yılında sonlanmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti’nde Denge Politikası

Osmanlı’nın çöküşünün ardından Misak-ı Milli sınırları içerisinde Türkiye Cumhuriyeti kurulmuş ve “barış” politikası temeline dayandırılmıştır. Atatürk’ün “Yurtta sulh, cihanda sulh” anlayışı ile kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nde barış ilkesinin gerçekleşmesi Türkiye’nin güçlü olmasına, topraklarını ve haklarını koruyabilmesine bağlıdır. Bu nedenle o dönemdeki savaşların getirdiği süreç ile birlikte Türkiye’nin sınırlarını güvence altına alabilmesi için denge politikası zorunlu hale gelmiştir. Bu doğrultuda dışarıya karşı izlenen politika sınırların tam olarak sağlanması ve Batılı devletler ile ilişkileri geliştirmek yönünde olmuştur.

İkinci Dünya Savaşı’nda barış unsuru ile savaş dışı kalma politikası izleyen Türkiye için ne yazık ki savaşın sonunda seyrini değiştirmiştir. Savaş sonunda Türkiye üzerinde toprak talep eden Sovyet Rusya’ya karşı Türkiye Amerika tarafını tutmuştur. Savaş sonrası başlayan Soğuk Savaş döneminde de Sovyet Rusya’nın tehditleri devam etmiş, Türkiye’yi Batı özellikle Amerika yanlısı bir siyaset izlemek zorunda bırakmıştır. Bu durum da Türkiye’nin izlediği denge politikasına örnek olarak gösterilebilir.

Aynı zamanda Türkiye’nin izlediği denge politikasına aşağıdaki örnekleri vermek mümkündür:

• Soğuk Savaş döneminde dünya NATO ve Varşova Paktı’nın kurulmasıyla adeta ikiye bölünmüştür. Türkiye bu dönemde NATO’ya başvurmuş ve bunun gerçekleşmesi için de Kore’ye asker göndermiştir.
• Türkiye 1948 yılında kurulmuş olan İsrail’i tanımıştır ancak o dönemde ortaya çıkan Arap-İsrail Savaşları’nda Arap yanlısı bir tutum sergilemiştir.
• Sovyet Rusya’nın dağılmasına kadar olan dönemde Türkiye Sovyet Rusya’ya karşı ABD’yi, ABD’nin sert tavırlarına karşı da Sovyet Rusya’yı denge olarak kullanmıştır.

Türkiye’nin denge politikası örneklerini günümüzde de görmek mümkündür.

Denge Politikasının Devletler Arası Siyasete Etkileri Nelerdir?

Özellikle Osmanlı’nın gerileme ve yıkılma döneminde belirgin olarak gördüğümüz denge politikasını aslında hemen hemen her ülke güçler dengesini sağlayabilme amacı ile bu politikayı uygulamaktadır. Dönemlerin siyasi şartlarına göre şekillenen denge politikasının devletler arası siyasete etkileri nelerdir:

• Osmanlı Devleti izlediği denge politikası sayesinde 19. yüzyıl boyunca ayakta kalabilmiştir.
• İzlenen denge politikasında Avrupa devletleri birbirleri ile çıkar çatışmasına düşmüş, bu durum Osmanlı’nın yıkılmasını geciktirmiştir.
• Osmanlı’nın izlediği denge politikası sayesinde bazı topraklar geri kazanılmıştır. Fakat bu politika doğrultusunda toprak kayıpları da olmaya devam etmektedir.
• Osmanlı’nın denge politikası ile hareket ederek I. Dünya Savaşında Almanya’nın yanında yer alması Osmanlı’nın yıkılmasında çok büyük bir rol oynamıştır.

Görüldüğü üzere denge politikası her zaman iyi sonuçlar doğurmayabilir. Osmanlı her ne kadar ayakta kalabilmek için denge politikasını 100 yılı aşkın süredir izlese de, sonunu getiren en büyük nedenlerden çoğu bu politika ışığında aldığı kararlar olmuştur. Geçmişten günümüze izlerini gördüğümüz denge politikası gölgesinde birçok önemli savaş yaşanmış, birçok önemli antlaşmalara imza atılmıştır. Günümüzde de tanıklık ettiğimiz bu politika geleceği şekillendiren kararlar alınmasında önemli bir yerde durmaktadır.

Osmanlı Devleti’nde meydana gelen gelişmeler hakkında daha fazlasını öğrenebilmek için Kanuni Esasi Ne Demek? Özellikleri Ve Maddeleri Neler? yazımıza da göz atabilirsiniz.