Filoloji, günümüze gelene kadar var olmuş ve var olmaya devam eden tüm dillerin yapısını ve yazılı belgelerin geçmişini inceleyen bilim dalına denmektedir. Bu yazımızda, “Filoloji nedir?” sorusunu cevaplamamızın ardından “Filolojinin tarihe katkısı nedir?” sorusunu da inceleyecek ve filolojinin destekleyici olduğu alanların başında gelen tarihe etkilerine göz atacağız.
Filolojinin kökeni Eski Yunan’a kadar dayanmakta ve philos (sevgi) ve logos (söz) kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. “Kelime sevgisi” anlamına gelen iki sözcüğün birleşiminden oluşan filolojinin dil bilimi olarak nitelendirildiği de bilinmektedir. Fakat bilinmelidir ki dilbilim ve filoloji farklı bilim dallarıdır ve her ne kadar araştırma alanları konusunda benzerlikler taşısalar da inceledikleri konuların kapsamı nedeniyle birbirinden ayrışmaktadırlar. Filoloji, dilin tarih ile olan ilişkisine odaklanarak dilleri araştırırken; dilbilim, dili çok yönlü olacak şekilde her açıdan ele almaktadır.
Dillerin yapısını ve tarihsel gelişimini incelemesi nedeniyle farklı bilim dallarını da etkileyen ve araştırmalarında yardımcı olan filoloji, aynı zamanda tarihsel bir bilim dalıdır. Bu özellikleri onun, geçmişe ışık tutan ve tarihi olayların aydınlatılmasına yardımcı olan bir nitelik kazanmasına da neden olmuştur. Sosyal bilimler alanında çalışmalarını sürdüren her bir bilim dalının araştırmaları için birbirine ihtiyaç duyduğu düşünüldüğünde filoloji, hem kendi alanındaki araştırmalar için hem de tarih başta olmak üzere diğer bilim dalları için önemli bir kaynaktır.
Filoloji İnceleme Alanları
Filoloji, tarih boyunca var olmuş tüm uygarlıkların, günümüze kadar gelmeyi başaran belgelerini ve yazılı kaynaklarını incelemektedir. Bu araştırmalarının sonucunda yazılı belgelerin geçerli olup olmadığı veya gerçekten o uygarlığa mı ait oldukları sonucuna varılmaktadır. Belgelerin geçerliliği kabul edildikten sonra oluşturuldukları dönem dikkate alınılarak belgenin yazıldığı dil incelenmekte ve diller arasındaki bağ araştırılmaktadır. Bu sayede geçmişte herhangi bir zaman diliminde yok olmuş milletlerin, yazılı belgelerinin doğruluğu kanıtlanarak medeniyetlerin tarihine dair bilgi edinilebilir. Filolojinin inceleme alanları, yazılı belgelerin dil ve tarih açısından değerlendirilmesini kapsamaktadır.
Bu inceleme alanlarından biri de klasik filolojidir. Klasik filoloji, filoloji inceleme alanları içerisinde ön plana çıkan araştırma konularının başında gelmektedir ve tarihsel olarak önemli bir kaynak araştırmasıdır. Şimdi klasik filolojinin ne olduğunu öğrenelim ve filoloji inceleme alanları konusundaki bilgilerimizi genişletelim.
Klasik Filoloji Nedir?
Klasik filoloji, Yunanca ve Klasik Latince dillerine odaklanan filoloji inceleme alanıdır. Esasında klasik olarak bilinen ve tarihsel olarak çok eskiye dayanan dillerin her biri filoloji için incelenecek konulardandır. Klasik filoloji ile klasik diller incelenmekte ve yorumlanmaktadır. Özellikle Yunan uygarlıklarına odaklanılarak gerçekleştirilen çalışmalarda filolojiye benzer olarak yazılı belgeler, tarihi açıdan ve dil ve kültür açısından incelenmektedir. Nihayetinde en eski diller ile yeni diller arasındaki tarihsel bağlantılar saptanabilmektedir.
Filoloji ve Tarih İlişkisi
Filolojinin araştırmalarına destek olduğu bilim dallarının başında tarih gelmektedir. Çünkü esasında filoloji ile tarihin inceleme yapabilmesi ve geçmişe ışık tutabilmesi için kaynak oluşturacak belgeler incelenmektedir. Yazılı belgeler sayesinde dillerin yapısına, tarihine ve birbirileri arasındaki ilişkilere odaklanılarak o dönemde yaşamış olan medeniyetlerin tarihi, nitelikleri, özellikleri, kültürleri, inanışları veya sanatları gibi pek çok özellikleri ortaya konulmaktadır.
