“Kelebeğin ömrü bir gündür.” sözünü hayatınız boyunca en az bir kez duymuşsunuzdur. Efsanelere konu olan ve metaforik anlatım dilinde hayatın kısalığına vurgu yapmak için sıkça kullanılan bu tabir, insanların gerçekliğini sorgulamasına neden oluyor. Peki, gerçekten kelebeklere dair sıkça söylenen bu söz aslını yansıtıyor mu? Şehir efsaneleri dizisinin 3. yazısında “Kelebeğin ömrü gerçekten bir gün mü?” sorusunun yanıtını arayacağız.
Kelebekler Aslında Ne Kadar Yaşar?
Kelebeklerin yaşamına dair yaygın olan inanış, bir ya da birkaç günlük yaşam süreleri olduğu yönündedir. Ancak kelebekler de diğer canlı türleri gibi farklı türlere ve özelliklere göre değişkenlik gösterir. Bilimsel olarak gerçeklere yöneldiğimizde kelebek ırkına ait hiçbir canlının aslında 1 günlük yaşam süresi olmadığını görüyoruz. Türlere ve yaşamsal işlevlerine bağlı olarak kelebekler bir hafta ile bir yıl arasında değişen bir ömür süresine sahiptir. Ayrıca kelebeklerin hayat döngüsüne bütün süreçler dâhil edildiğinde bu süre daha fazla olabilmektedir. Yumurta, tırtıl ve koza dönemleri de eklendiğinde bazı kelebeklerin ömrü, senelere yayılabiliyor.
Kelebeklerin Ömrüne Dair Bilimsel Gerçekler
Kelebek türlerinin hiçbiri bir günlük yaşam süresine sahip olmadığı gibi geçirdikleri farklı yaşamsal döngülere göre şaşırtıcı sürelerde yaşayabilmektedir. Metamorfoz denilen yaşam döngülerine bölünen hayatlarıyla kelebeklerin ömrü, 4 farklı süreçte ilerler. Bu dört kısımlık yaşamsal döngü aşağıdaki sıralamaya göre ilerlemektedir:
- Yumurta: Kelebek türleri genellikle 1ile 4 hafta arasında yumurtada gelişir, süreç tamamlandığında yumurta çatlar ve tırtıl olarak yaşam sürer.
- Tırtıl: Tırtıl olarak yaşamına 2 hafta ile birkaç ay arasında devam eden kelebek, bu süreç boyunca sürekli beslenerek bedenini yeterli olgunluğa eriştirir. Beslenmenin, coğrafî koşulların ve kelebek türünün etkileri ile bu sürede değişkenlikler olabilir. Tırtıl döneminin bitiminde besinlerin oluşturduğu kalın deri tabakası, tırtılın kozası haline gelir.
- Koza: Koza sürecinde 10 gün ile birkaç hafta sürebilen bir koza dönemi gerçekleşir. Beslenme döneminde alınan besinler bu aşamada kelebek vücudunun oluşumunu sağlar. Koza yırtıldığında ortaya yetişkin kelebek çıkar.
- Kelebek: Yetişkin kelebeğin ortaya çıkışından öncesinde yaklaşık bir yıl süre ile yaşayabilen kelebekler, bu aşamadan sonra da yetişkin kelebek olarak bir hafta ile bir yıllık sürelere kadar yaşamını sürdürebilir.
Bilimsel unsurlara bakılınca kelebek ömrüne dair nasıl bir yanılgının söz konusu olduğunu anlamak mümkündür. Ancak kelebeğin ömrünün 1 hafta ile bir yıl arasında değiştiği düşünüldüğünde verilen örneklerin çok da haksız olduğunu söyleyemeyiz. Ayrıca kelebeklerin 4 aşamalı yaşamsal dönüsü, insanlar için ömrün kısalığından çok daha fazla şey ifade ettiğini de belirtmek gerekir.
Kelebek Türleri
Kelebek olarak adlandırılan canlı ırkı, aslında oldukça büyük bir türe işaret etmektedir. Kelebeklerin dâhil olduğu canlı ailesi Rhopalocera adlı büyük bir ailedir. Bu ailenin geneline kelebek adı verilir. Üç farklı türü içinde barındıran bu aile içerisinde ortalama 20.000 kelebek türü bunmaktadır. Bu canlı türünün ortalama 40 milyon yıl öncesinde evrimleşmiş olabileceği düşünülmektedir. Kelebeklerin dahil olduğu canlı popülasyonu; dünya genelinde gözlemlenen 46 süper aile, 126 aile, 180.000 türe sahiptir. Bu popülasyon genel olarak Lepidoptera olarak adlandırılır. Bu takım dünya genelindeki canlıları %10’una tekabül eder. Bu popülasyon içerisinde kelebek olarak geçen türler ise aşağıdaki gibidir:
- Kelebekler,
- Güve Kelebekler,
- Süvari Kelebekler.
