Hastalıkların güvenilir bir şekilde teşhis edilebilmesi için modern tıpta çok sayıda farklı araştırma yöntemi bulunmaktadır. Histoloji ya da histolojik muayene bunlardan biridir. Ultrason veya röntgen muayeneleri gibi bazı inceleme türleri, çoğu hasta için çok tanıdıktır. Bununla birlikte, bazı hastalıkları tespit edebilmek için farklı araştırma yöntemlerini kullanmak gerekir. Histolojik muayene, bazı hastalıkları teşhis etmek için başvurulan bir inceleme yöntemidir. Bu incelemenin sonucunda ise histolojik bulguya ulaşılır. Histoloji nedir, histolojik muayene nelerden oluşur ve nelere dikkat edilmelidir? Daha yakından bakalım.
Histoloji Nedir?
Histoloji, hücre ve dokuların mikroskobik yapısının inceleyen bilim dalıdır. Bir terim olarak “histoloji” ise doku veya sütun anlamına gelen Yunanca “histos” ve disiplin anlamına gelen “logia” kelimelerine dayanmaktadır. “Histoloji” kavramını kullanan ilk kişi, Alman anatomist ve fizyolog Karl Meyer’dir. Karl Meyer 1819’da yazdığı bir kitapta terimi ilk kez kullanarak literatüre dahil etmiştir.
Histoloji kavramı henüz yokken de benzer çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar, köklerini 17. yüzyılda İtalyan Doktor Marcello Malpighi’nin araştırmalarında bulur. Marcello Malpighi tarafından gerçekleştirilen mikroskobik çalışmalar, biyolojik yapılarla ilgiliydi ve histolojik özellikler taşımaktaydı. Günümüzde ise bir kavram olarak histoloji, kulağa yabancı gelse de tıpta sıklıkla başvurulan bir yöntemdir.
Histolojik Muayene Nedir?
Bazı hastalıklar vücut dokularındaki değişiklerle doğrudan ilişkilidir. Diğer bir değişle bazı hastalıklar vücut dokularında değişikliklere neden olmaktadır. Bu tür değişiklikler, bireysel hücre düzeyinde meydana geldikleri için fizik muayenede her zaman tespit edilebilir halde değildir.
Bazı hastalıkları kesin olarak belirleyebilmek için histolojik inceleme gereklidir. Bu muayenenin bir parçası olarak doktor, etkilenen vücut parçası veya organdan bir doku örneği alır. Alınan doku daha sonra mikroskop altında incelenir.
Bu incelemede genellikle özel doku boyaları kullanılır. Bu işlem hücrelerdeki değişiklikleri kesin olarak belirlemek ve hastalığı güvenilir bir şekilde tanımlayabilmek için gereklidir.
Hastalıklı doku, boyama işleminin ardından renk değişikliği ile kendini belli etmektedir. Böylece incelemeyi yapan uzman, hastalığı renk farkıyla tespit edebilmektedir.
Hangi Hastalıklar için Histolojik Muayene Gereklidir?
Histolojik inceleme birçok hastalığın tanısında kullanılan bir araştırma yöntemidir. Sağlık merkezlerinde özellikle bazı hastalıkların teşhisinde histolojik muayeneye başvurulmaktadır. Bu hastalıklar:
- Gastrointestinal Sistem (Sindirim Sistemi) Hastalıkları
- Kanser
- Deri Hastalıkları
- Bağırsak Hastalıkları
- Meme Hastalıkları
Gastrointestinal Sistem (Sindirim Sistemi) Hastalıkları
Gastrointestinal sistem hastalıkları söz konusu ise bir doku muayenesinin yapılabilmektedir. Gastroskopi işlemleri sırasında da histolojik bir muayene söz konusudur. Bu işlemlerde; doktor gastroskopi sırasında bir doku örneği alacaktır. Bu doku örneğine tıbbi terminolojide genellikle örnekleme ya da örnek denir. Doku örnekleri daha sonra özel eğitimli uzmanlar, yani patologlar tarafından mikroskop altında incelenir ve değerlendirilir.
Kanser Hastalığı
Histolojik bulgular, kanser hastalığının tespitinde de önemli bir rol oynamaktadır. Çünkü kanserde ilgili hücrelerin mikroskop altında incelenmesi özellikle önemlidir. Bu şekilde bir patolog, hastalığın iyi huylu veya kötü huylu doğası hakkında açıklamalar yapabilir.
Günümüzde histolojik inceleme, kanser hücrelerinin yüzeyinde bulunan belirli moleküller hakkında da bilgi sağlayabilir. Örneğin kanserli hastalar için verilen optimal terapi kararı, yüzey moleküllerinin incelenmesinin ardından verilir. Çünkü bir kanser hücresinin yüzeyinde hangi moleküllerin bulunduğuna bağlı olarak, tedavi şekil değiştirebilir. Kimi tip kanserlerde bazı tedaviler özellikle etkilidir. Buna rağmen aynı tedavinin başka kanser türlerinde hiç etkisi olmayabilir.
