Özellikle son yıllarda, birçok hayvan ve bitki soyunun tükenmesi tehlikesiyle karşı karşıya. Günümüzde tüm dünyada, nesli tükenmekte olan 15.000 hayvan ve bitki türü var. Bunlardan bazıları ise ciddi biçimde tamamen kaybolma tehlikesi ile karşı karşıya. Soyu tükenmekte olan hayvanlar, çoğu alanda koruma altına alınsalar da önlemler her zaman yeterli değil. İşte tükenme tehlikesiyle ciddi biçimde yüz yüze olan hayvan dostlarımız!
Soyu Tükenmekte Olan Hayvanlar Hangileridir?
Binlerce tür yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olduğu için bu konu ciddi bir çevre sorunu olarak karşımıza çıkıyor. Ağaçlar, çiçekler, hayvanlar gibi pek çok canlı türü, çevre sorunlarından oldukça etkileniyor. Ancak bazıları, nesillerini dahi devam ettirecek durumda değil.
İsviçre merkezli, Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) nesli tükenmekte olan canlılar üzerinde çalışmalar yürütmektedir. Organizasyona göre tüm kıtalar bu felaketten etkileniyor. Ve yine IUCN’ye göre yok olma tehdidi, örneğin tatlı su kabuklularının yaklaşık %30’unu etkileyen ciddi bir problemdir.
Aynı sorun, köpekbalıklarının ve vatozların 1/3’ünü etkilemektedir. Kuşların, amfibiyenlerin %40’ından ve hatta memelilerin dörtte birinden fazlası da sorunla karşı karşıya. Tüm bu veriler, hiç de hafife alınmayacak kadar ciddi çevre sorunlarına işaret ediyor.
Unutulmaması gereken bir şey var ki, bir canlının neslinin tükenmesi yalnızca o canlı soyunu ilgilendirecek bir durum değildir. Ekosistemde bozulmaya işaret eden bu problem beraberinde başka felaketleri de getirecek niteliktedir. Bu sebeple sanıldığından çok daha ciddi sonuçlar doğurabilir.
Şu anda nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan hayvan türlerini tümünü sıralamak mümkün değildir. Çünkü daha önce de değindiğimiz gibi binlerce tür risk altındadır. Ancak diğerlerinden daha riskli şartlara sahip olan canlılar vardır. Bunlardan öne çıkan bazıları şöyle sayılabilir:
- Dev panda (AILUROPODA melanoleuca)
- Üye sayısı 400’ün altına düşen tamarao (Bubalus mindorensis)
- Vahşi doğada artık 100 birey bile bulunmayan Java gergedanı (Rhinoceros sondaicus)
- Asya fili
- 200’den az bireyle temsil edilen Batı Hint amfibileri (Leptodactylus fallax)
- Nüfusu 15 yılda %80 azalan büyük beyaz köpekbalığı (Carcharodon carcharias)
- Kuzey Queensland tüylü burunlu vombat (Lasiorhinus krefftii). Bu tür, aynı zamanda vahşi doğada 250’den az üyeyle, Kuzey tüylü burunlu vombat olarak da bilinir.
- Arılar
- 400 üye ile vaşak (Lynx pardinus)
- Kutup Amerika bozayısı (Ursus arctos horribilis)
- Güney Afrika Çalı tavşanı (Bunolagus monticularis)
- Altın kurbağa
- Boa yılanı
Bu türler, IUCN tarafından oluşturulan nesli tükenmekte olan türlerin kırmızı listesinde bulunmaktadır. Yani en acil önlem alınması gereken türlerdendir.
Soyu Tükenmekte Olan Diğer Hayvanlar
Soyu tükenmekte olan diğer bazı hayvanlar ise başka açılardan dikkat çekiyor. En trajik sebeplerden biri ise ne yazık ki süs eşyası olarak kullanma amacıyla avlanma. Her ne kadar bunun için çeşitli önlemler alınsa da sorumluluğun çoğu, devletlerde bulunuyor. Bir hayvanın soyu devlet politikası ile güvenceye alınmadığında risk daha da artıyor.
Kutup Ayısı
Soyu tükenmekte olan türleri ortaya koyan pek çok sıralama, kutup ayısının başlıca türlerden biri olduğu konusunda hemfikirdir. Birçok Antarktika hayvanı gibi bu memeli de dünyadaki en çok tehlike altındaki türlerden biridir.
Bazı uzmanlar, kutup ayılarının bir yüzyıl içinde tamamen yok olacağını tahmin etmektedir. Kutup ayılarının (Ursus maritimus) neslinin tükenmesinin ana nedeni, doğal yaşam alanları olan Kuzey Kutbu buzullarının erimesidir. Nesli tükenmekte olan bu türün üyelerinin 20.000 fazla olmadığı tahmin edilmektedir.
Java Gergedanı
Dünyada nesli tükenmekte olan bu hayvanlar listesine bir gergedan türü ile devam edelim. Durum Java gergedanı ile ilgili çok dramatik görünüyor. Java gergedanı ile ilgili üzücü olan şey sadece çok az üye kalması ve IUCN Kırmızı Tehdit Altındaki Türler listesine göre neslinin kritik bir tehlike altında olması değildir. Bu tür ne yazık ki avlanma nedeniyle yok olmaktadır.
