Bazı insanlara göre felsefe, bazılarına göre ise din olan Deizm, ilk olarak 17. yüzyılda İngiliz filozof Edward Herbert tarafından ortaya atılmıştır. Yaradancılık içgüdüsüyle, bireyin akıl ve gözlem gibi yollarla Tanrı’nın varlığına inanmasına dayalı bir görüştür. Bu terim her ne kadar 16. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkmış olsa da 17. yüzyılda, İngiliz etkisiyle Deist düşünce ilk aşamada en yüksek noktasına varmıştır. Düşüncenin ilk çıktığı yüzyıldan günümüze kadar ise “Deist ne demek?” sorusu her daim akıllarda yer almıştır.
Deist Kimlere Denir?
Bu düşüncede ilk adımları atan Edward Herbert, kendi döneminde bu imgeden yola çıkan ilk kişilerden biri olsa da çevresinde ‘Deist’ olarak bilinmiyordu ve ‘Deist Ne Demek?’ sorularına maruz kalıyordu. Herbert’in araştırmalarında beş dini düşüncenin Tanrı tarafından uygulandığı ve zamanın başlangıcından bu yana insanın zihninde doğuştan olduğu kabul ediliyordu. Edward Herbert, bu temel dini inançların ilk insanın aidiyetinde olduğunu ve daha sonraki zamanlarda tüm değerli pozitif kurumsallaşmış dinlerinin temelini oluşturduğunu savundu. Kısaca Herbert’in başlatmış olduğu bu tutumda, deist olanlar Tanrı’nın dünyanın işleyişine doğrudan müdahale etmediği görüşündedir. Bu düşünce tam anlamıyla dünyaya müdahale eden bir Tanrı etkisini kabul etmemektedir.
Deistler İbadet Eder mi?
Tanrı müdahalesinin dünya üzerinde olmadığına inanan deistlerin bazıları bulundukları bölgelerdeki ibadethanelerde(kilise, sinagog, vb.) düşüncelerini ifade ederken, bazıları ise ibadetin mekan ve zaman farketmeksizin yapılabileceğini savunur. Dini ibadethanelerde bu işlevi yerine getiren deistler, çevrelerindeki topluluklardan hep ‘Deist Ne Demek’ soruyla karşılaşmış ve bir çoğu ise bu durumdan dolayı tanrıyı övmek için bir yere ihtiyacınızın olmadığını veya tanrının övülmeye ihtiyacının olmadığını ifade ederken, bir gün batımında ya da yıldızları seyrederken evrenin nasıl oluştuğu hakkında düşüncelere kapılmanın bir ibadet olduğunu düşünür.
Deist ve Ateist Ne Demek?
Uzun yıllardır birbirine karıştırılan en büyük durumlardan biri ise ‘Deist’ ile ‘Ateist’ düşüncelerin aynı olması söz konusudur. Deizm temelinde ‘Yaradancılık’ düşüncesini ifade ederken, Ateizm ‘tanrıtanımazlık’, ruhani tüm varlıklara inanmama inancını güder.
- Deizm’de tanrı vardır fakat din ve benzeri oluşumlar insan ürünüdür, tanrı bir kutsal kitap göndermez.
- Ateizm ise tanrı yoktur der.
- Deist olan kişiler Ateizm’i reddederken, Deizm savunucuları birçokları tarafından Ateist olarak düşünülür.
Deist Düşünce Nedir?
Deist düşünce, daha yüksek bir güce ve yüce bir varlığa olan inancı kabul ederken, dini delil kaynağı olarak vahiyleri reddeder. Kutsal metinlerden ziyade, bilimsel gerçeklere ve doğal gözlemlere inanırlar. 18. yüzyılın sonlarında Deizm, entelektüel ve üst sınıf Amerikalılar arasında baskın bir dini tutum haline gelirken, dönemin önemli isimlerinden olan Benjamin Franklin, İngiliz Edward Herbert’in beş temel inancının tamamını içeren yeni bir düşünce inşa ederek dünya toplumunda deist düşüncenin yapı taşını oluşturan isimler arasında yer aldı. Franklin dahi Herbert’dan çok farklı bir dönemde yaşamış olsa da sürekli ‘Deist Ne Demek?’ sorusuyla karşılaştı.
Edward Herbert’in sonraki temsilcisi Charles Blount, deist olduğunu özgürce söyleyen ilk kişilerden biridir ve intihar ettikten sonra yayına alınan Summary Account of the Deist’s Religion kitabı, bu ifadelerin yayılmasında büyük önem oluşturmuştur. Bu ve diğer eserlerde önemli olan ve az çok değişiklikler gösteren farklı düşünceler arasında, mucizenin kabul edilmemesine varan bir doğrulama çabasıyla Hristiyanlığı en düzgün din anlayışına yakınlaştırma, kutsal ifadelerin doğruluğu konusunda endişe ve fazla eleştiriler, din düşünürlerinin manevi otoritesinin reddedilmesi, fikrin deneyler öncesi temel yapısı ile Tanrılığa varılabileceği, olduğunu kanıtlayabileceği ve inançta kurtulmayı sağlayan ahlaki düşünceleri koyabileceği iddiası en çok olanlarıdır. Bu duruma ek olarak ‘Hristiyan Deistler’ adıyla anılan William Wollaston, Thomas Chubb ve Thomas Morgan gibi isimler, Hristiyan dine inanç duymakla birlikte düşüncelerinde aynı doğruya ulaşabileceği, dini imgeler kurabileceği ve sonunda Hristiyanlık ile felsefi düşünceler arasında çatışma olmadığı şeklinde daha kabul görür düşünceler ifade etmiştir. Tüm bu öne sürülen düşüncelere rağmen günümüzde hala ‘Deist Ne Demek?’ ifadeleri toplumun her noktasında yer almaktadır.
Makalemizi beğendiyseniz ”Senkretizm Nedir? Senkretik Düşünme Nedir?” içeriğimiz de ilginizi çekebilir!