Reşat Nuri Güntekin’in yazdığı Çalıkuşu romanı, Türk edebiyatının klasik eserlerinden biridir. Çalıkuşu özet olarak İstanbul’da yaşayan, öğretmenlik mesleğine tutkulu bir genç kız olan Feride’nin hikayesini anlatır. Çalıkuşu kitabı kısa özeti okumak isteyenler için içeriğimizde detaylara yer verdik.
“Genç yaşta annesini kaybeden Feride, babası yüzünden zorlu bir çocukluk geçirmiştir. Ancak kararlılığı ve azmi sayesinde öğretmenlik okulunu bitirip görev yaptığı yer olan bir Anadolu kasabasına gönderilir. Orada kendisine âşık olan doktor Kamran Bey’le tanışır ve birbirlerine karşı hissettikleri duyguları keşfederler. Ancak aşkın yanı sıra, Feride’nin okulundaki öğrencileri ve yaşadığı çevredeki insanlarla ilgili sorunları da vardır. Bu sorunlarla mücadele ederken, geçmişindeki bazı olaylarla da yüzleşmek zorunda kalır.”
Çalıkuşu konusu, ana fikri ve teması itibariyle Türk edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. Kadınların toplumdaki yerine, eğitim sistemi ve reformlarına, aşkın zorluklarına ve geçmişle yüzleşmenin önemine dair önemli mesajlar verir. Gerçek bir klasik olarak nitelendirebileceğimiz roman, birçok kez televizyon ve sinema uyarlamalarına da konu olmuştur.
Çalıkuşu Özeti
Çalıkuşu kitap özeti uzun versiyonunu merak edenler için bu bölümde biraz daha bilgi verelim. Romanın başlangıcında Feride, henüz küçük bir çocukken annesini kaybetmiş ve babası da asker olduğu için sık sık evden uzakta kalmıştır. Bu yüzden büyükannesinin yanında büyümüştür. Okul çağına gelince İstanbul’da bir Fransız kız yatılı okuluna gönderilmiştir. Feride, neşeli ve zeki bir kızdır ancak aynı zamanda oldukça asi ve ele avuca sığmaz bir yapıya sahiptir. Bu nedenle öğretmenlerinden biri ona “çalıkuşu” ismini takmıştır.
Feride Kamran’la Tanışıyor
Babası da öldükten sonra Feride, okul tatillerinde teyzesinin evinde kalmaya başlar. Burada zamanla karakter olarak Feride’nin tam zıttı olan Kamran ile birbirlerine âşık olurlar. Ancak düğün arefesinde kadının biri Feride’ye, Kamran’ın Avrupa’da başka bir kadınla ilişkisi olduğunu söyler.
Feride Öğretmenliğe Başlıyor
Gururuna engel olamayan Feride, bunun üzerine teyzesinin evinden ayrılır ve bir süre nereye gideceğini bilemedikten sonra süt annesine gider. Burada geçirdiği kısa zamanın ardından başvurularının sonucunda Anadolu’ya ilkokul öğretmeni olarak ataması çıkar. Zeyniler Köyü’nde öğretmenliğe başlar. Köydeki öğrencilerle tek tek ilgilenir. Hatta annesi kötü yola düştüğü için köylüler tarafından hakir görülen Munise adlı bir öğrencisini de evlatlık olarak alır.
Zeyniler Köyü’ndeki okulun kapanmasının ardından Feride yeniden iş başvurusu için Milli Eğitim Müdürlüğü’ne gider. Burada Fransızca bilgisi dikkat çekince merkezde kız öğretmen okuluna Fransızca öğretmeni olarak atanır. Bu okulda artık Feride’nin güzelliğiyle de dikkat çekmeye başladığını görürüz. Okuldaki müzik öğretmeni başta olmak üzere pek çok erkek Feride’yle ilgilenmeye başlar. Ancak Feride bu durumdan endişelidir ve okuldan tayinini ister. Bir süre farklı okullarda görev yaptıktan sonra İzmir’de zengin bir ailenin çocuklarına özel ders vermeye başlar.
Munise’nin Ölümü
Zeyniler Köyü’nde tanıştıkları Doktor Hayrullah Bey ile Kuşadası’nda yeniden karşılaşırlar. Bu sırada Feride’nin de okulu sağlık merkezine dönüştürülür ve Feride de doktora bağlı olarak çalışmaya başlar. Bir gün doktor başka bir hastaya bakmak için çıktığında Munise ağır bir şekilde hastalanır ve ölür. Feride de bunu kaldıramaz ve hastalanır.
Bu sırada doktorun evinde kalan Feride için halk yine çeşitli dedikodular çıkarmaya başlar. Doktor ise Feride’nin günlüğünü bulmuştur ve burada hala Kamran’ı sevdiğini görür. Bir mektup yazarak Kamran’a bunları anlatır. Kendisi öldükten sonra Kamran’a iletmesi için bu paketi Feride’ye verir. Doktorun ölümün ardından Feride Tekirdağ’a teyzesinin yanına döner ve içinde olduğunu bilmediği paketi teyzesine verir. Kuşadası’na dönmeye hazırlandığı sırada durumu anlayan Kamran, Feride’yi durdurur ve artık onu kaybetmek istemediğini Feride’ye söyler. Roman, çiftin bir araya gelmesiyle sonuçlanır.