Kelebeklerin Ömrünü Belirleyen Etmenler Nelerdir?
Kelebeklerin ömür süresini belirleyen belli başlı bazı unsurlar bulunmaktadır. Bu durumda kelebeklerin ömrünün olumsuz şartlarda daha kısa olduğu söylenebilir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde kelebeklerin ömrüne dair yorumlamalar da daha anlaşılır olabilir.
Yaşadıkları coğrafî bölgeye, yaşam formlarına, türlerine ve boyutlarına göre kelebeklerin yaşam süreleri değişkenlik gösterebilir. İklim şartları ve doğa unsuruna göre değişkenlik gösteren yaşam dinamikleri, hassas bünyeleriyle kelebekleri büyük oranda etkilemektedir. Örneğin soğuk havaya karşı hassas bir bünyeye sahip kelebeklerin üremesi ve hayatta kalması, olumsuz yönde etkilenmektedir. Özellikle hava şartlarına karşı savaş veren kelebek türlerinden önemli bir kısmı, kış şartlarını atlatmak üzere göç halinde yaşamaktadır. Soğuk havayla mücadele etme yöntemlerinden biri de kış uykusuna yatmaktır. Yavru kelebekler için yani yumurtalar için en önemli yaşamsal özelliklerden biri budur. Kış süreçlerinde yumurta dönemlerinin daha uzun olduğu görülebilir.
Kelebeğin Ömrü Bir Gündür İddiasının Kaynağı Nedir?
Kelebeklerin ömrüne dair gerçekleri değerlendirdiğimize göre; aslında yanlış olan bir gülük yaşam algısının nedenine bakabiliriz. Kelebeklerin bir gün yaşadıklarına dair bilinen yanlışların ana kaynağı aslında ömrü çok kısa olduğuna inanılan bir başka canlı türüne bağlanmaktadır. Mayıs kelebeği adı da verilen ancak aslında sinek türü olan mayıs sineği, kelebeklerle benzerlik gösteren bir metamorfoz sürecine sahiptir. Birkaç yıla kadar yaşayabilen bu canlı türünün kısa süre yaşadığına ve kelebek olduğuna dair yanlışlık ise; sineğin sadece 1-2 günlüğüne kelebek kanatlarına benzer bir kanat formuna sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla kelebek ömrünün bir gün olduğuna dair söylentiler, metamorfoz süreçlerine bağlı olarak yaşam süren kelebek ve sinek türlerinin yanlış anlaşılmasına dayanmaktadır.
Kelebeğin Ömrüne Dair Söylenen Sözler
Kelebeklerin bir günlük ömrü olduğuna dair efsaneleşmiş onlarca söz bulunuyor. Bu sözler günlük dile o kadar yerleşmiştir ki gerçekliğini sorgulamak genelde kimsenin aklına gelmez. Dünya genelinde kelebeklerin yaşam süresine dair düşünce büyük oranda aynı biçimde şekillenmiştir. Kelebeğin ömrüne dair en çok dile getirilen bazı sözler ise şöyle:
- Carl Sagan: Bir gün boyunca kanat çırpan ve bunun sonsuza kadar süreceğini sanan kelebeklere benziyoruz.
- Anton Çehov: Kelebek insana bir kez konar. Eğer kaçırırsan başka şansın yoktur, çünkü kelebek ertesi gün ölmüş olur.
- Birhan Keskin: Bir kelebek ağrısıydı, vakit dardı, mevsim hicazdı. Yetişmem gereken bir ölüm, kaçmam gereken bir hayat vardı…
- Nazım Hikmet Ran: Kelebek misalidir aşk; anlamayana ömrü günlük, anlayana bir ömürlük.
Bu noktada özellikle belirtmek gerekir ki metaforik anlamda kullanılan bu sözler, bilimsel iddialarla ya da halk arasındaki inanışlara göre değil metaforik anlamda söylenegelmiştir. Halk arasında söylenen anonimleşmiş sözlerin de aynı minvalde olduğunu ve aslında bir günlük yaşam söyleminin abartma yoluyla aktarılan edebi mesajlar olduğunu da değerlendirmek gerekir. Yalnızca dönem dönem bu tarz söylevler gerçeklik algısını belirlemiştir.
Şehir efsaneleri hakkındaki gerçekleri öğrenmeye devam etmek istiyorsanız işte sizin için bir yazı daha: Şehir Efsaneleri Dizisi 2: Çin Seddi Uzaydan Görünür mü?