Dinler tarihinde sınıflandırma yapılırken başvurulan bazı kriterler vardır. Bunlardan biri de benzer anlatılara dayanan İbrahimi veya diğer adıyla semavi dinlerdir. Peki İbrahimi dinlerin ortak özellikleri nelerdir? Bu sorunun cevabını beraber arayalım.
İbrahimi Dinler Nelerdir?
Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet İbrahimi veya semavi olarak adlandırılan dinlerdir. Bu dinlerin aynı başlıkta değerlendirilmesinin nedeni tek Tanrı inancına dayanan İbrahimi öğretidir. İbrahim Peygamber’in soyuna ve öğretilerine dayanan bu inanca göre tüm evreni eşi ve ortağı olmayan tek Tanrı yaratmıştır. Bu inancın belli başlı merkezi, değişmeyen kriterleri vardır:
- Her şeyin yaratıcısı bir olan Tanrı’dır.
- Tanrı, bazı seçkin kulları aracılığıyla insanları doğruya sevk etmektedir.
- Ölüm, bir son değil ölümden sonraki yaşam için başlangıçtır.
- İnsanlar, ölümden sonraki yaşamı göz ardı etmemelidir.
- Bu ve benzeri öğretiler, tüm İbrahimi dinlerde ortaktır.
İbrahimi Dinlerin Doğuşu
İbrahim Peygamber’in milattan önce 2000 yılı civarında yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu tarihten önce de insan ırkının tanrı inancına sahip olduğu bilinmektedir. Dini açıdan Adem ve Havva’dan bu yana tek Tanrı inancı vardır. Bilimsel araştırmalar ise tahmin edildiğinden daha erken tarihlerde insanların inanç sahibi olduğunu ortaya koymuştur.
Son yıllarda popüler hale gelen Göbeklitepe’yi önemli kılan sebep de budur. İnsan ırkı, tahmin edilenden daha eski tarihlerde din merkezli bir yaşam sürdürüyorlardı. Bu tartışma bir tarafta dursun bir İbrahimi dinlerdeki inanç algısına dönelim.
Tüm semavi dinlerde, insan ırkının Adem ve Havva’dan türediğine inanılır. Bu inanışa göre başta manevi bir temizlik içinde cennette olan Adem ve Havva şeytanın kandırması neticesinde dünyaya atılmışlardır. Bu aşamadan sonra insanlık tarihinin başladığına inanılmaktadır.
İbrahim Peygamber’e kadar geçen sürede başka büyük peygamberlerin yaşadığına inanılmaktadır. Nuh ve İdris, İbrahim’den önceki büyük peygamberlerdir. Ancak İbrahim Peygamber’i bu denli önemli kılan bazı sebepler vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Yahudiler, soylarının İbrahim Peygamber’e ve eşi Sara’ya dayandığına inanırlar.
- İslamiyet’teki inanca göre Hz. Muhammed, İbrahim’in diğer oğlu olan İsmail’in soyundan gelmektedir.
- İbrahim, çoktanrılı inancı reddederek hanifliği yani tektanrı inancını getirmiştir.
- Günümüzde varlığını sürdüren üç büyük din, temel ilkelerini İbrahim Peygamber’in öğretilerinden alır.
İbrahimi Dinlerin Önemli Ortak Özellikleri
Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet’ten oluşan İbrahimi dinler, inanç bakımından pek çok ortak özellik göstermektedirler. Hristiyanlar, Yahudi anlatılarını doğru olarak kabul etmektedirler. Müslümanlar için de Hz. Muhammed’ten önceki tüm peygamberler, Tanrı tarafından görevlendirilmiş peygamberlerdir. Her ne kadar İslamiyet’te, Tevrat ve İncil’in tahrip edildiğine dair bir inanç olsa da temel anlatılarda bu üç din birleşmektedir.
Adem ve Havva’nın cennetten çıkarılışı, Nuh Tufanı, İbrahim ve oğlu arasında geçen kurban anlatısı ve diğer pek çok dini anlatı üç din için de ortaktır. Bu dinlerin doğru kabul ettiği anlatılar arasında bazı farklar da bulunmaktadır. Örneğin; İbrahim’in hangi oğlunu kurban etmek istediği gibi… Ama tüm bu farklara rağmen anlatılar genel çerçevesiyle birbirine benzemektedir. İbrahim Peygamber de her üç dinde, dini medeniyetin kurucusu olduğu için oldukça önemli bir figürdür.
