“Ekoton nedir?” biyoloji ile ilgilenen insanlar tarafından en sık sorulan sorulardan bir tanesidir. Ekoton, iki biyolojik topluluğun buluşup bütünleştiği bir geçiş alanıdır. Dar veya geniş olabileceği gibi yerel ya da bölgesel de olabilir. Bir ekoton, esas olarak iki topluluğun geniş bir alanda kademeli olarak harmanlanması olarak görülebilir. Aynı zamanda keskin bir sınır çizgisi olarak da kendisini gösterebilir.
Ekoton Oluşumu
Fiziksel çevredeki değişiklikler, keskin bir sınır oluşturabilir. Başka yerlerde, her topluluktan türlerin yanı sıra benzersiz yerel türlerin bir arada bulunacağı daha kademeli olarak harmanlanmış bir alan da bulunabilir. Sıradağlar yamaçlarında yaşanan çeşitli iklim koşulları, bu tür ekotonların yaratılmasına sebep olurlar. Fransa’daki Mont Ventoux, kuzey ve güney Fransa’nın flora ve faunasındaki sınırı belirleyen iyi bir örnektir.
Çoğu sulak alan bir ekotondur. Ekotonların mekânsal varyasyonu genellikle rahatsızlıklar nedeniyle oluşur. Farklı yoğunluktaki bozulmalar, bitki örtüsü parçalarını ve ekotonları oluşturabilen toprak kaymalarına, arazi kaymalarına veya tortu hareketlerine neden olabilir.
Ekotonlar, kısa mesafe içinde birden fazla habitat kümesinden faydalanabildikleri için özellikle hareketli hayvanlar için önem teşkil etmektedir. Sadece her iki taraftaki topluluklarda ortak olan türleri içermeyen ekotonlar, aynı zamanda bu tür geçiş alanlarını kolonize etme eğiliminde olan, uyumlu birkaç türü de içerebilir.
Topluluk bağlantılarında hayvanların yanı sıra bitki çeşitliliğinin artması olgusuna kenar etkisi denir. Kenar etkisi yerel olarak, daha geniş ve uygun çevresel koşullar veya ekolojik nişlerden kaynaklanır. Ekoton oluşumu ve kenar etkisi birbiri ile bağlantılı iki olaydır. Ekoton hem hayvan bağlantılarındaki çeşitliliği hem de bitkilerin çeşitliliğini kontrol ederken, kenar etkisi bitki çeşitliliğini artmasını ifade etmek için kullanılır.
Ekotonun Özellikleri
Bir ekotonun birkaç ayırt edici özelliği bulunmaktadır. İlk olarak, bir ekoton, iki topluluk arasında belirgin bir çizgi ile keskin bir bitki örtüsü geçişine sahip olabilir. Örneğin, çimenlerin rengindeki ya da bitki yaşamındaki bir değişiklik ekotonun göstergesi olabilir.
İkinci olarak, fizyonomideki bir değişiklik ekoton hakkındaki önemli bir gösterge olabilir. Bilim insanları, renk varyasyonlarını ve bitki boyundaki değişiklikleri inceleyerek daha kesin sonuçlar elde ederler.
Son olarak ise, bir tür değişikliği bir ekoton sinyali verebilir. Bir ekotonun bir tarafında ya da diğer tarafında belli organizmalar bulunabilmektedir.
Diğer faktörler de bir ekotonu gösterebilir ya da gizleyebilir. Örnek olarak, göç edilmesi ve yeni bitkilerin ekilmesi gösterilebilir. Bu olaylar, uzaysal kütle etkileri olarak bilinir. Çünkü bazı organizmalar ekotondan geçerlerse kendi başlarına yaşayabilen popülasyonlar oluşturamayacaklardır. Ekolojistler bunu besin zincirini ve organizmaları incelerken ölçerler.
Sonuç olarak, bir ekotondaki türlerin bolluğu, alanı paylaşan iki topluluğun biyom türünü ve verimliliğini ortaya çıkarabilir. Bir ekoton, iki toplumun bir araya geldiği bölge olduğundan, birçok farklı organizma bir arada yaşamak ve yaşam alanı için rekabet etmek zorunda kalmaktadır. Bu yüzden de bir ekotonun çeşitliliğe sahip bir ekosistem yaratma olasılığı bulunmaktadır.
Ekoton Örnekleri Nelerdir?
Ekotonun dünya üzerinde çeşitli örnekleri bulunmaktadır. “Ekoton nedir?” sorusuna daha iyi bir cevap verebilmek için bu örneklerden en bilinenlerini ve önemlilerini sizler için derledik:
- Kra ekotonu, bölgesel ölçekte bir ekoton örneğidir. Bu ekoton, kuzeyde anakara Güneydoğu Asya biyocoğrafik bölgesindeki orman ile güneyde Sundaland bölgesindeki ormanı arasındaki geçiş bölgesini işaret eder. Kra ekotonu sayesinde Çinhindi ve Sundaik faunaları arasında biyocoğrafik geçiş olduğu ortaya konmuştur. Bu alanın enlemleri arasında yaklaşık 152 kuş türünün kuzey veya güney menzil sınırlarına sahip olduğu bulunmuştur.
