Tedarik zincirinde sıklıkla “Kamçı etkisi nedir?” sorusu sorulur. Sipariş sürecinde zincirdeki her bir halkayı temsil eden aktörler tüm gelişmelerden etkilenir. Ürün siparişinde verilen yanlış bilgi, bir sonraki talep varyasyonunu etkiler ve yukarı doğru katlanarak artar. Bu oluşan durum, tedarik sürecinde kamçı etkisi (Bullwhip Effect) adı verilen talep dalgalanmasına zemin hazırlar. Tedarik zincirinde olumsuz etkiler oluşmasına yol açan kamçı etkisiyle alakalı detayları içeriğimizde bulabilirsiniz.
Kamçı (Bullwhip Effect) Etkisi Nedir?
“Bullwhip Effect” olarak adlandırılan kamçı etkisi, tedarik zincirlerinin talep sürecinde, tüketicilerden üreticilere doğru uzanan dalgalanmalardır. Sürecin birçok aşamasında tahmin edilemeyen bu duruma neden olan, tüketici ihtiyaçlarının maksimum düzeye ulaşmasının talep envanterinde ön görülememesidir. Bu dalgalanmanın giderek artması kamçı etkisine benzetilir.
Kamçı etkisi yani Bullwhip Effect kavramı, ilk olarak Proctor&Gamble tarafından 90’lı yıllarda tanımlandı. Bebek bezi üretici olan Pampers, tedarikçilerin siparişlerinde ve dağıtıcı taleplerinde dikkat çekici bir dalgalanma gördü. Bu durum, incelendiğinde ise tüketici-tedarik sağlayıcı arasında aşağıdan yukarıya doğru dalgalanmanın arttığı ortaya çıktı.
Müşterilerin taleplerindeki bu hareketlilik, talep zincirindeki her halkada hissedilir. Bu zincirdeki halkalar şu şekilde sıralanır:
- Tüketici
- Dağıtıcı
- Üretici
- Tedarik Sağlayıcı
Dalgalanmaların oluşturduğu farklılıklar, bu zincirin akışını etkiler. Süreçteki her bir unsurun diğerinin talebini karşılamaması, düzensiz ve yetersiz stoklara neden olur. Buna bağlı olarak işletmelerin kar oranları düşüş gösterir. Bu durum, “Bullwhip nedir?” sorusunu cevaplar niteliktedir.
Kamçı Etkisinin Nedenleri
Kamçı etkisine neden olan pek çok faktör vardır. Müşteri hizmet düzeyinin düşük olmasından kapasitenin verimsiz kullanımına kadar birçok soruna yol açar. Yapılan çalışmalar doğrultusunda kamçı etkisinin nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
- Tedarik zincirinde son halkadaki perakendecilerden tüketicilere kadar her bir üye talep tahminini günceller. Tüketici talebine göre sürekli güncelleme yapılır. Bu yenileme ve sipariş süreci, zincirdeki ilk tedarikçiye kadar stokların artmasına yol açar.
- İşletmeler, satılan ürünlerin yenisini sipariş etmek yerine bir süre bekleyerek diğer siparişlerle birleştirebilir. Bu işlem, satış süreci içindeki katılımcıların talep almaması anlamına gelir. Talep zamanı ve miktarıyla ilgili belirsizlik yaratır.
- Ürün fiyatlarında meydana gelen dalgalanmalar, işletmelerin tedbir amaçlı ürün ve ham madde siparişi oluşturmasına yol açar. Bu stoklama işlemi, tüketici talebine göre oluşturulan güncellemeleri de etkiler. Ürün fiyatı yüksekken az, düşükken çok miktarda sipariş verilmesi talepte değişikliğe neden olur.
- Mevcut arzın talep miktarından düşük olması halinde, mevcut kapasitenin işletmeler arasında pay edilmesi ve belirli oranlarda stoksuzluğa yol açar. Bu durumu bilen alıcılar, ihtiyaç fazlası ürün sipariş eder. Sonuç olarak sipariş zincirinde taleplere ilişkin bilgiler doğruluğunu yitirir.
