El sanatlarına ilgi duyan herkes en azından bir kere filografi sanatını merak etmiştir. Keza derin bir geçmişe sahip olan bu branş; sanatın ve kültürel öğelerin önemli bir paydasını oluşturuyor. Hal böyle olunca popülerliğini yitirmeyen filografi, yıllar geçse de ilgi odağı kalmaya devam ediyor. Filografi sanatının kökenini merak edenler ve inceliklerini öğrenmek isteyenler için “Filografi nedir? Filografi örgü teknikleri nelerdir?” sorularına değineceğimiz dopdolu bir içerik hazırladık. Hazırsanız, başlayalım!
Filografi Nedir?
Sanatın keyif dolu türlerinden biri olan filografi, çivi ve ahşap kullanılarak yapılan tel örgüsüdür. Tıpkı nakış işlerinde olduğu gibi özenle iğneyi iplikten geçirmeye benzeyen filografi işlemi, kalıcı ve sağlam bir örgü eseri yaratmayı sağlar. Farklı desenlerin birbirinden eşsiz örgü teknikleri aracılığı ile dokunması sonucu ortaya çıkan muazzam ürünlerden bazıları şunlardır:
- Hat yazılarının dokuması,
- Amblem ve logoların işlenmesi,
- Heykel ve tablo gibi sanat eserlerinin telle yeniden canlandırılması,
- Herhangi bir nesnenin tel örgüsü ile yeniden vuku bulması.
Filografi Ne Zaman Ortaya Çıktı?
Filografinin tam olarak ne zaman ortaya çıktığı, belgelerle kayıtlı olmadığından bilinmemekle birlikte, örgünün ilk bulunduğu zamanlara dayandığı tahmin edilmektedir. Daha az modern yöntem ve araçlar aracılığı ilk ilk örgünün filografi şeklinde yapıldığına dair bir inanış da bulunur. Asya ve Orta Doğu’nun bir ürünü olduğuna inanılan filografi, günümüzde çokça tercih edilmeyen ancak sıradan ip örgüsünden daha keyifli olması sebebi ile rağbet gören bir sanat alanıdır.
Filografi Örgü Teknikleri
Tüm sanat eserlerinde olduğu gibi filografi de farklı teknikler kullanılarak yapılan bir örgü çeşididir. Üretilecek esere göre farklı örgü şekilleri uygulanmaktadır:
- Balıksırtı örgü
- Aslan göğsü tekniği
- Spiral Tekniği
BU örgü şekillerine daha yakından göz atalım.
Balıksırtı Örgü Tekniği
İşlenen ürünün boyutuna ve süsleme detaylarına bağlı olarak balıksırtı örgü tekniği kullanılmaktadır. Dar alanlar üstünde çalışırken sıklıkla tercih edilen bu yöntem, sık ve sert bir tel örgüsü elde etmenize olanak tanımaktadır. Aynı zamanda küçük boyutlu ürünlerin, hediyelik eşyaların ya da biblo tarzı minimal ürünlerin filografi tarzı ile yeniden oluşturulmasında bu örgü tekniği kullanılmaktadır.
Aslan Göğsü Tekniği
Eğimli alanlarda balıksırtı örgü tekniğinin kullanılmasının yanı sıra, düz ve büyük ebatlı ürünlerin oluşturulmasında aslan göğsü tekniği kullanılmaktadır. Büyük boyutta ürünlerin tel örgüsü ile taklidini gerçekleştirmek için aslan göğsü tekniğini kullanabilirsiniz.
Spiral Tekniği
Son derece etkileyici bir eser ortaya koymanıza yardımcı olan spiral örgü tekniği, birbirini takip eden çemberlerden oluşurken kabartmalı detaylara sahip bir örgü için kullanılmaktadır.
Filografi yaparken ilk olarak çivinin tahtaya geçirilmesi ve desen kağıdının tahtaya işlenmesi gerekir. 30×50 ya da 40×50 vb. tahta ölçülerinden biri, işleyeceğiniz ürüne göre tercih edilebilir. Tahta seçiminde önemli olan, çıkartacağınız üründen daha büyük ebatlarda bir tahta ile çalışmanızdır. Zımbalanan kumaş ya da kağıdın ardından alt örgü denilen ve filografi eserlerinin tabanını oluşturan tel çekmesi yapılır. Bu işlem, ürettiğiniz sanat eserinin son derece uzun ömürlü olmasını sağlarken zaman içerisinde gerçekleşebilecek parçalanma ya da sönme gibi sorunların da önüne geçecektir.
Ardından belirlenen örgü teknikleri aracılığı ile örme işlemi yapılır ve tel, elleriniz arasında bir sanat eserine dönüşür. Bahsi geçen üç örgü tekniği dışında da birçok örme yöntemi bulunmakta ve kullanılmaktadır. Tüm örgü teknikleri arasında en çok başvurulan yöntem balıksırtı tekniğidir.
Günümüzde Filografi
Tıpkı hattatlık gibi usta-çırak ilişkisine dayalı olarak yürütülen filografi, bir ustanın yardımı ile öğrenilmektedir. Türkiye’de filografi üstüne kurs alanları ve eğitmenler bulunmaktadır. Hayatını bu sanat devam ettirilmesine adayan ustaların yanı sıra, yurt dışında da filografi sanatının tanıtılması ve devam ettirilmesi üstüne merkezler bulunmaktadır. Bu merkezlerden en büyük çaplısı Almanya’da bulunur. Küçük çaplı fuarlar aracılığı ile gerçekleştirilen filografi dersleri ya da ürünlerin tanıtımı, bu sanat türünü benimseyen kişilerce, Türkiye ile işbirliği içerisinde gerçekleştirilmektedir. Bu el sanatının bu kadar yaygın olması da “Filografi nedir?” sorusunun dile getirilmesinde etkendir.
Filografinin Kadınla İlişkisi
Örgü, yüzyıllar boyunca kadına atfedilen bir iş olmuştur. Tel ve çekiç-çivi ilişkisi ise kaba işlerin gerçekleştirilmesi amacı ile erkeklerin sorumluluğuna atanmaktadır. Filografi, her iki alanı bir araya getiren bir sanat üretim yoludur. Dini sembollerden detaylı ve süslü yazıların iki boyutlu hale getirilmesine dek, filografinin kullanım alanları mevcuttur.
Filografi, paslı çivilerden uzağa geçebilen ve ince işlemelerin tel ile yeniden tasvir edilmesini sağlayan bir örgü sanatı iken kadınların ekonomi ve sanat alanındaki ilişkilerini ve konumunu da destekler durumdadır. Hem bir zanaatkar olarak hem de bu işe yaşamını adayan eğitmen konumunda kadın, iş hayatı ve yaratıcılık noktasında bir etkiye sahiptir. Türkiye’de tanınan erkek ve kadın filografi eğitmenlerinden bazıları şunlardır:
- Aşır Düğer
- Mustafa Baştan
- Şennur Doğan
- Yadigar Özkeser
- Elif Özay
Hem sanatın hem de kültürel ögeleri parçası olan bir konu daha: Vitray Nedir? Vitray Nasıl Yapılır?