Senkretizm Nedir? Senkretik Düşünme Nedir?

Bilindiği üzere felsefede birden fazla ekol bulunmaktadır. Her öğretinin farklı uygulanma biçimleri ve kendine özgü sınırları bulunur. Ayrıca, felsefede sıklıkla bir yaklaşımın özellikleri diğer yaklaşımlarınki ile benzerlik gösterir. Ancak her öğretinin diğerlerinden ayrılan keskin sınırları ve amaçları bulunur. Senkretizm ya da senkretik düşünce ise bu disiplinlerin ortak noktalarıyla yeni bir disiplini uygulamaya çalışır. Yazının devamında “Senkretizm nedir? Senkretik düşünme nedir?” sorularının cevaplarını ayrıntıları ile bulabilirsiniz.

Senkretizm Nedir?

İlk kez kullanımı Türkçe’de 1942 yılında tespit edilen Senkretizm, Antik Yunanca kökenli bir kelimedir. Latince’ye geçişinin ardından günümüz İngilizcesinde de kendine yer edinmiştir. Aslında senkretik yaklaşımlar İsa’dan önce 2 bin yıllarına dek uzanmaktadır. Ayrıca özellikle dini açıdan Müslümanlıkta da etkilerine rastlanılmaktadır.

Senkretik Düşünme Kökeni

Senkretik düşünce şekli farklı, hatta birbirine zıt disiplinlerden yeni bir öğreti açığa çıkarmayı hedefler. Peki bunun nedeni nedir? Hiç kendinizi birden fazla felsefe konusunu mantıklı bulup uygulamaya geçirirken buldunuz mu? Peki ya birden fazla dini öğretinin mantıklı yanlarını keşfettiğiniz oldu mu?

İşte senkretizm, tek bir disipline bağlı olmadan yaşayabilmeyi öğretir bizlere. Dolayısı ile dogmatik inançları da geride bırakmayı sağlar mı? Hayır, sağlamaz. Dini figürler ve uygulamaların birinden diğerine aktarılışı da senkretizmin bir ürünüdür ve bu uygulamalara batıl inançlar da dahildir. Eğer bu bilgiler “Senkretizm nedir?” sorusunu aydınlatmaya yettiyse diğer detaylara geçebiliriz.

Dini Motiflerde Senkretizm

İlginçtir ki senkretizm yalnızca dini vecizeler konusunda obsesif olan insanların ilgisini çekmiştir. Yani, felsefe ya da başka alanlarda doğrudan bir senkretik bağlam yakalamak güçtür. Dini açılardan ise dinler arası ortak motiflerin sebebinin sekretik düşünce olduğu söylenebilir. İlk akla gelen karma motiflerden bazıları şunlardır:

• Aya Yorgi
• Güneş Tapınakları
• Yasak Elma

Hızır motifi ve nazar inanışı gibi İslam’da yer alan vecizelerin aslında ilk olarak Hristiyanlıkta yer aldığı söylenebilir. Ayrıca kutsal kitaplarda yer almayan birçok ögenin yine de dinlerle bağlantılı hale getirildiğini duymuşsunuzdur. Örneğin, Adem ile Havva’nın cennet bahçesinde yaşadıkları, Müslümanlar arasında sıklıkla kullanılan ve anlatılan bir ‘hikaye’dir. Aslında cennet bahçesi ve yasaklı elma motifi Tevrat’ta yazmaktadır. Söz konusu motifin başka dinlerce benimsenmesi, senkretik düşünceyi benimseyen insanların bıraktıkları etkilerden fazlası değildir.

Sosyolojik Açıdan Senkretik Düşünce

Günümüzün aksine geçmişte yaşanan din değişimleri, birçok asimilasyona sebep olmuştur. Antik zamanlardaki dinsel değişiklikler, bir toplumun halkının dini vecizelerinin değişmesi gibi durumlar, genellikle ekonomik anlamda büyük olanın dayattığı zorunlulukların ürünleridir. Dini yayılımlarda her iki farklı din motifinin birbirine karışması son derece anlaşılırdır.

Birbirini eleştiren dinlerin aynı özelliklere ve anlatılara sahip olduğuna sıklıkla rastlanılmaktadır. Sonuç olarak güçlü ekonomilerin küçük devletlere zorla yaptırdığı şeylerden biri de dini alaşımlar ve adaptasyona maruz bırakmalarıdır.

Edebi Açıdan Senkretizm

Hem kültürel hem de edebi formlarda senkretizme rastlamaktayız. Savaş dönemi edebiyatı ya da Fransız Devrimi sürecinde üretilen edebi metinler, söz konusu milletlere özentilik içermektedir. Türk Edebiyatı’nda da benzer motif ve konulara sıklıkla rastlanılır. Çehov tarzı anlatı, Cumhuriyet dönemi romanlarında Fransa esintileri, modaya ve üsluba olan ekstra özen vb. içerikler, edebi senkretizmin gölge izleridir.

Felsefede de özellikle tanrısal motiflerin destekçisi olan felsefecilere rastlanılır. Platoncuların sıklıkla Heidegger ve ekolüne saldırdığı görülmüştür. Kişisel savlarında ise senkretik modellemelere başvurulur. Peki Platon ile dinin alakası nedir? Hristiyanlık.

Platoncu felsefi anlayış, iyi ve doğruya yönelik söylemler vs. Hristiyanlıkta aşılanan doğrucu yaklaşımın temelidir. Platon’un gerçekten uzaklaşan ve adeta emir niyetinde açımladığı iyi insan kavramı, Heidegger’in ve diğer tarafsız felsefecilerin özgür irade kavramı ile örtüşmemektedir.

Sonuç Olarak Senkretizm

Görüldüğü üzere senkretik düşünce terim olarak yaygın olmasa da karşımıza çıkan yazısal ve inançsal birçok motifte bulunur. Saf aklın eleştirisini yaparken ya da belirli bir ideolojiye kulak asarken, aslında nerelerden neleri topladığını bilmek, doğruyu görmek açısından önem taşır. Uzun lafın kısası, senkretizm özellikle dini birçok alanda kültürel etkileşimi temsil ederken farklı olanların aslında aynı olduğunu anlatır. Çünkü senkretizme göre her şey değiştirilebilir ve dönüştürülebilirdir. Böylece, “Senkretizm nedir? Senkretik düşünme nedir?” soruları için söyleyebileceklerimizin de sonuna geldik.

Felsefe hakkında daha çok bilgi edinmek isteyenler Monizm Nedir? Monist Filozoflar Kimlerdir? adlı yazımızı da ziyaret edebilirler.