Seçimlerde sıklıkla karşılaştığımız “Gallagher endeksi nedir?” sorusuna, oy dağılımını değerlendirmek için kullanılan bir yöntem, yanıtını verebiliriz. Kullanılan oy sayısının parlamentoya nasıl yansıdığını analiz etmek için Michael Gallagher tarafından geliştirilen bir hesaptır. 1991 yılından beri kullanılan bu hesap, seçim sonuçlarının orantılı olup olmadığını gösterir. Kullanılan oylar ve parlamentoda kazanılan koltuk yüzdesi eşitse, endekse göre sistem adildir.
Oy ve koltuk sayısı arasında fark ne kadar az olursa endeks değeri düşer ve orantılı bir sonuç çıkar. Fark açıldığında ise endeks değeri yükselir ve elde edilen bu sayı, orantısız bir sonuç olduğunu gösterir. Oylamaların orantısız sonuçlanması, küçük kitlelerin iradelerinin parlamentoda temsil edilmediğini ifade eder. Gallagher endeksine göre sonuç orantısız çıktığında reformda yenilik yapılması gerekir.
Gallagher Endeksi Ne İşe Yarar?
Gallagher endeksi oyların parlamentoda karşılık bulmasını denetleme imkânı sunar. Bu hesaplamayla seçmen ve koltuk sayısı arasındaki orantısızlık tespit edilir. Baraj sınırı koyulması, kullanılan oyların parlamentoda karşılık bulamamasına neden olur. Partiler arasında dağılan küçük yüzdeler toplamda büyük bir orana sahip olsa da bölündükleri için oylar boşa gider. Yeterli sayıya ulaşamayan partiler barajı geçemez ve parlamentoda koltuk edinemezler.
Yüksek orantısızlık durumu, kalabalık olmayan kitlelerin siyaseten temsil edilememesi demektir. Endeks değeri yüksek olduğunda seçim reformunda iyileştirme gerekir. Adil bir oylamada seçmen iradesinin mecliste etkisinin olması önemlidir. Sandık sonuçlarının Gallagher endeksine göre orantılı hâle getirilmesi, kitlelerin seçtikleri kişilere parlamentoda koltuk verilmesine olanak tanır.
Son zamanlarda gündemde olan ve herkesin merak ettiği, 2024’te Genel Af Ne Zaman Çıkacak? sorusuna yazımızda yanıt bulabilirsiniz. Daha fazlası için tıklayınız.
Gallagher Endeksi Hangi Ülkelerde Kullanılır?
Orantısız seçim sonuçlarına sahip ülkelerde siyaseten temsil edilme hakkı çoğunluğun elindedir. Parlamentolar, halk iradesiyle vekalet verilen temsilcilerden oluşur. Halkın seçtiği partilerin koltuk sahibi olamaması seçmen için adaletsiz bir duruma neden olur. Hesaplama, orantısızlığı görünür kılarak adil olmayan sonuçları sayısal değerlerle ortaya koyar. Endeks kullanılarak seçim sistemini değerlendiren bazı ülkeler şunlardır:
- Kanada
- Avustralya
- İsveç
- AB
- İrlanda
Gallagher endeksine göre sistemin adil olması, kullanılan oylar ve koltuk sayıları arasında fark olmamasına veya düşük fark olmasına bağlıdır. Ülkelerin sandık sonuçlarının oranına bakarak halkın temsil gücünü ve seçim reformunu değerlendirmek mümkündür. Düşük değere sahip orantılı endeks sonuçları elde etmek için halk iradesinin mecliste karşılık bulması önemlidir.