Özellikle yazıtlar ve yazılı kaynaklarda kullanılan dillerin birbirleri ile yaptıkları sözcük alışverişlerinin tespit edilmesi, filolojinin tarihe toplumların kültürleri ve kültürel gelişimleri açısından bilgilendirme yaparken diğer milletler ve kültürler ile olan ilişkilerini de belirlemektedir. Filolojinin yalnızca geçmişe değil günümüze de ışık tuttuğu düşünüldüğünde ise tarihi bir bütün olarak ele almanın ve çeşitli tarihi gelişmelere dair bir olay örgüsü oluşturabilmenin mümkün olmasının sağlandığı söylenebilir. Ayrıca dillerin kökeni, gelişimi ve çağdaş diller ile olan ilişkileri de filolojinin araştırmaları ile tespit edilerek tarihi kaynaklara eklenebilir.
Filolog Kime Denir?
Filoloji alanında araştırmalar yapan ve bunu meslek edinmiş olan kişilere filolog denmektedir. Filologlar genellikle belirli bir dilde uzmanlaşmakta ve buna yönelik olarak yazılı metinleri incelemektedirler. Geçmişe ve günümüze dair yaptıkları araştırmalarda, dillerin kaynağını, birbirleri ile olan ilişkilerini ve yapısını inceleyerek tarihe ışık tutmaktadırlar.
Filolog olmak isteyen ve filoloji alanında çalışmalarını sürdürmek isteyenlerin dilbilim lisans eğitimi almış olmaları ve bunun için uzmanlaşmak istenen dilde üniversite bölümü bitirmeleri gerekmektedir. Farklı bir alanda lisans eğitimi alındığı durumlarda da dilbilim yüksek lisansı yapılarak filolog olunabilir. Örnek vermek gerekirse, İngiliz Dili veya Edebiyatı, Dilbilim veya Fransız Dili veya Edebiyatı gibi bölümlerden mezun olmuş olan kişilere filolog denilmektedir.
Ünlü Filologlar
Filoloji bilimi, uzun yıllardır önemli çalışmalar ortaya koyarak dil ve tarih alanının gelişimine katkıda bulunmuştur. Bu alanda çalışan filologlar, günümüze gelene kadar var olmuş tüm dilleri inceleyerek hem filoloji alanına hem de tarihe ışık tutmaktadırlar. Yaptıkları inceleme ve analizlerin sonucunda isimlerini duyurmayı başarmış ve ünlü filologlar arasında sayılabilecek filologlar ise çalışmaları sayesinde var olmuş tüm diller hakkında detaylı bilgi edinilmesini sağlamışlardır.
Dünyada ve ülkemizde ismini duyurmuş olan filologlar, filolojik çalışmaları ile ön plana çıksalar da sayılarının çok fazla olmadığını söylemekte de fayda vardır. Çünkü yüzlerce yıldır bir bilim dalı olarak adlandırılan filoloji, her ne kadar önemli çalışmaların ortaya konduğu bir alan da olsa filolog olarak ünlenen bilim insanlarının sayısını çok azdır. Bu nedenle, filoloji alanındaki önemli isimlere bakmakta ve dünyada ve ülkemizde ünlenen filologları bilmekte fayda vardır.
Dünyaca Ünlü Filologlar
Eski ve yeni diller konusunda uzman olan filologların dünyaca ünlü olan isimlerinden bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Eduard Norden
- Franz Boll
- William Dwight Whitney
- Edward Payson Evans
- Friedrich Nietzche
- J. R. R. Tolkien
- Nikolay İvanoviç İlminskiy
- Julius Sezar Skaliger
- Max Müller
- Girolamo Mercuriali
- Philipp Nikodemus Frischlin
- Jacob Grimm
- James Murray
- William Jones
- Jean-François Champollion
Türk Filologlar
Yaptıkları çalışmalar ile isimlerini duyurmayı başarmış ve filolojinin gelişimi için etkili eserler ortaya koyabilmiş olan Türk filologlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir;
- Mina Urgan
- Kaşgarlı Mahmud
- Yusuf Gedikli
- Murat Yüksel
- Müzehher Erim
- Zeynel Kıran
Filolojinin önemini anlamak için listemizde yer alan ünlü filologların eserlerini inceleyebilirsiniz. Fakat bunun yeterli olmayacağını ve esasında filolojiyi anlamanın, neden önemli bir bilim dalı olduğunun farkına varmak olduğunu söyleyebiliriz. Filoloji olmasaydı dünya dillerinin tarihi açıdan gelişimi veya kökeni anlaşılamaz, bu da birçok medeniyetin yapısının ve diğer medeniyetler ile olan etkileşiminin bilinememesine neden olurdu. Filologların yaptıkları eski metin incelemeleri sayesinde hem dil hem tarih hem de edebiyat ve kültür açısından önemli gelişmeler ortaya konmuştur. Bu nedenle, filologların uzmanlaştıkları dilde yazılan eski metinlere dair çalışmalarının sonuçları, birçok bilim dalı için kaynak olabilecek araştırmalar olurken; aynı zamanda, günümüzde anlaşılması mümkün olmayan birçok gerçeği de açığa kavuşturmaktadır.
Dil bilimlerinden bir tanesini daha öğrenmek istiyorsanız Epigrafi Nedir? Epigrafi Neyi İnceler? yazımızı inceleyebilirsiniz.