İnsanlar dışındaki diğer canlı grupları arasında yer alan hayvanlar ve bitkiler, hücrelerden oluşmuş yapılardır. Hücreler, canlı yaşamının en yapısal ve işlevsel birimlerinden biridir. Her bir hücre, belirli işlevleri yerine getirmekle yükümlü olduğu için şekil, boyut ve yapı bakımından farklılık gösterebilmektedir. Elbette bitki ve hayvan hücresi arasındaki farklar olduğu kadar, her ikisi de ökaryotik yapıda hücreler olduğu için bazı ortak özellikleri birbirleri ile paylaşırlar.
Bitki ve Hayvan Hücrelerindeki Ortak Özellikler
Hem hayvan hücrelerinin hem de bitki hücrelerinin paylaştığı başlıca ortak özellikler şunlardır:
- Hücre Zarı
- Sitoplazma
- Çekirdek
- Mitokondri
- Endoplazmik Retikulum
- Golgi Cisimciği
Bitki ve Hayvan Hücrelerindeki Temel Farklar
Hayvanların daha aktif ve hareketli bir yaşam tarzına uyum sağlayabilmesi için hayvan hücrelerinin bitki hücrelerine göre birtakım farklılıkları vardır. Bitki ve hayvan hücresi arasındaki temel farklar şunlardır:
- Hayvan hücreleri genellikle düzensiz ve yuvarlak bir şekle sahipken bitki hücreleri genellikle düzenli ve köşeli bir şekle sahiptir. Bu durum da bitki hücrelerinin karakteristik olarak hücre duvarına sahip olmasından kaynaklanır.
- Ototrof olmadıkları için hayvan hücrelerinde plastid bulunmaz.
- Kloroplast ve hücre duvarı sadece bitki hücrelerine özgüyken, lizozom ve sentriyoller ise sadece hayvan hücresine özgüdür.
- Kofullar, hayvan hücresinde çok sayıda ve küçükken, bitki hücresinde ise sayıca az ve büyüktür.
Hayvan Hücresi Nedir?
Bilimsel sınıflandırmalar içinde arkeler ve bakteriler ile beraber tüm canlıların gruplanmasını sağlayan üç ana gruptan biri ökaryotlardır. Ökaryotlar, hücrelerinde bir çekirdek ve birden fazla organeller içeren canlılar topluluğudur. Hayvan hücreleri de temel olarak bir ökaryotik hücredir. Hayvan hücrelerinin, hücre duvarları yoktur ve diğer organaller ile beraber zara bağlı, gerçek bir çekirdeğe sahiplerdir.
Hayvan hücreleri, çekirdeklerinin içinde DNA gösterirler. Ayrıca hayvan hücrelerinin zara bağlı olmaları düzgün çalışmalarını sağlar. Adından da anlaşılacağı gibi hayvan hücreleri, hayvan dokularında yer alırlar. Hücre zarı içinde bulunan hücre organelleri, hayvan hücresinde bir hücre duvarı olmaması sayesinde karakterize halde bulunmaktadır.
Bunun yanı sıra, her biri farklı işlevler için hizmet etmek üzere tasarlanmış pek çok hayvan hücresi tipi bulunmaktadır. Bilinen en yaygın hayvan hücresi tipi şunlardır:
- Deri Hücreleri – Melanositler, Keratinositler, Merkel hücreleri ve Langerhans hücreleri
- Kas Hücreleri – Miyosit, Miyosatellit, Tendon hücreleri ve Kalp kası hücreleri
- Kan Hücreleri – Lökositler, Eritrositler ve Trombositler
- Sinir Hücreleri – Schwann hücresi ve Glia hücreleri
- Yağ Hücreleri – Adipositler
Hayvan Hücresinde Bulunan Organeller Nedir?
Bitki hücrelerinden daha küçük yapıda bulunan hücrelere hayvan hücresi adı verilir. Buna rağmen hayvan hücreleri, hücresel organelleri bitki hücreleri ile de paylaşır. Standart bir hayvan hücresinde aşağıdaki hücre organalleri bulunmaktadır:
- Hücre zarı – Hücreyi çevreleyen ve yarı geçirgen olan zar, protein ve yağ tabakasıdır. Ana görevi hücreyi korumaktır. Besinlerin hücreye giriş ve çıkışlarını denetlemektedir.
- Çekirdek zarı – Çift zarlı bir yapıya sahip olan çekirdek zarı, çekirdeği çevrelemekle görevlidir.
- Çekirdek – İçerisinde nükleolus, nükleozomlar ve kromatinler gibi alt organeller içermenin yanı sıra DNA ve diğer genetik maddeleri de taşır.
