“Hermeneutik ne demek?” sorusunun yanıtı, herhangi bir bilginin ya da durumun yorumlanması olarak basitçe özetlenebilir. Felsefi açıdan hermeneutik; kişinin kendini, metinleri ve olayları tercüme yolu ile açıklaması olarak üçe ayrılır. Eski Yunanca’daki “hermeneuen” kelimesinden türeyen tanım, kronolojik olarak da doğrudan Hermes ile alakalıdır. Müslümanlıkta, peygamberlerin Tanrı’nın elçisi olarak adlandırılmalarının sebebi de hermeneutiktir. Bilinmesi gereken bir durumu, diğer insanların net şekilde anlayacağı şekilde açıklamak, söz konusu yorumlama türünün temelini oluşturur. Kavramın kökenine ineceğimiz ve temsilcilerini tanıyacağımız bu yazının devamında “Hermeneutik ne demek? Hermeneutik ve yorum sorunu nedir?” sorularını detaylı olarak cevaplayacağız.
Hermeneutik’in Kökeni Nedir?
Metinlerde hermeneutik kullanımı, 19. Yüzyılın başında ortaya çıkmıştır. Antik yunanca “Hermeneuein (ἑρμηνεύειν)” kelimesi, hermeneutik kavramının kökenini oluşturur. Yorumlamak ya da tercüme etmek olarak Türkçeleştirilebilen bu terim, Hermes’in kendisine dayanmaktadır.
Tanrı’nın buyruklarını yeryüzüne taşımakla görevli olan Hermes, anlatım konusunda kendi cümlelerini kullanmaktadır. Çünkü insanların doğrudan Tanrı’nın sözlerini anlamaları mümkün değildir. Dolayısıyla Hermes’in kullandığı yöntem, cümleleri insanlığın içerisinde bulunduğu duruma indirgeyene kadar basitleştirmek olarak özetlenebilir.
Hermeneutik; sosyoloji, felsefe ve edebiyat alanında kendine kullanılacağı alanlar bulmuştur. Özellikle dini metinlerin revize edilmesinde ve insan davranışları ile ilgili incelemelerin sonuçlarında, kavramı yansıtan basitleştirmelere gidilmiştir. Kavramın kökenine vardığımızda, hermeneuia kelimesinin “net şekilde/bilirlikle açıklama” anlamında geldiğini görebiliriz.
Hermeneutik Gelişimi
Hermeneutik’in gelişimini açıklamak için kavramı kullanan bireylere kısaca değinmek gerekir. Martin Heidegger de bu kişilerin arasında gelir. Özellikle ontoloji (varlık bilimi) üstündeki eserlerinde hermeneutik kullanımına rastlanan filozof, yaptığı ilk çalışmalarından itibaren kavramın kullanımını yaygınlaştırmıştır. Elbette kavramı ilk ortaya atan kişi Heidegger’in kendisi değildir. Jurgen Habermas ve Hans Georg Gadamer, söz konusu terimin ilk temsilcileri arasında yer almaktadırlar.
Gadamer’in “…çeviri yapma, açıklama ve açımlama sanatıdır.” diyerek tanımladığı kavram, bireyin kendi başına kavrayamadıklarını ona anlayabileceği şekilde açıklamaktır. Filoloji ve epistemoloji ile birlikte anılan terim, zamanın ilerlemesi ve modernleşmesi aracılığı ile bu yaklaşımlardan uzaklaşmıştır. Üstelik hermeneutik, bilim alanında bir yöntem olarak adlandırılmaya başlanmıştır. Hermeneutik, tıpkı dil tercümelerinde olduğu gibi hem içerik hem de biçem açısından hitap ettiği kesime uyum sağlamalıdır. Kavramın günümüzde kullanımı da tam olarak bu işlevselliğe sahiptir.
