Nüfus piramidi, bir ülke veya herhangi bir bölgedeki halkın yaş ve cinsiyet bakımından incelenmesini sağlayan çizimlerdir. Dünyada bu tür grafiklerin ortaya çıktığı dönemde ülkelerin yapısı genelde üçgen şeklinde gösterildiği için nüfus piramidi adını almıştır. Sonraki devirde tüm ülkelerde yaşayanların yaş yapısı değiştiğinden dolayı farklı biçimlerde grafikler de oluşturulmuştur.
Ülke nüfuslarının yaşla birlikte cinsiyet dağılımını çeşitli şekillerde grafik halinde sunmak mümkünse de topluluğun yapısını en ayrıntılı biçimde sunan, en fazla kullanılan metot piramittir. Nüfus piramidi hazırlanırken genellikle sol tarafta erkek, sağ tarafta kadın sayısı verilir. Yaşayan sayısı sahip olduğu miktara ya da orana göre grafiğe aktarılır. Yaş grupları küçükten başlayarak alttan üste doğru sıralanır.
Nüfus Piramitleri Özellikleri
Nüfus piramitleri, ülkede yaşayan bireylerin özelliklerine ve gelişmişlik düzeyine bağlı olarak farklı özellikler gösterir. Bu yüzden çok dinamik ve değişken bir konu olan nüfusla ilgili veriler içeren piramitleri ülke örnekleri için kalıcı bir model olarak düşünmek yanlış olur.
Herhangi bir alanın nüfus piramidine, o yerin demografik yapısı hakkında verilere bakarak ulaşabiliriz. Genel olarak geniş bir grafik kaidesi; hızlı nüfus artışı ve doğumla ilgilidir. Aşırı dar tabanlı çizimler, nüfusun istikrara kavuştuğunu ve iyice daralmış olanlar ise nüfusun azalmış olduğunu ifade eder. Yaş piramidine baktığımız ülkenin;
- Toplam nüfus miktarı
- Yaş gruplarına göre dağılışı
- Bağımlı nüfus oranı
- Cinsiyet yapısı
- Nüfus artış hızı
- Doğum oranı
- Gelişmişlik düzeyi
- Ortalama yaşam süresi hakkında doğrudan ya da dolaylı bilgi sahibi olabiliriz.
Yaş ve cinsiyet yapısını aynı an da öğrendiğimiz piramitlerden, toplumun sosyo-ekonomik tarihi hakkında da bilgi edinebiliriz.
Nüfus Piramitlerinde Cins ve Yaş Dağılımları
Nüfus piramitlerinde yaş grupları genelde 0-14 yaş arası çocuk, 15-64 arası yetişkin, 65 üzeri de yaşlı olarak kabul edilir. Yaş gruplarına göre sınıflandırma, ülkenin gelişme düzeyi hakkında bilgi verir.
Doğum oranı yüksek olan bölgede çocuk ve genç sayısı fazla, yaşlı oranı azdır. Bu durumda çalışmayan kişi sayısı yüksektir. Bu tür ülkeler, henüz gelişmemiş bölgelerdir. Yeni doğan nüfusun yüksek olması gerek ailenin gerekse ülkenin kalkınmasını olumsuz etkiler. Gelişmiş ülkelerde ise doğum hızı az, çalışan fazla olduğundan dolayı bağımlı nüfus azdır.
Nüfusun yaş yapısını belirleyen nedenlerin başında şunlar gelir:
- Doğum oranı
- Savaşlar
- Göçler
- Salgın hastalıklar
Dünya ülkelerinin yaş piramitleri incelendiğinde, üç ayrı bölge türünden bahsetmek mümkündür. Birincisi, doğum artışının, ölüm oranlarının hızlı ve genç sayısının yüksek olduğu yerlerdir. Afrika ülkeleri bu gruba dahildir. İkincisi, nüfus artış hızı durmuş ya da durma noktasına gelmiş alanlardır. Gelişmekte olan ülkeler, bu gruba dahildir. Üçüncü bölge, doğurgan oranı azalmaya başlamış olanlardır. Sanayileşmesini tamamlayan ülkeler, bu alanda yer alır.
Toplumun; kadın ve erkek olarak ayrıştırılarak dağılımına nüfusun cinsiyet yapısı denir. Birçok ülkede iki cinsin sayısı hemen hemen aynıdır.
Nüfus Piramidi Çeşitleri
Nüfus piramitleri, ulusal yaş özelliklerini karşılaştırmak için yararlı grafiklerdir. Doğum kontrollerinin olup olmadığını ortaya çıkarır. Ülkenin ya da bölgenin gelecekteki eğilimlerini tahmin etmeye yarar. Coğrafi bilimciler, nüfus piramitlerini beşe ayırmaktadır. Aşağıda bunları sıraladık.
Düzgün Üçgen Şeklindeki Nüfus Piramidi
Gelişmekte olan ülkelerin nüfus piramidini anlatır, ikizgen üçgen şeklindedir. Grafiğine baktığımızda, tabanı geniş gösterildiği için doğum oranının yüksek, tavan kısmının daralmasından ise ölüm oranının az olduğunu anlayabiliriz. Bu özelliğe sahip ülkelerde nüfus hızla artar. Bolivya, Hindistan ve Filipinler bu piramide sahip ülkelerdir.
Kenarları İçe Çökük Üçgen Şeklindeki Nüfus Piramidi
Ortalama yaşam süresinin kısa olduğu az gelişmiş ülkelerin piramidini gösterir. Nüfus piramidinin alt kısmının çok geniş olması, doğum hızının çok yüksek olduğu şeklinde yorumlanır. Piramidin üst kısma gittikçe daralması yaşlı nüfusun az ve ölüm oranının fazla olduğunu ifade eder.
