Eksen, belirli bir alanı iki parçaya bölmek için kullandığımız çizgilere verilen isimdir. Dünya’mız ile ilgili konulardan duymaya alışık olduğumuz bu terime hiç de yabancı değiliz. Eğikliği ile tamamlanmış bir şekilde tanıdığımız eksen kelimesi ve eksen eğikliği nedir? Coğrafya derslerimiz ile hayatımıza giren bu terimlere tekrar bir göz atalım istedik. “Eksen eğikliği nedir ve eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu?” sorusunu inceleyeceğimiz bu yazımızı meraklıları için derledik.
Yıllardır kafamızda yer alan Dünya fotoğrafını tanırsınız. Biraz boynu bükükmüş gibi duran eğimli yaşam küremizin, eğiminin sebebi nedir bu eğim olmasaydı Dünya nasıl bir yer olurdu merak ettik. Ekvator çizgisinin ikiye böldüğünü düşündüğümüz Dünya’mızın paralel ve meridyenler ile ilişkisine göz atmak istedik. Eksenler, yarım kürelerin oluşumunda ve konumlandırmamızı yapmamızda kesinlik ile ilerlememizi sağlarken eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu sorusunun cevabı merak uyandırıcı.
Eksen Eğikliği Nedir?
Sürekli genişlemeye devam eden Samanyolu’muzdaki en değerlimiz yaşam küremiz hakkında bildiklerimizi hatırlayalım. Kutupların bir ucundan başlayarak diğer kutuplarda birleşen dik eksenlere, paralel ismini veriyoruz. Ekvator çizgisi olarak tanıdığımız hayali çizgimiz ise Dünya’yı yatay olarak böldüğünü varsaydığımız meridyenlerimizin başlangıcıdır. Yörünge ise Dünya’mızın uzay boşluğunda diğer gezegenler ile girdiği çekim kuvvetini takip ettiği bölgelerdir. Yörüngemiz ile dönme eksenimizin birbirini dik olarak kesmemesi eksen eğikliğini oluşturur.
Dünya’mızın dönme ekseni yörüngesindeki arasındaki açı gökbilimciler tarafından eksen eğikliği olarak adlandırılmıştır. Eksen eğikliği 23 derece ve 27 dakikadır. Teorik olarak belirlenen genel geçer eksen eğikliği verileri bu şekildedir. Ancak eksen eğikliğinin mantığını anlayabilmemiz ve eksen eğikliği olmasaydı gibi sorularımızın cevapları için eksen eğikliğinin sonuçlarına bakmalıyız.
Eksen Eğikliğinin Sonuçları
Eksen eğikliği her ne kadar Dünya’mızı yan bakarak bir şeyleri anlamaya çalışan biri gibi gösterse de sonuçları yaşamsaldır. Ekvator ve meridyenler ile ilişkisini iyi tutması ve mevcut eğikliğini koruması Dünya canlılarının sürdürülebilir hayatı için gereklidir. Eksen eğikliğinin en temel sonucu mevsim oluşumlarıdır.
- Dünya dönme hareketine her saniye devam etmektedir. Dönerken koruduğu eksen eğikliği sayesinde Dünya’mızın her bölgesi Güneş ışınlarını yıl boyunca farklı alır. Bunun sonucunda da mevsimler meydana gelir.
- Eksen eğikliği Güneş ışınlarının geliş açılarını farklılaştırdığı için gölge boylarımız Dünya’nın her yerinde aynı değildir.
- Güneşin değişen açıları sayesinde aydınlanma dairesinin yeri değişir ve Dünya’mızda sadece belirli noktalar aydınlanmaz.
- Kutup daireleri meydana gelir ve kendini korur.
- İklim kuşakları oluşarak ülkeler coğrafyasına göre farklı iklimlere sahip olur.
- Gece ve gündüz sürelerimiz eksen eğikliği sayesinde sabit kalmayarak sürekli değişim gösterir.
