Kur dalgalanmaları, son yıllardan bu yana ana gündem maddelerinden biri olmuştur. Ekranlara kitlenip döviz kurlarını takip ettiğimiz bugünlerde ise en çok merak edilenlerden biri de “Dolar neden yükselir ya da düşer?” sorusunun yanıtıdır. Öncelikli olarak bu değişime neden olan etkenleri kapsamlı olarak şu şekilde ele alabiliriz:
- FED kararları,
- IMF,
- Uluslararası ticaret,
- Cari işlemler dengesi,
- Para birimine olan arz-talep,
- Enflasyon değişimleri,
- Ekonomik ilişkiler,
- Yurt içi ve yurt dışı faiz oranları,
- Turizm,
- Dış ilişkiler.
Döviz değerini etkileyen bu faktörlerin değişkenliği ile dolarda artış ya da düşüş gözlemlenebilir.
FED Nedir?
FED, 23 Aralık 1913’te kurulan Amerika Birleşik Devletleri’nin merkez bankası sistemidir. Federal Rezerv yasası ile başlayan bu sistemin rolleri ve sorumlulukları zaman içinde genişletilmiş ve yapısında değişiklikler meydana gelmiştir. FED’in görev kapsamındaki temel misyonlarını ise şöyle sıralayabiliriz:
- Bankaların denetlenmesi ve düzenlenmesi,
- Madeni ve kâğıt paraların emisyonunun yapılması,
- Piyasadaki para ve kredi hacminin belirlenmesi,
- Bankalara kısa dönemli borçların verilmesi,
- Bankalar arası fon aktarımı sağlanması.
FED Kararlarının Piyasaya Etkisi
Amerika Birleşik Devletleri, para politikası ile aldığı tüm kararlara FED ile yön vermektedir. Döviz ürünlerinin dolara endeksli olması sebebi ile de FED’in alacağı tüm kararlar, dünya para politikasını etkilemektedir. Böylece FED, para arzı yönetimi ya da döviz piyasası işlemlerini kullanarak ekonomiyi pozitif veya negatif etkileyebilmektedir.
Cari İşlemler Dengesi (Cari Denge) Nedir?
Cari denge, ödemeler dengesi bilançosunun ithalat-ihracat dengesi, hizmetler, yatırım gelirleri ve cari transfer dengelerinin toplamından oluşmaktadır. Bir ülkenin ithal ettiği mal ve hizmetlere ödediği miktarın, ihraç ettiği mal ve hizmetlere ödediği miktarı aştığı takdirde cari açık meydana gelmektedir. Cari açığın oluşması, ülkedeki döviz kurlarının artmasına sebep olur.
Dolarda Arz-Talep İlişkisi
Belirlenmiş ürün ve hizmetlere karşı oluşan satın alma isteğine talep, bu talebe göre şekillenen üretim ve hizmetlere ise arz adı verilmektedir. Arz-talep ilişkisi, tüm üretim ve tüketim hizmetlerinde olduğu gibi, para birimleri ve borsalarda da karşımıza çıkmaktadır. Dolarda geçerli olan arz-talep dengesi ise tam buna bağlı olarak gerçekleşebilir. Bu durumda dolara olan talep artıyorsa, doların değeri de artmaktadır.
Yapılan dolar alımı miktarı arttıkça, piyasadaki dolar da o kadar azalacaktır. Bu sebeple de doların değerinde yükselme meydana gelecektir. Alım yapılan dolar değerinde ülke piyasasına dolar girişi yapılıyorsa, doların fiyatında artış yaşanmamaktadır.
Dolar Rezervlerini Etkileyen Faktörler
Döviz rezervi, herhangi bir para biriminin merkez bankaları ve para üstünde söz sahibi kuruluşlar tarafından tutulan para miktarına verilen isimdir. Bir ülkedeki dolar rezervini etkileyen bazı faktörler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyle sıralanabilir:
- Yabancı yatırımcı tarafından yapılan para girişi,
- Turizm sektörünün büyüklüğü,
- İhracat ile elde edilen gelir oranı.