- Sentrozom – Radyanlarla çevrili kalın bir merkeze sahip yapılardır. Çekirdeğe benzeyen bir yapısı bulunmakla beraber mikro maddelerin üretildiği hücre merkezidir.
- Lizozom – Diğer adı ile hücre vezikülleridir. Sindirime ve hücre yenilenmesine yardımcı olurlar. İçerisindeki enzimler sayesinde sindirimi sağlarlar. Etrafları zarla çevrilidir ve yuvarlak bir organeldir.
- Sitoplazma – Hücre organellerini bünyesinden barındıran, jöle benzeri maddedir.
- Golgi Cisimciği – Çekirdeğin yakınında bulunur ve hücre içerisinde tam anlamıyla bir kargo görevi görür. Bunun nedeni ise; parçacıkların üretilmesi, paketlenmesi, depolanması ve taşınmasından sorumlu kese benzeri bir organel olmasıdır.
- Mitokondri – Çubuk biçiminde, çift zarlı bir organeldir. Enerjiyi serbest bırakmayı sağlar.
- Ribozom – RNA için zengin bir sitoplazmik granül oluşturur ve protein sentezinden sorumludur.
- Endoplazmik Retikulum – Çekirdekten sarkan ince ve sarmal zarlı kese ağıdır.
- Koful –Atık, yiyecek ve su gibi maddelerin hücre içerisinde depolanmasının sağlayan zara bağlı organeldir.
- Nükleopor – Nükleik asit ve proteinlerin hareketinde yer alır.
Kloroplast Hayvan Hücrelerinde Bulunur mu?
Söz konusu hayvan hücresinde bulunan organeller olduğu zaman en çok sorulan sorulardan biri de “Kloroplast hayvan hücrelerinde bulunur mu?” sorusudur. Bitkilere yeşil rengini veren klorofillere sahip olan ve bitkilerin fotosentez yapmasına yardımcı olan kloroplast, bu özellikleri nedeniyle hayvan hücrelerinde yer almaz. Dolayısı ile bitki ve hayvan hücresi arasındaki farklardan da bir tanesidir.
Daha net açıklamak gerekirse, pek çok hayvanın besinini kendi elde etmesi gerektiği için kloroplast gibi özelleşmiş hücre organellerinin hiçbiri hayvan hücrelerinde yer almaz. Ancak bitkiler, kendi besinini fotosentez yoluyla elde ettiği için kloroplast organeline ihtiyaç duyarlar.
Bitki Hücresi Nedir?
Belirli işlevlere sahip olan ve bunları düzenli bir şekilde yerine getiren organellerin bir araya gelerek oluşturduğu tek çekirdekli ökaryotik hücreler, bitki hücreleridir. Ana ökaryotik organizmalardan bazı açılardan farklılıklar gösteren bitki hücrelerini, diğer hücre yapılarından ayıran en temel özellik, hücre zarı dışında bir hücre duvarı da bulunmaktadır. Dikdörtgen bir şekle sahip olan bitki hücreleri, hayvan hücrelerinden de büyüktür. Hayvan hücreleri ile bitki hücrelerinin arasındaki fark, en net şekilde elektron mikroskobunda görülebilmektedir.
Bitki Hücresinde Bulunan Organeller Nedir?
Tıpkı insan vücudunda yer alan farklı organlar gibi bitki hücrelerinin yapısı da kendi sürekliliğini devam ettirmek için farklı işlevleri yerine getirmekle görevli çeşitli hücre organellerinden oluşur. Bitki hücresinde bulunan başlıca organeller şunlardır:
- Hücre Çeperi – Selüloz, glikoproteinler, lignin, pektin ve hemiselülozdan oluşan sert bir tabakaya hücre çeperi adı verilir. Hücre zarının dışında bulunan hücre çeperi; proteinler, polisakkaritler ve selüloz bakımından oldukça zengindir. Hücreyi korumak ve hücreye yapısal destek sağlamakla görevli olan hücre çeperi, bitki hücrelerini mekanik strese karşı da korur. Ek olarak hücreye giren ve çıkan molekülleri filtreleyen hücre çeperi, üç farklı katmandan oluşur.
- Hücre Zarı – Yarı geçirgen olan ve hücre duvarında yer alan hücre zarı, ince bir protein ve yağ tabakasının bir araya gelmesinden oluşur. Hücrenin içindeki belirli maddelerin giriş ve çıkışını kontrol etmede önemli bir rol oynayan hücre zarı, besinlerin ve minarellerin geçmesine izin verirken toksinlerin içeriye girmesini engeller.