Dünya’da coğrafik adaleti sağlıyor diyebileceğimiz eksen eğikliğinin temel sonuçları bu şekildedir. Eksen eğikliği sayesinde Dünya’mızın bir tarafı sürekli donmazken bir tarafı sürekli yanmaz. Kuzey yarım küre ve güney yarım kürede ayrı ayrı mevsimler yaşanabilmektedir. NASA, eksen eğikliğinin sonuçlarını ispatlayan pek çok çalışmaya imza atmıştır.
Eksen eğikliğinin sonuçları bunlarken peki ya eksen eğikliği olmasaydı. Eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu? Dünyamız yörüngesini dik bir şekilde kesseydi mevsimler ve yaşamsal süreçlerimiz nasıl etkilenirdi. Hep birlikte inceleyelim.
Eksen Eğikliği Olmadığında Dünya’da Ne Değişirdi?
Coğrafi kaderimizden, mevsim sürelerimize ülkeler arası ticarete kadar etkileyen eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu? İşte bu sorunun cevabı ve olasılıkları değerlendirelim.
- Gece ve gündüz süreleri Dünya’da eşit olurdu. Bu düşünce Dünya’nın bir açma kapama tuşu varmış gibi hissettiriyor. Eksen eğikliği olmasaydı sanki biri Dünya’ya “iyi geceler” diyerek odasının ışığını kapatıyor gibi uyuma ve uyanma saatlerini tayin ederdi.
- Eksen eğikliği olmasaydı ekvator çizgimize Güneş’ten gelen tüm sıcaklık vururdu. Doğal afetlere yol açabilecek bu ihtimal, insanların yaşamını büyük oranda kısıtlar ve diğer ülkelerin çok soğuk olmasına sebep olurdu.
- Aydınlanma çizgisi kutup çizgilerini pas geçerdi. Kutuplarda alacakaranlık hâkim olurdu.
- Dönenceler ve iklim kuşakları meydana gelmezdi.
- Mevsimsel farklılıklar ortadan kalkar mevsim oluşumları yok olurdu. Eksen eğikliği olmasaydı insanlar en çok bu sorun ile uğraşırdı.
Mevsimlerin oluşumunu sağlayan eksen eğikliği olmasaydı mevsimler olmaz ve bu da ekolojik dengemizin yok etmeye yüz tutardı. Besin zincirimizdeki çoğu canlıya ulaşamaz ve ekolojik dengeyi tam olarak sağlayamazdık.
Ekolojik dengenin tam olarak sağlanamaması da birçok farklı kötü sonucu doğururdu. Ticaret büyük bir sekteye uğrardı. İkiye bölünen Dünya da benzer ürünlerin ticareti yapılarak farklılaşma görülemezdi. Mevsimleri yaşayamayan insanoğlu hem çok sıcaktan hem çok soğuktan etkilenerek biyolojik başkalaşımlara mecbur kalabilirdi. Ekvator çizgisi çok sıcakken Güneş görmeyen kutupların çok soğuk olması basınç farklılıklarını ortadan kaldırır ve hava olaylarını etkilerdi.
Eksen eğikliği olmasaydı ne olurdu sorusuna yanıt aradığımız bu başlığımızda, eksen eğikliğinin ne kadar önemli olduğunu gördük. Dünyamız kendi düzeninde, eğik eksenin de ve zamanla tamamladığı yörüngesinde güzelce yaşamına devam etmekte. Bizler duyarlı bireyler olarak milyarlarca yıldır bizleri el üstünde taşıyan Dünya’mızı korumayı ve her canlıya saygı ile yaklaşmayı prensip edinmeliyiz.
Eğer uzay ve evren hakkında yeni bilgiler öğrenmek hoşunuza gidiyorsa Kara Delik Nedir ve Kara Delikler Ne Kadar Derindir? yazımıza da göz atmalısınız.