Erken seçim ihtimali ile tekrar gündeme gelen EYT yasası, Türkiye’de çalışan pek çok insanın adeta kanayan yarasıdır. 1999 senesinde değişen yasa ile emekli olması gereken süre uzayan insanlar, gündemin tekrar EYT yasasına gelmesi ile birlikte umutlandı. Ancak, “EYT yasası 2022 yılında çıkacak mı?” haberleri hiç de iç açıcı bir şekilde sonlanmadı.
Yaş haddinden dolayı emekli olamayan insanlarla ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan, basına 2022 senesinin sonuna kadar çözüleceğine dair bir demeç vermiş olmasına rağmen, durumun böyle olmadığı anlaşıldı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, “Şu an gündemimizde değil.” açıklamasını yaparak hükümet kanadında bir çelişki yarattı.
EYT Nedir?
Açılımı “Emeklilikte Yaşa Takılan” olan EYT, sigorta başlangıcı 9 Eylül 1999 tarihinden olan insanları kapsar. 8 Eylül 1999 tarihine dek böyle bir yasa yokken, 4447 sayılı yasanın yürürlüğe girmesi ile birlikte emekli olabilmek için bazı faktörler baz alınmaya başladı.
Sigorta başlangıç süresi ve prim ödeme kıstaslarının yanı sıra yaş şartı da getirilerek emeklilik kuralları güncellendi. Emekli olabilmek için gereken kıstaslar 9 Eylül 1999 tarihinden beri şu şekildedir:
- Erkekler için 25 ve kadınlar için ise 20 yıl sigortalılık süresi
- 5000 gün prim ödeme
- Kadınlar için 58 ve erkekler için ise 60 yaş, yaş şartı
9 Eylül 1999 tarihine dek emeklilik için yaş şartı aranmazken, 4447 sayılı yasa sebebi ile emeklilikte yaş şartı zorunlu hale geldi. Söz konusu tarihten evvel sigorta girişi yapılan insanların kanunun değişmesi sebebi ile entegresi de sigorta giriş sürelerine göre kademeli olarak yapıldı.
Bir vatandaşın EYT’li olabilmesi için, sigorta girişinin 9 Eylül 1999 tarihinden önce yapılmış olması ve sigortalılık süresi ile prim ödeme gibi şartları da sağlıyor olması gerekir. Sonuç olarak, bir kişinin emekli olabilmesi için sigortalılık süresi, prim ödeme ve yaş şartı gibi kıstasları bir arada tamamlamış olması gerekmektedir.
EYT Bekleyenlerin Yaş Ortalaması Nedir?
Emeklilikte yaşa takılan insanların yaş ortalaması 48-50 arasında değişkenlik göstermektedir. Aslına bakarsanız emeklilik maaşı, yaşlılık aylığı olarak da düşünülebilir. Ancak, dünyanın neredeyse hiçbir ülkesinde 48-50 yaş aralığında yer alan insanlar yaşlı insan grubundan sayılmamaktadır. Bununla birlikte ülkemizde EYT olarak literatüre geçen insanlar için yeni formüller düşünülmektedir.
EYT ve 5 Formül
Bağ-Kur’lular ve SSK’lılar arasındaki ödenecek prim günü farkından yakınan Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Genel Başkanı Bendevi Palandöken, geçtiğimiz günlerde konuyla ilgili açıklama yaptı. Palandöken’e göre, esnaflar 9 bin günü doldurmak zorundayken SSK’lı insanların prim günü sayısı 7 bin 200 gündür. Bu da, esnaflığın ve sanatkarlığın en büyük dezavantajıdır.
Sosyal güvenlik, anayasal bir haktır ancak bu durumda Bağ-Kur’lu insanlar ve SSK’lı insanlar arasında büyük bir uçurum söz konusudur. Emeklilikte yaşa takılan insanlar için yürütülen çalışmalara dikkat çeken Palandöken, EYT ve 5 formül hakkındaki çalışmaların hızlanması gerektiğini ifade etmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın yürüttüğü 5 formül projesi şunları içermektedir:
- Kısmi Emeklilik: 4447 sayılı yasa yürürlüğe girmeden önce sigortalı olan insanlar, 10 yıl prim ödeyerek emekliliğe kavuşabilmektedir ve buna kısmi emeklilik adı verilir. EYT dahilinde 3600 günü olan kadınlar 50 ve erkekler ise 55 yaşını tamamladılarsa emekli olabilmektedir.
