Yaradılış olarak insan, inanma ihtiyacı olan bir canlıdır. Her insan bir ruha sahiptir. İnsan beden ve ruh yapısıyla bir bütün oluşturur. Ruh yapısının en büyük özelliği ve ihtiyacı da bir varlığa inanmaktır. Dolayısıyla dini inanç, bireyin hayatında önemli bir yere sahiptir. Bu inanış, her toplum ya da insanda farklı şekillerde karşımıza çıkabilir. Bir Tanrı’nın varlığını savunan inanışların başında gelen Teizm de burada karşımıza çıkmaktadır. Öyleyse Teizm nedir? Teizm Deizm farkı nedir? Teizm felsefesini ve özelliklerini incelerken bu sorulara cevap arayacağız.
Teizm Neyi Savunur?
Teizm, Yunanca tanrı anlamına gelen “theos” kelimesinden türetilmiştir. Bu ifadeyi ilk defa kullanan İngiliz din adamı Ralph Cudworth olmuştur. Bir diğer adı Tanrıcılık olan Teizm, evreni yaratan bir tanrının ya da birden çok tanrının var olduğuna inanır. Teizm inanışında Tanrı’nın insanlara din gönderebileceği savunulur.
Teizm inanışına göre Tanrı, dünya ve insanlarla sürekli bir ilişki halindedir. Dolayısıyla Tanrı insanların yaşadığı Dünya’ya etki edebilir. Tanrı İnsanoğlunu doğru yola sokmak için peygamberler aracılığıyla dinler gönderir.
Teizm Özellikleri
Teizm, Tanrı’yı her şeyin temeli ve ilk sebebi olarak görür. Tanrı, evrenin kuruluş ve yönetiminden sorumlu olandır. Teizm felsefesinde Tanrı’nın var olduğunun kanıtlanması için bazı kuramlar ortaya konmuştur. Teizm batı felsefesine göre bu kuramlar (Tanrı’nın sıfatları) şunlardır:
- Ontolojik kurama göre Tanrı kusursuzdur. Kuram Tanrı’nın varlığını yetkin, kusursuz ve mükemmel olmasıyla açıklar.
- Varlığın ortaya çıkması kuramına göre Tanrı yaratıcı olandır. Var olan her şey onu yaratan bir varlığa ihtiyaç duyar. Evren de zaman sürecinde sonradan var olduğuna göre, evreni yaratan da Tanrı’dır.
- Yaratıcı Tanrı’nın gücü sonsuzdur. Tanrı’nın gücü sınırsızdır ve her şeye yeter. Aquaina ve bazı filozoflar Tanrı’nın gücünün bazı sınırları olduğunu belirtse de Descartes Tanrı’nın gücünün tamamen sınırsız olduğunu söylemiştir.
- Tanrı her şeyi bilendir. Tanrı mutlak bilgiye sahiptir.
- Tanrı fiziksel zaman ve mekandan bağımsızdır. Tanrı evreni aşan bir güçtür.
- Tanrı tarif edilemeyendir.
- Tanrı tüm duygulardan bağımsız haldedir.
Tüm bu kuramları göz önüne aldığımız takdirde Tanrı’nın varlığına ulaşmanın yolunun aslen dini tecrübeden geçtiğini söyleyebiliriz.
Teist Kime Denir?
Yaşadığımız evrendeki her şeyin sonsuz bir güç tarafından, belirli bir amaç dahilinde yaratıldığına inanan kişilere teist denir. Teistler, evrenin Tanrı’nın iradesiyle yaratıldığına savunurlar. Tanrı veya tanrıların gönderdiği dinlere inanırlar. Teist filozof ve düşünürlerden bazıları şunlardır:
- Aristoteles (M.Ö. 384- M.Ö. 322)
- Blaise Pascal (1623- 1662)
- Kuesli Nikolaus (1401- 1464)
- Von Schelling (1775- 1854)
- Alfred Nort Whitehead (1861- 1947)
Teistler ezeli ve ebedi olanın evren değil Tanrı olduğunu savunurlar. Teizme karşı çıkan görüşler ise materyalizm, pozitivizm ve atomculuktur.
Teizm ile Deizm Arasındaki Fark Nedir?
Teizm, en basit şekilde anlatmak gerekirse en az bir Tanrı’nın var olduğu inancıdır. Tanrı, çeşitli yollarla onları doğru yola sokmak için insanlara dinler gönderir. Teizm’in aralarında Tanrı’nın varlığında hem fikir olan ancak bazı noktalarda farklılık gösteren alt türleri vardır. Bu alt türler şunlardır:
- Monoteizm: Yalnızca bir tanrı olduğu inancıdır. Monoteizm kapsamındaki dinler şunlardır: İslam, Hristiyanlık, Bahailik, Yahudilik, Sihizm ve Ekankar.
- Politeizm: Tek Tanrı değil birden fazla Tanrı olduğu inancıdır. Politeistik dinler şunlardır: Antik Mısır Dini, Neopaganizm ve Antik Roma dönemindeki dini inanışlar.
- Agnostik Teizm: En az bir yaratıcıya inanan ancak bunun doğruluğunun kesinliğini savunmayan bir felsefedir.
- Panteizm ve Panenteizm: Panteizm evrenin Tanrı ile bir ve aynı olduğunu savunur. Panenteizm ise Tanrı ile evrenin yine bir ama Tanrı’nın evrenden daha üst olduğunu savunur.
- Deizm: Evreni ve insanlığı yaratan bir Tanrı’nın varlığına inanır. Ancak Tanrı’nın evrendeki işleyişe ve insanoğluna bir müdahalesi olmadığını ve dinlerin olmadığını savunur.
Herhangi bir dini otoriteyi ve vahyi kabul etmeyişi ve kural tanımayışı deizmi teizmden ayıran en önemli özelliktir. Deizm, dini inancın insan aklına ve bilime dayalı gözlemler üzerine kurulması gerektiğini savunur. Deizm Tanrı inanışı içermesi ile teistik dinler kategorisinde yer almaktadır. Ancak klasik deist filozofların müdahaleci teistik dinlere karşı yaptığı eleştiriler nedeniyle bu durum değişebilmektedir. Bazen deizm, teizm kategorisinde değerlendirilmemektedir.