Çalıkuşu Karakterleri
Çalıkuşu özet itibariyle de görebileceğiniz gibi Çalıkuşu romanı mekanlar ve özellikleri açısından geniş bir alana yayılmıştır. Karakterlerin zenginliği ve derinliği açısından da aynı şeyi söylemek mümkündür. Çalıkuşu romanının konusu ve teması üzerinde etkili olan karakterler şu şekilde sıralanabilir:
- Feride: Romanın baş kahramanıdır. Zeki, güzel ve güçlü bir kadındır. Öğretmenlik mesleğine tutkuyla bağlıdır ve kendini öğrencilerine adamıştır.
- Kamran: Feride’nin teyzesinin oğludur. Çocukken daha çok Feride Kamran’la alay etse de sonrasında aralarında bir aşk doğar.
- Münevver: Kamran’ın Avrupa’da tanışıp ilişki yaşadığı kadındır.
- Munise: Zeyniler Köyü’nde Feride’nin öğrencilerinden biridir. Bir süre sonra Feride çocuğu evlatlık olarak almıştır.
- Besime: Feride’nin teyzesi, Kamran’ın annesidir. Feride bir süre Tekirdağ’da Besime’nin evinde kalır.
- Doktor Hayrullah Bey: Askeri doktor olan Hayrullah Bey, ilk olarak karşımıza Zeyniler Köyü’nde çıkar. Arından Kuşadası’nda Feride ile birlikte çalıştıkları bir dönem olur. Kamran ile Feride’nin bir araya gelmesinde büyük rol oynar.
- Şeyh Yusuf Efendi: Feride’ye aşık olan müzik öğretmenidir.
- Müjgan: Feride’nin diğer teyzesinin kızıdır ve en yakın arkadaşıdır.
Romanda bu karakterler dışında Hacı Kalfa, Gülmisal, İhsan Bey, Reşit Bey, Aziz Bey gibi farklı karakterlerden de bahsedilebilir. Ancak bu karakterlerin olay örgüsündeki etkileri genel olarak daha azdır.
Çalıkuşu Romanı Mekanlar ve Özellikleri
Çalıkuşu özeti ile bile kolaylıkla fark edebileceğiniz üzere kitap, son derece geniş bir coğrafyada geçmiştir. Tekirdağ’dan Anadolu’nun farklı noktalarına kadar uzanan kitapta pek çok farklı mekan bulunur. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
- İstanbul: Romanın ilk bölümü İstanbul’da geçer. İstanbul’da romanın başlangıcında, Feride’nin ailesinin evi olan Rumeli Hisarı’nda yaşadığı görülür. Feride’nin okuluna gittiği Eyüp’teki Kız Okulu da İstanbul’da bulunmaktadır. Ayrıca Feride, İstanbul’un çeşitli semtlerinde dolaşır ve toplumun farklı kesimleriyle tanışır.
- Bursa: Feride’nin öğretmenlik yaptığı yer Bursa’nın Zeyniler Köyü’dür. Burada genellikle halkın ve öğrencilerin fakirliği vurgulanır.
- İzmir: Romanın son bölümleri İzmir’de geçer. Feride, burada daha çok kendi hayatındaki zorluklarla yüzleşmek zorunda kalır.
- Kuşadası: Feride’nin artık olgunlaştığı bölümleri içerir. Genel olarak burada Hayrullah Bey’in çiftliğinde kaldığı için bölge halkının Feride hakkında nasıl iftiralar ürettiğini görürüz.
- Anadolu köyleri: Romanın bir bölümü de Anadolu’da geçmektedir. Feride, öğretmenlik yaptığı köylerde yaşayan insanlarla tanışır ve onların hayatlarına dokunur. Çoğunun ismi verilmese de Feride’nin buralardaki öğretmenlik deneyimleri romanın önemli bir bölümü oluşturur.
Ayrıca romanda Tekirdağ ve Çanakkale gibi mekanların da yer aldığını vurgulamak gerekir. Yukarıda Çalıkuşu romanının karakterler açısından son derece dar bir dünyaya hapsolmasına karşılık mekanlar açısından oldukça zengin olduğunu söylemiştik. Bunun belki de en büyük nedeni Reşat Nuri Güntekin’in Milli Eğitim Müfettişi olarak Anadolu’nun birçok köyünü gezmiş olmasıdır. Dolayısıyla çoğu noktada romanda yapılan gözlemler, bizatihi Reşat Nuri’nin kendisine aittir. Bu açıdan romanın belki de en başarılı olduğu konu, Türkiye’nin farklı coğrafyaları hakkında oldukça detaylı bilgiler aktarabilmesidir.
Sonuç
Türk edebiyatının klasikleri arasında sayabileceğimiz Çalıkuşu romanı, Anadolu’ya dair olan idealizmle cehaletin çatışmasını, kadının toplumdaki rolü ile bir arada ele alarak anlatır. Bu açıdan roman, dönemin pek çok sorununu biraz yüzeysel bir şekilde olsa da gündeme getirmeyi başarır. Okuyucu tarafından son derece sevilen romanın sonrasında film ve dizi olarak yeniden yapımlara konu edildiğini de vurgulamak gerekir. Nitekim bu yeniden yapımlar da halk tarafından oldukça karşılık bulmuştur.
Aralarında Çalıkuşu’nun da yer aldığı cumhuriyet dönemi romanları hakkında detaylar için Cumhuriyet Dönemi Roman Anlayışları ve Özellikleri içeriğimize göz atabilirsiniz.