- Çekirdek – Ökaryotik hücrelerde bulunan zara bağlı yapıdır. Hücrenin bölünmesi, metabolizması ve büyümesi için gerekli olan DNA’yı ya da kalıtsal bilgileri depolamakla görevlidir.
- Plastidler – Kendi DNA’ları olan ve zara bağlı olan organellerdir. Lökoplast, kloroplast ve kromoplast olmak üzere üçe ayrılır. Bitkinin fotosentez işlemini gerçekleştirebilmesi için nişastayı depolamada görev alır. Ek olarak, hücrenin yapı taşını oluşturan pek çok molekülün sentezinde kullanılır.
- Merkezi Koful – Olgunluğa erişmiş olan bir bitki hücresinin yaklaşık olarak %30’unu kaplayan merkezi koful, tonoplast adındaki bir zar tarafından çevrelenir. Depolama dışındaki hayati görevi ise hücre duvarına karşı olan sert basıncı sürdürmektir. Tuzlar, enzimler ve diğer maddelerin bir karışımı olan merkezi koful, hücre özünden oluşur.
- Golgi Cisimciği – Ökaryotik hücrelerdeki sentezlenen makromoleküllerin hücrenin çeşitli bölümlerine dağıtılmasında rol oynarlar.
- Ribozomlar – Protein ve RNA içeren en küçük zara bağlı olan ribozomlar, protein sentezinin gerçekleştiği yerdir. Dolayısıyla hücrelerin protein fabrikası rolünü üstlenir.
- Mitokondri – Ökaryotik hücrelerin sitoplazmasında bulunan çift zarlı organeldir. Enerji üretimden sorumludur.
Lizozom Bitki Hücrelerinde Bulunur mu?
İnsanların, bitki hücresinde bulunan organelleri araştırırken cevabını en çok merak ettiği sorulardan biri de “Lizozom bitki hücrelerinde bulunur mu?” sorusudur. Hücre içi sindirimden yani endositozdan sorumlu olan lizozom organeli, bitki hücrelerinin çepere sahip olmasından dolayı bu hücrelerde yer almazlar. Çünkü hücre çeperi endositozun gerçekleşmesini engeller. Ancak bitki hücrelerinde, lizozomun gerçekleştiremediği hücre içi sindirimi gerçekleştiren başka organeller görev almaktadır.
Bitki Hücresi Çeşitleri
Olgun ve daha uzun olan bir bitkinin hücreleri, hayatta kalmak için gerekli olan belli başlı hayati işlevleri yürütmek için özelleşir. Oldukça az sayıdaki bitki hücresi besinleri ve suyu taşımaktan, diğerleri ise gıda depolamadan sorumludur. Özel bitki çeşitleri arasında yer alan başlıca türler ise şunlardır:
- Kollenkima Hücreleri – Ana duvarlardaki sertleştirici madde eksikliği nedeni ile büyüme kısıtlandığı zaman, bitkiler için kilit bir destek kaynağı olarak hizmet eden sert ya da katı hücrelerdir.
- Sklerankima Hücreleri – Kollenkima hücrelerine göre daha sert bir yapıya sahiptir. Sklerankima hücrelerinin daha sert olma nedeni, içeriğinde sertleştirici bir kimyasalın var olmasıdır. Bu hücreler tüm bitki köklerinde bulunur ve öncelikli hedefi ise bitkileri desteklemek, onların dik durmasını sağlamaktır.
- Parankima Hücreleri – Parankima hücreleri, tüm bitkilerde önemli bir rol oynar. Yaprak üretiminde yer alan bitkilerin canlı hücrelerine Parankima adı verilir. Ayrıca gaz alışverişinde, gıda üretiminde, organik ürünlerin depolanmasında ve hücre metabolizmasında görev alırlar. Bu hücreler, diğerlerine kıyasla daha ince oldukları için tipik olarak diğerlerinden daha esnektir.
- Ksilem Hücreleri – Vasküler bitkilerdeki taşıma görevini üstlenen hücrelerdir. Su ve minerallerin köklerden yapraklara ve bitkilerin geri kalan kısımlarına taşınmasında yardımcı olan yapılardır.
- Floem Hücreleri – Vasküler bitkilerde yer alan diğer bir taşıma görevinden sorumlu hücrelerdir. Yapraklar tarafından hazırlanmış olan besinleri bitkilerin çeşitli bölgelerine aktarmakla yükümlüdürler.
Eğer biyoloji ile ilgili konular ilginizi çekiyorsa Enzim Nedir? Enzim Çeşitleri Nelerdir? başlıklı yazımıza da bir şans verebilirsiniz.