Arı Kovanı Şeklindeki Nüfus Piramidi
Bu tip piramit, düşük doğum ve oranına sahip olan ülkelere aittir. Piramidin tabanının dar olmasından, doğum oranının düşük olduğunu aktarır. Nüfus artış hızı az ve yaşlı nüfus oranı fazladır. İsveç, İngiltere ve Almanya bu tipe en iyi örneği oluşturur.
Çan Şeklindeki Nüfus Piramidi
Çan şeklindeki piramit, düşük doğum ve ölüm oranları ardından doğum sayısında olan artışı göstermektedir. Yeni doğan sayısı sonradan artış gösterdiğinden piramidin taban kısmı genişlemeye başlamıştır. Yaş piramidinin, üst kısmının geniş olması ise yaşlı nüfusun yoğunluğundan kaynaklanmaktadır. Kanada ve ABD gibi gelişmiş ülkeler, bu piramide örnek oluşturur.
Asimetrik Nüfus Piramidi
Asimetrik nüfus piramidi, doğurganlık oranında dikkati çeker. Doğum ve ölüm sayısının hızla azaldığı bölgeleri gösterir. Bu gerileme, ülkenin refah seviyesinin yükselmeye başladığını ifade eder. Bangladeş, Çin ve Brezilya, bu piramide ait ülkelerdir.
Nüfus Piramidi Yorumlama
Nüfus piramidinin görüntüsünü göz önünde bulundurarak ülkenin gelişmişliği hakkında öngörülerde bulunulabilir. Çizim üzerinden, o yerin demografik özellikleri, hakkında bilgi sahibi olunabilir. Değerlendirmeler sonucunda, ülkenin gelişmiş veya az gelişmiş olması yönünde fikir yürütülebilir.
Ekonomik gelişmişlik seviyesi doğal ya da beşeri nedenlere dayanıyor olabilir. Ülkelerin sahip olduğu fiziki çevrenin gelişmişlik düzeyi üzerinde önemli yeri vardır. Beşeri etkenler ise insanın etkili olduğu alanları kapsar.Tüm bu faktörleri doğru biçimde kullanan ülkeler, gelişmiş ülkeler arasında yer alır.
Gelişmiş Ülkeler
Gelişmiş ekonomi aşamasına ulaşan yerlerde, piramidin tabanı dar ve nüfus artış hızı yavaştır. Ortak nitelikleri genel olarak şu şekilde sıralanır:
- Gelir dağılımında dengeyi gözetir.
- Kişi başına düşen milli gelir yüksektir.
- Ham maddeyi dışarıdan alır..
- Mamul maddeler satar.
- Hizmet sektöründe istihdam yüksektir.
- Eğitim alanında iyidir.
- Sağlık sektörü gelişmiştir.
- Göç alır.
- Kalifiyeli çalışan sayısı çoğunluktadır.
- İnstansif tarım yapar.
Bir bölgenin gelişmiş olması, gayri safi milli hasılasının yüksek olmasının yanında insani gelişme endeksine de bağlıdır. Gelişmiş ülkeler, vatandaşlarına eğitim, sağlık, beslenme, özgürlük gibi konularda eşitlik sağlar.
Az Gelişmiş Ülkeler
Az gelişmiş ülkelerde, piramidin tabanı geniştir. Bunun nedeni doğum ve ölüm sayısı yüksek, olmasıdır. Dolayısıyla nüfusun artış hızı da yavaştır. Özellikleri şu şekilde sıralanır:
- Gelir eşitsizliği yaşanır.
- Kişi başına düşen gelir azdır.
- Hammadde ihraç eder.
- Kadınların statüsü düşüktür.
- Büyük kırsal topluluklar hakimdir.
- Alt yapı eksikliği çoktur.
- Fazla çocuk ve gelir azlığı nedeniyle, çocuk işçiler çoktur.
- Yiyecek ve giyecek mamul madde alır.
- Eğitim ve sağlık hizmetinde yetersizdir.
- Göç verir.
- Ekstansif tarım yapar.
Gelir eşitsizliği, bireylerin birçok insani hakkının yok olmasına da sebep olur. Dengeli olarak ilerleme ülkenin konumunu değiştirecektir.
Ülkelerin kalkınma sürecine bağlı olarak ortaya çıkan bu durum, zaman içerisinde değişebilir. Savaş, göç, salgın hastalık vb. nedenler o yerin gerilemesine sebep olurken, doğum oranının azalması, eğitim sektörünün iyileştirilmesi bölgenin sıçrama yapmasını sağlar.
Nüfus Yoğunluğu
Nüfus yoğunluğu, belli bir yerdeki insan sayısı ile o alanın yüzölçümü arasındaki ilişkiyi yansıtır. Sınır genişlemeden o bölgede bulunan kişinin artması, yoğunluğun artmasına neden olur. Yaşayan oranının ülkedeki dağılımının biliniyor olması, ekonomik ve sosyal analizler ve uygulamalar için önemlidir.
Nüfus yoğunluğu, “Aritmetik, Fizyolojik ve Tarımsal” olarak üç şekilde sınıflandırılmaktadır. Toplam nüfusun yüzölçümüne bölünmesiyle ortaya çıkan sayı aritmetik yoğunluktur. Nüfusun, ekilebilir alana bölünmesiyle çıkan sonuca fizyolojik, ziraat alanlarına bölünmesiyle bulunan değere tarımsal yoğunluk denir.
İçeriğimizi beğendiyseniz Gerçek Nüfus Artışı Nedir? Nasıl Hesaplanır? yazımız da hoşunuza gidebilir!