Bibliyografya kelimesi, Yunan dili kökenli olup dilimize de oradan geçmiştir. Kelime aslen Yunanca kitap anlamına gelmekte olan “biblios” ile yazma anlamına gelen “grapho” kelimelerinden oluşmaktadır. İki kelimenin manası birleştirildiğinde bibliyografya, “kitaplar hususunda bulunan yazı” anlamında dile getirilebilir. Bibliyografyayı, herhangi bir konu hakkında önceden beri yazılmış araştırma ve eserlerin tamamı oluşturur. “Bibliyografya nedir? Bibliyografya nasıl yazılır?” sorularının cevaplarını yazımızda detaylı bir şekilde anlatarak sizlerle paylaşmak istiyoruz.
Bibliyografya Nedir?
Bibliyografya, basma eserlerin kullanımı ve yayılımı ile belli konulardaki eserlerin derlenmesi, incelenmesi ve takibi için ortaya çıkmıştır. Kısaca, okuyucuya sunulan kaynakça olarak da adlandırılabilir. Bibliyografya, herhangi bir konu hakkında bugüne kadar yayımlanmış olan yayınların listesi olarak ifade edilmektedir. Bu yayınlar arasında şunları sayabiliriz:
- Kitap
- Dergi
- Makale
- Broşür
Bibliyografiyi oluşturan listede ise şunlar belirtilir:
- Yazara ve mütercime ait bilgiler
- İsim
- Cilt ve baskı kayıtları
- Basıldığı yıl ve yer
- Yayımlanan kitap evi
- Sayfa miktarı
Bibliyografya, bilim ve sanat gibi fikir yapıtlarının belirli bir düzen içerisinde ve tek liste olacak şekilde toplanmış hali olarak da tanımlanabilir.
Bibliyografya örneği olarak verilebilecek olan ve Katip Çelebi tarafından yazılan “Keşfü’z-Zunun” 15.000 kadar kitap hakkında bilgi içermektedir. Yakın dönemden de bibliyografya örnekleri verilebilir. Türkiye Makaleler Bibliyografyası ve Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası günümüzdeki bibliyografyalara örnek olarak gösterilebilir.
Bibliyografya Nasıl Yazılır?
Bibliyografya yazımında belli bilgilerin bulunması zorunludur. Kitaplar için bibliyografya yazımı öncelikle kitabın adı ile başlar. Sonrasında sırasıyla şu hususlar yer alır:
- Yazarın adı
- Konu
- Bölümler
- Cilt sayıları
- Baskı sayıları
- Basım yeri
- Basım yılı
- Sayfa miktarı
- Kültür bakanlığı tarafından verilen ISBN kodu
- Eserin boyutu
- Fiyatı
- Resimli olup olmadığı
- Dizi baskısı
- Kağıdın nitelikleri
Makalelerin bibliyografyası yazılırken daha farklı bir sıralama izlenir. Makaleler için hazırlanan bibliyografya yazımında önce yazarın soyadı ile başlanır. Sonrasında sırasıyla şunlar yer alır:
- Yazarın adı
- Makalenin ismi
- İçinde bulunduğu kitabın ismi
- Basıldığı yer
- Seri sayısı
- Basım yeri
- Basım yılı
- Makalenin yer aldığı sayfalar
- Eserin boyutu
Bibliyografi yazabilmek için belli bir miktar bilgi birikimine sahip olunmalıdır. Hazırlanan bibliyografyalar sayesinde, eser hazırlanırken başvurulan kaynakların neler olduğu öğrenilebilmektedir.
Bibliyografya Nedir? yazımızı beğendiyseniz Kitap Bakımı yazımıza da bakarak kitap temizliği yapma konusunda da bilgi alabilirsiniz.
Bibliyografya Çeşitleri
Kütüphanecilikle de etkileşim halinde olan bibliyografya; amaçlarına, yapılış biçimlerine ve tertiplerine göre farklılık göstermektedir. Bu faktörlerden oluşan farklılıklar içerik, zaman ve ele alış türü olarak kategorilere ayrılabilir. Ortaya çıkan bibliyografya türlerini ana başlıklar ve alt başlıklar olarak incelediğimiz takdirde, 4 ana tür altında 12 alt tür görebiliriz. Gelin bu bibliyografi türlerini başlıklar altında inceleyelim.
Mahiyetleri (Nitelikleri) Açısından Bibliyografya
Mahiyetleri bakımından bibliyografyalar üçe ayrılmaktadır:
- Basit Bibliyografyalar: Söz konusu eserin sadece belli kriterlerdeki künyelerini içerir.
- Tahlili Bibliyografyalar: İlgili eserlerin künyelerine ek muhteviyatları hakkında da detaylar bulunur.
- Tenkidi Bibliyografyalar: Bu türlerde ilgili eserlerin tertipleri ve içerikleri değerlendirilmektedir.
Zaman Açısından Bibliyografya
Zaman bakımından bibliyografyalar iki çeşittir:
- Tamamlanmamış Bibliyografyalar: Bu türde, belli tarih aralıklarında ya da belli tarihe kadar yayımlanmış olan eserler bulunur.
- Periyodik Bibliyografyalar: Bu türde ise, belli konularda yayımlanmış olan periyodik eserler ele alınır.
Tertip Edilişleri Açısından Bibliyografya
Tertip edilişlerine göre 4 çeşit bibliyografya türü bulunmaktadır:
- Alfabetik Bibliyografyalar: Eserleri yazanı belli ise yazar adlarına göre, anonim eserler ise kitap ismine göre ele alır.
- Sistematik Bibliyografyalar: Eserler bu türde konularına göre tanzim edilirler.
- Kronolojik Bibliyografyalar: Bu türde ise ilgili eserler, yayım tarihlerine ya da bahsedilen konunun gerçekleşme tarihlerine göre sıralanır.
- Vurgu ve Başlık Kelimelerine göre Bibliyograflar: ilgili eserlerden çıkarılan vurgu ve başlık kelimelerine göre eserler, alfabetik olarak tanzim edilir.
Şumülleri (Kapsam) Açısından Bibliyografya
Şumülleri bakımından bibliyografya 4 türde ele alınır:
- Milli Bibliyografyalar: Bu türde belli bir millet, ülke ya da dil nezdinde yayımlanmış olan eserler ele alınır.
- Milletlerarası Bibliyografyalar: Millet ve dil unsurlarından bağımsız olarak yayımlanan eserler ele alınır.
- Genel Bibliyografyalar: Bütün konulardaki eserleri kapsamaktadır.
- Özel Bibliyografyalar: Tek bir konu ya da birbiriyle alakadar konularda yayımlanan eserler bulunur.
Özel bibliyografyalar da kendi içinde şahıs ve yer bibliyografyaları olmak üzere ikiye ayrılır. Şahıs bibliyografyaları, bir ya da birkaç kişiye ait olan eserleri kapsar. Yer bibliyografyaları ise ilgili eserde ele alınmış olan yer ile ilgili coğrafi, kültürel, yaşayış ve benzeri konuları ele alır.