- Ekotonların genel örnekleri arasında genellikle tuz bataklıkları ve nehir kıyısı bölgeleri vardır. Bu bölgeler bitki çeşitliliği açısından zengin bölgelerdir.
- Mbam Djerem Ulusal Parkı’nın Kamerun’daki ekotonunun genişliği yer yer 1.000 km’ye kadar çıkmaktadır. Ayrıca bu ekotonun, türler arasındaki farklılıkların ve türleşmenin habercisi olduğuna inanılmaktadır.
- Wallace hattı, Indomalayan krallığını Wallacea’dan ayırmaktadır ve bir fauna sınırıdır. Biyologlar, Lombok Boğazı’nın derinliğinin, hayvanları her iki tarafta birbirinden izole tuttuğuna inanmaktadır. Bununla birlikte, belirli bit türleri gibi bazı uçamayan hayvanların geçmişte, Wallace Hattı’ndan Bali’ye yerleştiği bulunmuştur.
Bütün ekoton örnekleri yukarıdaki gibi değildir. Dünya üzerinde gerçekleşmiş daha birçok ekoton örneği bulunmaktadır. Ek olarak ekotonun çeşitleri de bulunmaktadır. Örneğin, bölgesel ekotonlar, ekoton çeşitlerinden en çok karşımıza çıkandır.
Ekotonlar ve Ekoklinler
Bir ekoton genelde ekoklin ile bağdaştırılır. İki sistem arasında bir fiziksel geçiş bölgesi bulunur. Ekoton ve ekoklin kavramları bazı durumlarda karıştırılabilir ya da birbiri yerine kullanılabilir. Bir ekoklin, iki ekosistem arasında kimyasal ya da mikro iklimsel bir ekoton sinyali verebilir.
Ekoklin geçişleri ekotona göre daha az belirgindir ve daha kararlı koşullara sahiptir. Bu yüzden de bitki türü olarak daha zengindir. Ekotonlar ise geçişleri daha belirgindir. Sonuç olarak da daha düşük bitki zenginliğine sahiptirler.
Ekoton İlkeleri
Ekoton, yalnızca yapı ve süreç arasındaki ilişki bakımından bir tek ölçekle sınır kalmaz. Sistemin esas öneminin belirlenme aşamasında farklı ölçekler yol göstericidir. Aynı zamanda lokal leke üzerinde meydana getirdiği etki, ihmal edilebilir bir seviyededir.
Biyotik türlerin tamamı, çevresiyle gereken derecede kurduğu ilişki sonucunda var olur. Ekoton kapsamında ölçek, amaç doğrultusunda sınırlandırılır.
Ekoton Sınıflandırılmaları
Ekoton ile ilgili genel kanı, teşvik edilen ve doğal olmak üzere iki farklı şekilde sınıflandırılması gerektiği şeklindedir. Teşvik edilen, doğal ortam şartlarında ve kısa dönemli çevresel faktörlerle oluşur. Bunlara örnek olarak; erozyon, taşkın, ekim, yangın, vejetasyon verilebilir.
Doğal ekoton ise jeomorfolojik, toprak tipi, topografik ve mikroklima gibi özelliklerin değişmesi neticesinde ortaya çıkar. Böylelikle bu sınıflar, yapılacak çalışmalara da ışık tutar.
Farklı ekosistemlerin kesişme noktası olarak bilinen ekotonlar ilginizi çektiyse Ekolog Nedir? yazımıza da bakabilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
[toggle title=”Ekoton Nedir? ” state=”close”]Ekoton için söylenebilecek en temel ifade, iki farklı biyolojik topluluğun bir araya gelerek bütünleştiği geçiş alanı biçimindedir. Geniş veya dar olabileceği gibi bölgesel veya yerel şekilde de gerçekleşebilir. [/toggle]
[toggle title=”Ekotonların Önemi Nedir? ” state=”close”]Çevresel açıdan ekotonların önemi oldukça büyüktür. İki biyom veya ekosistem arasında geçiş olması, flora ve fauna türlerini içerdiğini gösterir. Keskin bir sınır çizgisi biçiminde de görülmesi, değerini arttırır. [/toggle]
[toggle title=”Ekoton Örnekleri Nelerdir? ” state=”close”]Ekotonlar geçiş alanı olduğundan birçok örneğe sahiptir. Yerel olarak orman ve tarlanın arasındaki bölge, bölgesel şekilde ise otlak ekosistemleri ve orman arasındaki geçiş gösterilebilir. [/toggle]