Sıraladığımız bu faktörlerde bir denge sağlanabilmişse dolar, sabit bir değer aralığında kalabilmektedir. Bunlarla beraber farklı etkenler de yine döviz kurlarının sabit ya da dalgalı olmasına sebebiyet vermektedir.
Dolar Nasıl Yükselir?
Dolar yükselişini etkileyen pek çok iç ve dış etken bulunmaktadır. Bu etkenleri sizlere basit bir şekilde şöyle sıralayabiliriz:
- Ülke içindeki dolara olan talebin, ülkede bulunan dolar oranından fazla olması,
- Yabancı yatırımcılarda düşüş ve kayıplar,
- Konjonktür problemleri,
- Turizm gelir oranında azalma,
- Üretim miktarına bağlı gelişen ithalat ihtiyacı.
Sıralanan bu etkenlerle, ülkedeki dolar oranı sabit kalmayarak artış gösterebilmektedir.
Dolar Nasıl Düşer?
Dolar düşüşünü belirleyen pek çok unsur bulunmaktadır. Normal şartlarda dolar düşüşüne sebep olan değişkenler şunlardır:
- CDS’in (Kredi Risk Primi) az olması, ülkeye ekonomik açıdan güvenin sağlanması demektir. Bu güvenin artması ile ülkeye fon girişi gerçekleşir. Böylece dolar değerinde düşüş meydana gelmektedir.
- Ülkeye yapılan doğrudan ya da dolaylı yatırımlar, döviz girişi sağlar ve bu da dolarda düşüşe sebep olur.
- Ekonomik ve siyasi açıdan dünya genelinde iyi bir durum söz konusu ise, ülkeye para girişi kolaylaşır ve dolarda düşüş gözlemlenir.
- Ülkede enflasyonun düşmesi, o ülkede ulusal paraya olan güveni arttırır. Bu güvenle yapılan yatırım doğrultusunda dolarda düşüş beklenir.
- FED faiz oranında azalma olursa, dolarda düşüş meydana gelir.
- İhracat oranının ülkede artması, aynı doğrultuda döviz girişini arttırır. Böylece dolar kurunda düşüş gerçekleşir.
- IMF (Uluslararası Para Fonu) ve benzeri kredi destek kuruluşlarının sağladığı finansal kaynak ile dolarda düşüş beklenir.
- Kredi Derecelendirme Kuruluşu tarafından verilen olumlu kararlar ülkeye olan güven göstergesi olarak kabul edilir. Böylece, ülkeye fon girişi sağlanarak dolar değerinde düşüş meydana gelir.
- Enflasyon, cari işlemler dengesi, faiz oranları gibi pek çok ekonomik değeri kapsayan makroekonomik göstergelerin olumlu yönde olması, dolarda düşüşü meydana getirir.
- Merkez bankasının bağımsızlığı arttıkça, aynı oranda ülkeye güven de artar. Bu sayede ülkeye döviz girişi gerçekleşir ve dolarda düşüş gerçekleşir.
- Ülke ekonomisinin şeffaflığı, yine güveni etkileyen faktörlerden biridir. Bu da ülkeye fon girişi sağlamasıyla dolarda düşüşe sebebiyet verir.
- Turizm gelirlerindeki artışa ters orantılı bir şekilde dolarda düşüş beklenir.
- Ülkedeki vatandaşların, yurt dışında çalışarak elde ettiği gelirlerin ülkeye para girişi sağlaması ile dolar değerinde düşüş gerçekleşir.
Son günlerde hızla değişen kur hareketleri nedeniyle ülke gündeminde yer bulan “Dolar neden yükselir ya da düşer?” sorusunu yanıtlamaya çalıştık. Sonuç olarak bu durumun yaşanmasını tetikleyen birçok değişken olduğu gibi kontrol altında tutmanın da farklı yöntemleri olabilmektedir.
Döviz kurları hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz Devalüasyon Nedir? Devalüasyon Olursa Dolara Ne Olur? başlıklı yazımıza da göz atabilirsiniz.