İbrahim Peygamber ile beraber din merkezli medeniyet, dünyaya kök salmıştır. Çünkü o, bulunduğu farklı coğrafyalara Tanrı adına tapınaklar inşa etmesiyle meşhurdur. İslamiyet için de Kabe’yi ilk inşa eden kişi İbrahim Peygamberdir.
Bu noktada değinmemiz gereken bir diğer önemli mesele ise Kudüs’tür. Kudüs, her üç din için de kutsal bir şehirdir. Yahudilere göre, burası Yahudilere vaat edilmiş toprakların içinde yer alır. Ayrıca Süleyman Mabedi de burada inşa edilmiştir.
Hristiyanlara göre ise İsa, Kudüs’te çarmıha gerilmiştir. Ayrıca Kudüs, Hristiyanların hac noktalarından biridir.
İslamiyette ise Kudüs, Müslümanların ilk kıblesidir. Bununla birlikte İslamiyet’in en önemli anlatılarından biri olan miraç hadisesi Kudüs’te gerçekleşmiştir. Yani Hz. Muhammed, Tanrı katına Kudüs’ten yükseltilmiştir.
İbrahimi Dinlerde İbadet
İbrahimi dinlerde ibadetler, farklı pratikler içerseler de teorik olarak benzer ilkelere dayanırlar. Üç dinde de önemli olan Tanrıyla iletişim kurma fikridir.
Yahudiler, günde üç kez dua kitaplarını okuyarak ibadet etmektedirler. Bu ibadet genellikle ayakta gerçekleştirilir. Ancak bazı Yahudi grupları, İslami namaza benzeyen bir pratik ile de ibadet etmektedirler.
Dindar Hristiyanlar da günde üç kez Tanrı’ya dua ederek ibadet etmektedirler. Bu sebeple pek çok kilise günde üç kez çan çalmaktadır. Bu çan sesi, Hristiyanları ibadete davettir.
İslamiyet ise insan yaşamının tamamen dini ilkelerle düzenlenmesini öneren kuşatıcı bir dindir. İslamiyet’e göre her Müslüman, günde beş kez, namaz adı verilen pratikle Allah’ı anmakla yükümlüdür. Namaz, farklı bedensel hareketleri içeren bir ibadet biçimidir.
Bunların dışında Yahudi, Hristiyanlar ve Müslümanlar için özel günler ve bayramlar oldukça önemlidir. Her bir din haftanın farklı bir gününü özel bir dini gün olarak algılarlar. Buna göre:
- Yahudiler için Cumartesi
- Hristiyanlar için Pazar
- Müslümanlar için Cuma günleri, ibadet için özel olarak belirlenmiş günlerdir.
Tüm bu ufak ayrılıkların yanında üç dini de birbirinden ayıran kesin çizgiler de vardır.
İbrahimi Dinlerin Farklılıkları
İbrahimi dinler, her ne kadar aynı teorik temelde ve tek Tanrı inancında birleşseler de ayrıldıkları noktalar da vardır. Bunlardan belki en önemlisi önceki dinin, kendinden sonraki dinlerin ilkelerini kabul etmemesidir. Yahudiler, İsa’nın Mesih veya kurtarıcı olduğunu kabul etmezler. Ayrıca onlar için Hz. Muhammed, peygamber olmadığı gibi İslam da hak bir din olarak kabul edilmez.
Hristiyanlar için de İslamiyet’in ilkeleri geçerli değildir. Kur’an’ı veya Hz. Muhammed’i hakikat ilkeleri olarak kabul etmezler.
İslamiyet ise Musa ve İsa’yı büyük peygamberlerden saymaktadır. Bununla birlikte, İsa Tanrı’nın oğlu değil yalnızca bir peygamberdir. Ayrıca Tanrı’nın Yahudileri, diğer milletlere üstün saydığı inancı da kabul edilmemektedir.
Pratik yaşamda da üç din için geçerli farklılıklar bulunmaktadır. Dindar Müslümanlar ve dindar Yahudiler, kılık kıyafetten yeme içmeye, pratik yaşamlarını dini ilkelere göre sürdürmektedirler. Ancak Hristiyanların daha seküler bir biçimde yaşamlarını sürdürdüğü söylenebilir.
Din felsefesine ilgi duyuyorsanız buna da bir göz atın derim: İnanç Nedir?