“Evrim teorisi nedir?” diye sorulduğu zaman pek çok kişi, kulaktan duyma bilgilerle fikir yürütebilecek kadar konuya hakimdir. Bu durum, evrimin çok yönlü şekilde tartışılması ve ön planda olmasından kaynaklanmaktadır. Evrim veya evrimleşme kelimeleri, canlılar dünyasında bir başlangıç veya bir değişimi ifade etmektedir. Bir teori olarak ortaya atılan ve teori olmaktan ileri gitmeyi amaçlayan bu düşünce, günümüz içerisinde araştırılmaya devam edilmektedir.
Evrim kelimesi, anlam olarak zaman boyutuna bağlı olarak gerçekleşen değişim anlamına gelmektedir. Ama asıl kullanımı biyoloji içerisinde olan ve canlı türlerinin genleri ve nesillerinin zamanla değişime uğramasıdır. Bu noktada teori, nesiller içerisinde gen ve özelliklerin değişmesinden kaynaklı olarak yaşanan farklı gelişmeleri ifade etmektedir. Evrim teorisi, bahsettiğimiz temel anlamıyla birlikte doğal seçilim, mutasyon ve adaptasyon kelimeleriyle birlikte karşımıza çıkmaktadır. Teorinin temelini oluşturan bu dinamitler, değişimin temel nedenini ifade etmektedir.
Evrim Teorisinin Tarihi
Evrim teorisi, canlıların hayatta kalmaları için daha güçlü formlara dönüşerek yaşamlarına devam ettirdiğini iddia eden teorilerden biridir. Teori ilk kez Charles Darwin tarafından dile getirilmiştir. Darwin, evrimi “Türlerin Kökeni” adlı kitabında ele almış ve bir nevi bu konudaki ilk işareti vermiştir. Ardından yapılan araştırma ve gelişmelerle birlikte Darwin’in savunduğu teorinin bazı noktaları düzeltilmiş ve evrimsel biyoloji tam olarak keşfedilmeye başlanmıştır. Bu noktada daha önce de bahsettiğimiz iki kelime ön plana çıkmaktadır. Doğal seçilim ve mutasyon, Darwin’in evrim teorilerinin en önemli iki yapı taşını oluşturmaktadır.
Evrim Teorisi Gelişimi
Darwin oluşturduğu teoride, canlıların kullanılmayan organlarının köreldiğinden ve zamanla mutasyona yani farklılaşmaya evirildiğinden bahsetmektedir. Bununla birlikte diğer teorinin temeli ise güçlü olanın hayatta kalmasını ifade eden doğal seçilimdir. Doğal seçilim, diğer canlı türlerine göre güçlü olanın hayatta kalmayı başardığı, diğerinin ise yok olduğu bir işleyişi temel alır. Bu açıdan Darwin, evrim teorisinde bazı popülasyonların mutasyon ve doğal seçilimle birlikte bir farklılaşma ve adaptasyon geçirdiğini ifade etmektedir. Elbette ki evrimin hayatlarımıza girmesi bununla ibaret değildir. Aslında
Evrimin tarihte karşımıza çıktığı noktalar şöyledir:
- İlk evrim teorisinin temelleri, Sümer medeniyetine uzanmaktadır. Mezopotamya’da o dönemde pek çok farklı inanış ön plandaydı. Bu inanışlardan birisi de Sümerlerin Enume-İliş adlı yazısında bahsedilen putların kendilerini var etmeleri ve ardından evrimleşerek tanrıları oluşturmasıdır. Bu inanış, evrimin daha önceki dönemler tarafından da benimsendiğinin kanıtıdır.
- Evrim teorisi, MÖ 6. yüzyılda ise Miletli Yunan düşünür Anaksimander tarafından ele alınmıştır. Yaratılış hikayelerinden oluşturulan bu teoriler, evrim efsanesi olarak devam etmiştir. Yine ünlü filozof Platon, evrim teorisi hakkında oldukça önemli olan “Varlıkların Büyük Zinciri” ile karşımıza çıkmaktadır. Bu düşünce de yine evrimin oluşumu ile ilgilidir.