Yukarıda verilen durumlara ek olarak tedarikçilerin stoksuz kalması zamanla müşteri kaybına yol açar. Yöneticilerin psikolojisi de kamçı etkisinde rol oynar. Güvenlik için stoklama ve gereğinden fazla ürün tedarik etme yoluna girebilirler.
Kamçı Etkisinin Sonuçları
Tedarik zincirinde en önemli husus, bilginin doğru paylaşımıdır. Aksi durumda verimsizlikler Bullwhip Effect yani kamçı etkisine neden olur. Bunun sonuçları ise şu şekildedir:
- Tedarik edilen ürünlerin maliyetinde artış
- Nakliyenin verimsiz bir biçimde kullanılması
- İhtiyaç fazlası üretim kapasitesi
- Stoklardaki aşırılığın maliyet oluşturması
- Müşteriye düşük hizmette ürün verilmesi
- Gelir kaybının artması
Tedarik sürecinde rol alan aktörler; lojistik, üretici, perakendeci, tedarikçi ve distribütördür. Bir halkada yanlış tahminlerle verilen bilgiler, stok seviyelerinin yanlış hesaplanmasına yol açar. Bir aktörün verdiği abartılı sipariş, lojistikte ve depolamada sorunlara sebebiyet verir.
Stokta ürün olmaması, siparişlerin teslimatının yapılmaması, müşteriyle olan ilişkileri olumsuz yönde etkileyebilir. Covid-19 salgının ilk döneminde ürün stoklarında yaşanan gelişmeler, bu sorunlara yönelik somut bir örnek niteliğindedir.
Kamçı Etkisi (Bullwhip Effect) Nasıl Önlenir?
İletişim akışının doğru bir şekilde sağlanması, tedarik zincirindeki tüm aktörlerin verimli çalışması için son derece önemlidir. Olası krizlerden kaçınabilmek için teknoloji aktif bir şekilde kullanılırsa hata payı minimum düzeyde tutulur.
Talebin gerçekliğinin öncelenmesi, bunun için gereken analizlerin ve yanılma paylarının hesaplanması, kamçı etkisi oluşma riskinin önüne geçebilir. “Kamçı etkisi nasıl önlenir?” sorusu için aşağıdaki maddeler uygulanabilir:
- Süreç boyunca iletişim akışının doğru bir şekilde sağlanması
- İş birliği oluşturulurken stratejik hareket edilmesi ve ağ kurulması
- Talep yönetiminde iyileştirme yapılması
- Gecikmelerin ortadan kaldırılması için sürecin analiz edilmesi
- Gerçek talebin doğru hesaplanması için rasyonel değerlendirme yapılması
- İstatistiklere dayalı stratejik hesapla talep tahmini oluşturulması
- Satıcıların stoklarını incelemek için teknolojik altyapı kurulması
- Otomasyonlarla envanter noktalarının ayrıntılı stok analizi
- Sipariş oluşturmadan teslime kadar geçen sürenin kısaltılması için simülasyonların kullanılması
- Sipariş birleştirmenin önüne geçilmesi ve ürün fiyatlarında kararlılığın sağlanması
Geçmiş dönemlerdeki satış tabloları değerlendirilerek gelecek satışlarda yol haritası oluşturmak, plan dışında meydana gelebilecek değişimlere engel olur. Tedarik zincirindeki her bir aktör ve yönetici; dijital dönüşüm, stratejik planlama, otomasyon gibi unsurları kavraması oldukça önemlidir. Aksi durumda maliyetin artmasıyla yüklü kayıplar ve rekabette geri plana düşmek gibi durumlar kaçınılmaz hale gelebilir.
Ekonomi biliminin yöntemleri başlıklı yazımız da ilginizi çekebilir.