Dış Kuvvetlerin Ortak Özellikleri Nelerdir?  

“Dış kuvvetlerin ortak özellikleri nelerdir?” soru başlığımızı cevaplamadan önce dış kuvvetlerin neler olduğunu detaylı olarak incelememiz gerekiyor. Dış kuvvetler, yeryüzünü şekillendirmekte etkili olan doğa olaylarıdır, diyebiliriz. Bu güçler arasında; akarsular, rüzgârlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılar bulunmaktadır. 

Belirtilen bu kuvvetler, yaşadığımız kara parçalarını milyonlarca yıldır şekillendirerek bugün var olan biçimlerine kavuşmalarını sağlamıştır. Aynı zamanda bu doğa olayları faal olarak işlerine devam ederken mevsimsel özelliklere göre de yer yer değişik özelliklere sahip olmaktadır.

“Coğrafyada izdüşüm alanı nedir?” yazımız da ilginizi çekebilir.

Dış Kuvvetlerin Ülkemizdeki Etkileri Nelerdir? 

Dış kuvvetler, yeryüzünü aşındırır ve aşındırdıkları alanlarda birikmeler meydana getirir. Bu güçler, iç aşındırıcıların etkisiyle oluşan yüksek alanları, deniz seviyesine indirmeye çalışır. Ülkemizde özellikle bitki örtüsünün cılız olduğu alanlarda akarsular toprağı büyük oranda aşındırarak değiştirmektedir. Akarsuların yeri şekillendirilmesinde büyük bir etkiye sahip olması, verimli su kaynaklarımız olduğunun da bir göstergesidir.  

Etkenler içerisinde ülkemiz sınırlarında en çok görüleni ise akarsulardır. Akarsuların oluşturduğu aşındırma şekilleri aşağıdaki gibidir: 

• Vadiler  
• Dev kazanı 
• Peri bacaları 
• Peneplen (Yontukdüz) 

• Kırgıbayır 
• Denge profili 

Akarsuların biriktirme şekilleriyse; birikinti konisi, dağ eteği ovası, dağ içi ovası, ırmak ada ve setleri ile delta ovalarıdır. Elbette rüzgâr, dalgalar ve yer altı suları gibi etmenlerde ülkemizde etkili olan dış kuvvetler arasında yer almaktadır. Ancak buzullaşmalar görülmediği için bunların etkisinden söz edilemez. 

Dış Kuvvetlerin Ortak Etkileri

Dış kuvvetler birçok özelliğiyle birbirinden ayrılsa da ortak özellikleri de bulunmaktadır. Tamamında aşındırma ve biriktirme söz konusudur. Maddesel yapılarında ayrımlar olsa da rüzgâr ve su gibi bulunduğu bölgedeki iklimlerden güç alan oluşumlar, her an değişim yaratmaya devam eder. 

Kaynağını güneşten alan güçler temelde iki biçimde aşındırma yapar. Bunlar şu şekildedir: 

1. Fiziksel Parçalanma: Sıcaklık farklarının fazla olduğu bölgelerde kayalar ufalanır. Çöllerde, yüksek dağlarda ve iklimin karasal olduğu alanlarda oldukça etkilidir. Türkiye’de Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülmektedir. 

1. Kimyasal Çözülme: Nemlilik ve yağış oranlarının fazla olduğu bölgelerde görülmektedir. Muson, Ekvator bölgesi ve okyanus iklimlerine sahip alanlarda etkileri çoktur. Ülkemizde ise bu aşındırma şekli, Karadeniz Bölgesinde vardır.  

Aşındırma şekilleri, bölgelerin yer biçimleri, sahip oldukları su kaynakları, bitki örtüsü ve iklimine göre değişiklik göstermektedir. 

Dış Kuvvetlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri 

Yer şekillerinin oluşmasında ve zamanla değişmelerinde büyük öneme sahip olan dış etmenlerin tamamı, kendilerine özgü biçimler oluşmasını sağlıyor. 

Rüzgâr 

Rüzgâr, özellikle kurak bölgelerde daha çok görülen bir aşındırma şeklidir. Mantar kaya, yardang, tafoni ve tanık tepe biçimlerini oluşturmaktadır. Bu yer biçimleri kayalarda meydana gelen su ve diğer aşındırmalar üzerine rüzgâr aşındırmasıyla birlikte genellikle oyuklu, mantar şekilli ve parçalı hale gelmişlerdir. 

Dalga ve Akıntılar 

Denize kıyısı olan bölgelerde en sık karşılaşılan aşındırma etkenleri, dalga ve akıntılardır. Oluşturdukları yer şekilleri arasında; kıyı oku, lagün ve tombolo yer alır. Tombolo birikintilerle birlikte bir adayı diğer bir kıyıya bağlarken diğer iki şekildeyse ok biçimli kıyı ve kordon oluşumları gözlenir. 

Buzul Birikim Şekilleri 

Buzulların sahip olduğu etkileri ülkemizin içinde bulunduğu iklim kuşağı sebebiyle görmesek de meydana getirdikleri oluşumları inceliyoruz. Bu oluşumlar, moren ve sander düzlükleridir. Morenler buzullardan kopan büyük parçalarla oluşurken sander ise erimelerin olduğu alanlardan taşınan malzemelerle meydana gelir. 

Yeraltı Suları 

Yer altı suları birikintileri içinde travertenler ile sarkıt, dikit ve sütunlar oluşur. Sarkıt ve dikitler mağara duvarlarında ve tavanlarında gözlenir. Travertense yer altından çıkan sulardaki karbondioksitin uçması sonucu meydana gelmektedir. Örnek olarak Pamukkale travertenlerini yazbuz.com ailesi olarak incelemenizi tavsiye ediyoruz.