- yüzyıla geldiğimizde ise bilim ve teknoloji ışığında pek çok araştırmacının evrim üzerinde çalıştığını görürüz. İlk evrim kavramını kullanan Fransız Comt de Buffon, bu isimlerden birisidir.
- Ardından Darwin’in büyükbabası olan Erasmus Darwin çeşitli önermeler ile konuyu farklı bir noktaya taşımıştır.
- İlk kapsamlı evrim teorisi ise Lamack tarafından yapılmıştır.
- Zamanla yine geliştirilen bu teorinin, biyolog Weismann tarafından yanlış olduğu ispat edilmiştir.
Bu şekilde ilerleyen gelişmeler, günümüzdeki modern evrim teorisine kadar pek çok noktada yanılma ve gelişme göstererek devam etmiştir.
Evrim Teorisi Terimleri ve Evrim
Modern evrim teorisi, farklı birçok noktada gerçekleştirilen çeşitli çalışmalarla, yaşanan gen değişimlerini açıklamaktadır. Bu noktada teori, çeşitli terimlerle ilişkilenerek neden-sonuç ilişkisi oluşturmaktadır. Evrim teorisi terimleri olarak ele alınan bu kavramlar, evrimin çıkış idealarını oluşturmaktadır. Evrim teori terimleri ve ifade ettikleri düşünceler şu şekildedir:
- Doğal Seçilim: Evrimsel bir mekanizma olarak ele alınan doğal seçilim, evrim teorisinin en temel dayanağıdır. Doğal seçilim, belirli bir tür veya popülasyonun, çevreye uyum konusunda daha avantajlı özelliklere sahip olması ve bu özelliklere sahip olmayan bireylere göre yaşama, üreme ve bağlı olarak gen aktarma faaliyetini gerçekleştirebildikleri kavramdır. Doğal seçilim kavramı, güçlünün hayatta kaldığı ve varlığını devam ettirdiği bir süreci ifade etmektedir.
- Yapay Seçilim: Yapay seçilim, bir etkiyle gerçekleştirilen ve en verimli türü elde etmek için yapılan seçilimi ifade etmektedir. Bu etki, insan gücü olarak düşünülebilmektedir. Hayvan ve bitkiler üzerinde maksimum verimin alınması için yapılan çaprazlamalar buna en doğru örnektir.
- Mutasyon: Biyolojik bir kavram olan mutasyon, genler yani DNA veya RNA üzerinde gerçekleşen kalıcı değişimlere verilen addır. Üremeyle nesillere aktarılan bu değişimler, evrimleşme üzerinde etkilidir.
- Adaptasyon: Evrim terimlerinden biri olan ve yapılan araştırmalarla önemi daha da ortaya çıkan adaptasyon, doğal seçilimin bir alt dalı olarak görülmektedir. Canlıların değişen çevre koşullarına ve yaşanan yaşantıya uyum sağlaması, adaptasyonu ifade etmektedir.
“Evrim teorisi nedir?” konu başlıklı yazımızda en temel bilgileri sizlerle paylaştık. Her bir alt başlığının oldukça geniş kapsamı olan evrim teorisi, geniş mekanizmalara dayanan bir yapıya sahiptir. 150 yıldır çeşitli tartışmalara konu olan bu teori, genetik biliminin gelişmesi ve yeni araştırmalarla birlikte büyük bir ilerleme kat etmiştir. Hala hız kesmeden devam eden bu çalışmalar, biyolojik olarak varoluşu anlamada büyük bir yere sahiptir. Bu noktada doğa, insan ve her canlı için bahsedilen evrim teorisi, bir inanç veya düşünceye dayandırılmadan bilimsel noktada incelenmesi ve düşünülmesi gereken ideolojiye sahiptir.