Bu yazıda hüsn-i hat, bir diğer adı ile hat sanatı nedir, ne değildir ona bakacağız. Hat sanatı, Arap harfleri kullanarak yapılan güzel yazı sanatıdır. “Hat” kavramı, Arapçada çizgi anlamını taşımaktadır. Oldukça estetik gözüken bu sanat, Arap alfabesinin 6. ve 7. yüzyıllar arasındaki değişimin bir meyvesidir. Eğer bu sanatı icra etmek istiyorsanız bir takım ölçü ve kurallara uymanız gerekir. Osmanlı hat sanatına son derece önem vermiş ve günümüze güzide hat sanatı örnekleri armağan etmişlerdir. Hat sanatı, İslam aleminin dışındaki pek çok bölgede de karşılığı olan bir sanattır. Batı dünyasındaki kaligrafi bunlara örnektir. Ancak “Hat sanatı nedir? Evde hat sanatı öğrenmek mümkün mü?” gibi soruları yanıtlayabilmek için konuya daha detaylı yaklaşmamız gerekir.
Hat Sanatı Tarihi
Hat sanatının ortaya çıkışı, 6. ve 10. yüzyıllar arasındaki süre zarfına denk gelmektedir. Daha öncelerde Arap alfabesinin kullanımından dolayı Araplara atfedilmiştir. Hicretten sonra ise Araplara mal olan bir sanattan çıkıp İslam hattı olarak anılmaya başlanmıştır. Hat sanatının Araplara özgün bir sanat olmaktan çıkmasında Osmanlı&Türk hattatlarının eserleri büyük rol oynamaktadır.
İlk zamanlarında Abbasiler hat sanatının gelişmesinde ve belli başlı ölçü ilekuralların oluşturulmasında önemli rol oynamıştır. İlerleyen zamanlarda hüsn-i hat, Abbasilerin de dağılmasıyla Türk ve İranlı hattatlar ile anılmaya başlanmıştır. İranlı hattatlar Abbasilerden kalan üsluba bağlı kalmış fakat Osmanlı hattatları kendi, benzersiz ekollerini geliştirmişlerdir. 16. yüzyıldaki Türk hat sanatının öncüsü olarak anılan Şeyh Hamdullah, hat sanatına benzersiz bir olgunluk ve güzellik getirmiştir. Şeyh Hamdullah’tan. sonra yetişenler uzun süre onun gibi yazma çabası içindeydiler Öyle ki uzun süreler, başarılı hattatlar “Şeyh gibi yazdı” denilerek övülürdü.
1600’lü yılların ortasından sonra, Şeyh Hamdullah’ın üslubunu aşmaya çalışan Hafız Osman, kendine özgün bir hüsn-i hat tarzı ortaya çıkarmıştır. Osmanlı’da hat sanatına bu isimlerden sonra başka hattatlar da katkı sağlamış ve güzide hat sanatı örnekleri ortaya koymuşlardır. Bu hattatlara başlıca; İsmail Zühdü, Mustafa rakım ve Üstat Sami Efendi örnek verilebilir. Bu isimler, yüzyıllar boyunca fevkalade hat sanatı örneklerini vermiş ve Osmanlı hat sanatının gelişmesine benzersiz katkılarda bulunmuştur.
İstanbul, Türkler’in fethi ile hüsn-i hattın merkezi haline gelmiş ve dünyaca böyle kabul görmüştür. Hatta bunu destekleyen şöyle bir deyiş vardır; “Kuran Mekke’de indi, Kahire’de okundu, İstanbul’da yazıldı.” Tüm Osmanlı&Türk tarihinin ismi en bilinen ve bu sanata önemli katkılar saylayan hattatları sıralamak gerekirse:
- Şeyh Hamdullah,
- Ahmed Karahisari,
- Hafız Osman,
- Mustafa Rakım,
- Mahmut Celaleddin Efendi,
- Yesarizade Mustafa İzzet Efendi olarak sıralanabilir.
Hat Sanatı Türleri
Hat sanatı nedir sorusunu yanıtlayabilmek için bu sanat dalının farklı türlerine de değinmemiz gerekir. Bahsi geçen bu türler yıllar içinde değişmiş ve dallanmıştır. Bazı yazı türleri seneler içinde popülerliğini yitirmiş bazı yazı türleri ise yıllar içinde alt dallara ayrılmıştır. Bu yazı türleri tarz ve kullanım alanı açısından farklılıklar göstermektedir. Örneğin ilki düz ve köşeli iken bundan sonra çıkan Kûfi’nin bir kısmı düz bir kısmı yuvarlaktır. Başlangıçta yazma eserlerde kullanılan bu tür daha sonra hat sanatının ana 6 türüne kaynaklık etmiştir. Günümüzde Kûfi, yazılı eserlerin başlık kısımlarında ya da mimaride iç-dış dekorasyonlarda hala kullanılmaktadır.
Kûfiden doğan ve hat sanatının başlıca 6 hat yazı çeşidi haline gelen türler ise şunlardır:
- Sülüs
- Nesih
- Muhakkak
- Reyhani
- Tevki
- Rikaa
Hat Sanatı Nasıl Yapılır?
Hat sanatı, estetik kaygı güden her sanatta olduğu gibi sanatçıya göre değişiklik gösterir. Belli başlı, uyulması gereken kural ve ölçüler olsa da her hattat kendi yorumunu katarak özgünlüğünü ortaya koyar. Tabii hat sanatında söz konusu olan harfler Arapça olduğu için, hat sanatını yapmak isteyen kişinin bu alfabeye hâkim olması gerekir. Hat sanatı, icra edilmesi için çok basit malzemelere ihtiyaç duyar ve bunlar hobi malzemesi adı altından çok kolay temin edilebilir. Bu yönden hat sanatını evde icra etmek son derece maliyetsizdir.
Evde Hat Sanatı Öğrenmek Mümkün mü?
Son zamanlarda genç yetişkin demeden birçok insan hobi olarak hat sanatını öğrenmek istemektedir. Hat sanatı alanında uzmanlaşmış eğitimciler ile yürütülürse en iyi öğrenmenin sağlanacağı bir sanat dalıdır. Uzmanlarla, uygulamalı bir şekilde öğrenilmesi en verimli yöntem olacaktır. Fakat bu demek değildir ki evde öğrenmek mümkün değildir. Evde öğrenmek, diğer yöntemlere göre daha yavaş olabilir. Buna karşın, yeterli azim ve aşk ile en az yüz yüze öğrenim kadar efektif olabilir. Bunun için Youtube’dan videolara bakarak kendiniz öğrenebilir ya da çevrim içi kurslara katılabilirsiniz.
Eğer evde yapabileceğiniz hobiler arıyorsanız Maliyetsiz Bir Hobi: Kağıttan Neler Yapılır? yazımıza da göz atmanızı öneririz.