Hermeneutik Temsilcileri
Hermeneutik ya da hermenötik terimi, bilhassa araştırmacıların kullanımındadır. Dini ya da felsefi araştırmacılar, kavramları açımlamak için terimi bir yöntem olarak ele alırlar. Hermes kökenli hermeneutik yönteminin bazı temsilcilerini sizler için derledik.
Hans Georg Gadamer
1900 senesinde doğan ve 13 Mart 2002 senesinde, tam 102 yaşında ölen Alman felsefeci Gadamer, hermenötik alanındaki çalışmaları ile tanınmış ve ilerleyen çalışmalarını da bu konu etrafında derlemiştir.
Tercümanın metnin kaderini belirlediğini öngören Gadamer, açımlamanın da gerçeği arayan mücahidin ellerinden gelene bağlı olduğunu savunur. Bu sebeple anlam, yorumcunun kendisinde saklıdır. Hermeneutik konusunda yazdığı en ünlü eseri “Hakikat ve Metot” olan yazarın diğer eserlerinden dilimize tercüme edilmiş olanları şunlardır:
- Edebiyat Nedir?
- Güzelin Güncelliği
- Hegel’in Diyalektiği
- Felsefi Hermenötik ve Yazarın Niyeti
Friedrich Schleiermacher
Schleiermacher, yorumlamanın inceliklerini araştıran ve dini metinlerin tasvirlerinde bunu yöntem olarak kullanan Alman ilahiyat bilgini ve filozoftur. Kendisi dini anlamda hermenötik kavramını ele alan ilk kişiler arasında yer almaktadır.
18. yüzyılın sonlarında doğan idealist filozof, ölüm zamanına dek içerisine doğmuş olduğu Aydınlanmacı düşüncenin destekçilerinden biri olmuştur. Ancak, Schleiermacher’ın Aydınlanma hareketleri içerisindeki tutumu, doğrudan Hristiyanlık ve Protestanlığın uzlaşmasını sağlamak üstünden gerçekleşmiştir. Bir Yeni Ahit bilgini olarak bilinen filozofun yazdığı kitaplardan en ünlüleri şunlardır:
- Diyalektik (1811)
- On Religion: Speeches to its Cultured Despisers
Jurgen Habermas
Hermenötik ile iletişim üstünden eylem pratiklerini bir yöntem olarak belirleyen modern-Marksist Alman sosyolog ve felsefeci Habermas, kitleleri etkilemeyi arzulamaktadır. Açıklamalarını doğrudan halka yapan Jurgen Habermas’ın eserlerinden bazıları şunlardır:
- Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü
- “İdeoloji” Olarak Teknik ve Bilim
- Sosyal Bilimlerin Mantığı Üzerine
Wilhelm Dilthey
İnsan bilimlerini ve doğa bilimlerini iki ayrı olgu olarak ele alan ve farklarını açıklamayı hedefleyen Wilhelm Dilthey, bir 19.yüzyıl Alman filozofudur. Eserleri arasında en çok bilinenlerinden bazıları şunlardır:
- Hermeneutik ve Tin Bilimleri
- Şiir ve Deneyim
- Selected Works
Sosyolojik Açıdan Hermeneutik Çözümlemeler
Hermeneutik çözümlemeler, sosyolojik açından da yapılmıştır. Peter Winch, “İlkel Bir Toplumu Anlamak” adlı makalesinde, bilimin getirilerini büyü olarak gören ve bu sebeple bilime inanmak yerine büyüye inanan primitivist bir topluluk olan Azandelerden bahsetmiştir. Winch’in makale süresince hermenötiği kullanımı, Azande toplumunun inanışlarını olduğu gibi kabul etmek ve bilim ile karşılaştırmamak konusunda yaptığı açıklama aracılığı ile gerçekleşmiştir. Görüldüğü üzere söz konusu yorumlama terimi, bir yöntem olarak, kabullenmeyenleri gerçekleri ile birlikte görmeyi sağlamaktadır.
Eğer felsefi konular ilginizi çekiyorsa Entüisyonizm Nedir? yazısına da mutlaka bakmalısınız.