Deri Hastalıkları
Histolojik muayene deri üzerinden alınan doku örnekleriyle gerçekleştirebilir. Örneğin, doktor bir benin kötü huylu siyah deri kanseri (melanom) olabileceğinden şüphelenirse doku örneği alıp inceleyebilir. Histolojik muayene, numunede bulunan hücrelerin türünü belirleyebilir.
Kötü huylu hücreler düzensiz bölünen hücrelerdir. Bu nedenle hücre çekirdekleri mikroskop altında genellikle farklı bir üreme şekli gösterirler. Hücrelerin dağılımı da normal bir cilt ile habis cilt kanseri arasında farklılık gösterir. Doktor ayrıca kötü huylu hücrelerin ciltte ne kadar derine nüfuz ettiğini de değerlendirebilir. Bu sayede ilgili hastaya özel olarak hastalığın optimal tedavisini planlayabilir.
Bağırsak Hastalıkları
Kolonoskopi birkaç nedenden dolayı yapılabilir. Önemli bir neden, dışkıdaki anormalilerdir. Örneğin; dışkıda kan veya dışkı sıklığında ve kıvamında ani bir değişiklik gibi akut gastrointestinal şikayetler muayeneyi gerekli kılabilir.
Başka bir örnek, kolorektal kanser taraması için kolonoskopi yapılmasıdır. Bu inceleme aslında 55 yaş üstü herkes için düzenli aralıklarla yapılmalıdır.
Gastrointestinal sistemin akut bir hastalığı durumunda bazı şikayetler görünebilir. İltihaplanma, olası kanama kaynakları ve mukoza zarının patolojik olarak değiştirilmiş alanları bu şikayetlere örnektir. Şikayetler, histolojik bir inceleme ile daha kesin olarak açıklığa kavuşturulabilir.
Crohn hastalığı ve ülseratif koliti içeren kronik inflamatuar bağırsak hastalıkları, dışkıda kan lekelenmesine neden olabilir. Doktor, bağırsak mukozasında karakteristik değişikliklere yol açtıklarından, bağırsak mukozasının doku incelemesi ile bu hastalıkları teşhis edebilir.
Kolon kanseri taramasının bir parçası olarak yapılan kolonoskopi sırasında uzman, öncelikle bağırsak mukozasında polip arar. Bu tür polipler, astarın normal seviyesinin üzerinde çıkıntı yapan bağırsak astarının büyümeleridir. Kolon kanserine bu tip polipler neden olabilir. Bu yüzden tedavileri gerekir.
Histolojik inceleme ile polip dokusu mikroskop altında görüntülenebilir. Bu sayede doktor, polipin içinde kanser hücreleri olup olmadığını veya polipin zararsız olup olmadığını belirleyebilir.
Meme Hastalıkları
Memenin doku muayenesi esas olarak meme kanserini tespit etmek için yapılır. Memede bir yumru fark edilmesi kapsamlı bir muayeneyi gerekli hale getirebilir. Bunun iyi huylu veya kötü huylu bir tümör olduğunu bilmek önemlidir.
Doktor, histolojik inceleme yardımıyla ilgili hücre tipini belirleyebilir. Ayrıca bazı moleküller hücrelerin yüzeyinde gösterilebilir. Bu moleküllerin dağılımı, hastalık için doğru tedavinin planlanmasında önemlidir.
Histolojik Muayenede Ne Zaman Sonuç Alınır?
Histolojik bulgular, patolog denilen özel eğitimli uzmanlar tarafından belirli incelemeler ile yapılır. Bu nedenle, doku örneğinin alınmasının ardından nihai sonucun alınması için belirli bir sürenin geçmesi gerekir.
Genellikle kendi patologlarını çalıştıran hastanelerde bekleme süresi 3-4 gündür. Doku örneğinin alındığı hastanede uzman patalog bulunmaması ise bekleme süresini uzatabilir. Çünkü hastadan alınan doku örneğinin patoloji laboratuvarı olan bir merkeze taşınması gerekir. Bu laboratuvar doku örneğini değerlendirir ve ardından sonuçları tedavi eden doktora iletir.
Histolojik bulgular birçok hastalığın teşhisinin önemli bir parçasıdır. Dokuyu incelemek, doktorların bir hastalığın varlığını doğrulamasına ve hastalığı uygun şekilde sınıflandırmasına yardımcı olur. Kanser durumunda, histolojik inceleme ayrıca kanser hücrelerinin yüzeyinde hangi moleküllerin bulunduğu hakkında bilgi verir. Bu bilgi, ilgili hastalık için doğru tedaviyi planlayabilmek için önemlidir.
Modern tıp sayesinde gelişen tedavi yöntemlerinden bir diğeri ise sitolojidir. Sizler için bu konudaki bilgileri de Sitoloji Nedir? Sitoloji Testi Nedir? yazımızda derledik.