Gerçekten de Java gergedanının boynuzları süs eşyası yapmak için veya tıbbi amaçlar için kullanılır. Çin’de ve Doğu kültürlerinde boynuzlarının iyileştirici özelliklere sahip olduğuna dair bir inanış vardır. Avlanmanın genel olarak hayvanlar üzerinde ve hatta bazı türler üzerinde çok olumsuz etkileri vardır. Bu türlerden en önemlisi de Java gergedanı olarak karşımıza çıkıyor.
Kaplan
Asya’da en çok tehlike altındaki hayvan türlerinden biri kaplanlardır. Dünyada doğal ortamlarında yaşayan 4.000’den az kaplan (Panthera tigris) olduğu tahmin ediliyor. Hayatta kalmalarının giderek daha risk oluşturduğu da söylenmektedir.
İnsan eyleminin dolaylı bir sonucu olan ormansızlaşma da belirleyici bir rol oynamaktadır. Yine avcılık da bu türü oldukça tehdit eden bir faaliyettir. En çok tehdit altındaki alt sınıflardan ikisi Bengal kaplanları ve Amoy veya Xiamen kaplanlarıdır.
Kanguru
Kangurunun nesli tükenmekte olan hayvanlardan biri olduğunu öğrenmek sizi şaşırtabilir. Macropodidae ailesindeki kanguru, eti yenen ve ayrıca tüketim için başka yerlere ihraç edilen bir Avustralya hayvanıdır. Aynı zamanda diğerlerinin yanı sıra turizm, kaçak avlanma için bir hedef haline gelmiştir.
Avlanmaya ek olarak, bu keseli hayvan her şeyden önce küresel ısınmanın etkilerinden de zarar görüyor. Uzmanlara göre, nesli tükenmekte olan bu tür birkaç yıl içinde tamamen yok olabilir.
Kırmızı Ton Balığı
Genellikle Atlantik ve Akdeniz’de bulunan Thunnus thynnus adı verilen bu göçmen balık, son yıllarda zayıflık belirtileri göstermiştir. Piyasada kaliteli suşi hazırlamak için kullanılan bu hayvanlar birkaç yıl içinde tamamen yok olabilir. Neyse ki bu istismara son vermek için geçici bir yasak getirildi.
Penguenler
Halen çok sayıda örneği olmasına rağmen, penguenler de (Spheniscidae) buzların erimesi ve küresel ısınmanın sonuçlarından zarar görmektedir. Onlar göç eden hayvanlardır ve birçoğu zaten göç sırasında ölür. Bu nedenle, türlerinden bazıları, en çok tehlike altındaki hayvanlar listesine çoktan girmiştir.
Göç sırasındaki zor koşulların yanı sıra küresel ısınma da penguenler için büyük bir tehdittir. Eğer sıcaklık artışının önüne geçilemezse diğer pek çok türle birlikte penguenlerin de tamamen yok olabileceğinden endişe edilmektedir.
Hayvanların Soylarının Tükenme Sebepleri
Ne yazık ki hayvanların soyunun tükenmesinin öncelikli nedenlerinden biri insan soyudur. Doğal alanların tahribatına varan insani yayılma ve doğal yozlaşma en büyük tehlikelerden biri olarak karşımıza çıkıyor.
Doğal şartlar altında elbette, bir türün neslinin tükenmesi normal olabilir. Örneğin, gezegeni dolduran sayısız dinozor için durum böyle olmuştur. Ancak bugün bazı uzmanlar “altıncı kitlesel yok oluş” felaketinden söz ediyor ve durum artık doğal değil.
Artık hayvanların soyunun tükenmesini bir çevre felaketi olarak değerlendirebilecek durumdayız. Bu felaketi hızlandıran bariz nedenler var. Bunlardan bazıları:
- Kaçak avcılık,
- Aşırı avlanma,
- Yasadışı avlanma,
- Yabani türlerin ticareti, ihracatı ve esareti,
- Ormansızlaşma,
- Utanç verici pestisit kullanımı,
- Kentsel alanların yanlış gelişimine yol açan aşırı kentleşme,
- Hayvan habitatının yok edilmesi,
- Kitle turizmi,
- Kirlilik,
- İklim değişikliği,
- Bir coğrafi alana yabancı türlerin istilası,
- Hastalıklar.
Nesli tükenmekte olan hayvanları, doğal parklarda korumak için birçok rezerv oluşturulmuştur. Böylece yüksek koruma altına alınan bu nesli tükenmekte olan hayvanların birçoğu üreyebilir hale getirilmektedir. Yine de çoğu türün riski hızlı ve pratik biçimde ortadan kaldırılacak kadar basit değildir.
Uzun yıllara yayılan çaba ve bilinçle, bu tür çevre felaketleri yavaşlatılabilir veya tamamen ortadan kaldırılabilir. Ancak çaba göstermezsek, yakın gelecekte nesli tükenme tehdidinin hedefindeki tüm türleri kurtarmaya gücümüz olmayacak. Bu da bireysel olarak bilinçlenmenin zorunlu olduğu anlamına geliyor.
Biyoçeşitliliği korumak için bilinçli davranmalı ve davranışlarımızı değiştirmeliyiz. Çünkü 2050’de insan faaliyetleri nedeniyle yok olma oranı doğal yok olma oranından yaklaşık 120 kat daha fazla olacak. Peki böylesine baş döndürücü bir hızla, 21. yüzyılın sonunda gezegende ne kalacak?
Bazı hayvanların neslinin tükenmesi ekolojik dengeyi büyük ölçüde zarar vermektedir. Bu konuda daha fazlasını öğrenebilmek için Ekoloji ve Ekosistem Nedir? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.