- Sürenin Tamamlanması: 1999 öncesindeki emeklilik şartları dikkate alınarak kadınlarda 20 yıllık ve erkeklerde 25 yıllık sigortalılık süresini tamamlaması beklenir. Sırasıyla 7200 ve 9000 günü tamamlayan insanlar, yaş sınırına takılmadan emekli olabilmektedir.
- Primin Tamamlanması: 4447 sayılı yasadan evvel işe giren insanlar için sigorta başlangıç tarihleri baz alınarak 5000 ila 5975 gün arasında prim ödeme günü gerekir. Primini tamamlamış olan insanların yaşına bakılmaksızın emekli olabilmesi tartışılmaktadır.
- Almanya Sistemi: Almanya’da daha önce uygulanmış olan sisteme göre, sigortalı olan insana bir teklif sunulur. Kişinin emekliliğinin gelmesine kaç yıl kaldıysa kişiden her yıl için bir kesinti yapılır. Yapılan kesintinin oranı, yıllık %2’dir. Eğer kişinin emekliliğine 4 yıl kalmış ise bu oran totalde %8 olur. Kısacası bu formüle göre daha az maaş miktarı ile daha erken emeklilik mümkündür.
- Finlandiya Sistemi: Tıpkı Almanya sisteminde olduğu gibi belli bir miktarda kesinti belirlenir. Sigortalı olan kişi bu kesinti sayesinde erken emekli olur. Ancak kişi, yasanın belirlemiş olduğu emeklilik yaşına geldiğinde kesinti ortadan kalkar.
EYT Kapsamında Yıl ve Prim Hesaplaması
Emekli olmaya çalışan insanların kafasında en çok yankılanan sorulardan biri de “Yıl ve prim hesaplaması nasıl yapılacak?” sorusudur. Yıl şartı söz konusu olduğu zaman erkekler için bu süre, 25 yıllık bir sigortalılık süresine tekabül eder. Örnek vermek gerekirse, bir erkeğin emekli olabilmesi için gereken süre, 4447 sayılı yasadan hemen önce sigorta girişi yapıldığı düşünülürse 8 Eylül 2024 tarihinde tamamlanacaktır.
Aynı şekilde 4447 sayılı yasadan hemen önce sigorta girişi yapılmış olan bir kadın çalışan da 20 yıllık bir sigortalılık süresini doldurmak zorundadır. Bu sürenin sonlanması da 8 Eylül 2019 tarihinde tamamlanmıştır.
EYT’liler için Hizmet Tespiti Nedir?
Yaşı gelmediği için emekli olmayı bekleyen insanlar, eğer zamanında sigortasız çalıştılar ise bu durumu tespit ettirebilme hakkına sahiptirler. Böylece emeklilik hakkını elde edebilecek olan insanlar, hizmet tespiti davası açarak bu durumu sağlama alabilirler. Hizmet tespiti davası açabilmek için ise kişinin, sigortasız olarak hizmet vermiş olması ve SGK’nın bu durumu daha önceden tespit etmemiş olması gerekir.
Yapılacak olan hizmet tespiti ile, kişinin hizmet başlangıç tarihi geriye çekilebileceği gibi prim sayısı da artış gösterebilir. Sigortasız çalıştığı süreyi hizmet tespiti davası açarak saydıran pek çok çalışan, EYT ile gelecek olan düzenlemelerden de yararlanma hakkına sahiptir.
EYT Hakkında Son Durum
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin tarafından yakın zamanda yapılan açıklamaya göre, bakanlığın öncelikli gündemi arasında EYT’ye ilişkin bir çalışma sürdürülmemektedir. Son günlerde EYT hakkında çıkan haberlere binaen konuşan Bilgin’e göre, bakanlık çalışma takviminde 3600 ek gösterge konusunda kapsam ve maliyet çalışmaları sürmektedir.
Ayrıca asgari ücret tespiti ile meşgul olan bakanlık, gündeminde sadece bu konulara yer vermektedir. Özetle, Bilgin’in dediklerinden EYT hakkında hali hazırda bir çalışma yürütülmediği ve “EYT yasası 2022 yılında çıkacak mı?” sorusunun cevabının belirsiz olduğu söylenebilir.
Görünen o ki, EYT’lilerin durumu 2022 yılında da muamma. Peki işsizlik maaşı alanlar zamdan faydalanacak mı?