Konseptüalizm Nedir? Konseptüalizm Temsilcileri Kimlerdir?

Felsefe içerisinde pek çok öğreti ve akım bulunmaktadır. Bunlar birisi de konseptüalizm, yani kavramcılık akımıdır. Konseptüalizm felsefe bilimine meraklı kişiler için oldukça ilgi çekici bir konudur. Gerçek bilgi üzerine karşıt bir anlamı bulunan konseptüalizm kökeni eski çağlara kadar dayanmaktadır. Peki konseptüalizm nedir? Yazımızın ilerleyen kısmında bu konudan söz edeceğiz.

Özellikle orta çağ skolastiğinin son döneminde bu fikir akımının etkileri daha çok artmıştır. Skolastik dönemdeki gerçekçilik ve adcılık akımları arasındaki çatışmada bir orta yol olarak gösterilen konseptüalizm nedir? Temsilcileri kimlerdir? Nasıl ortaya çıkmıştır?

Konseptüalizm Nedir?

Konseptüalizm yani diğer adı ile kavramcılık akımı, kavramların genel düşüncelerden üretildiğini ve bu düşüncelerin gerçek olduğunu savunan fikir akımıdır. Bu fikir akımı gerçekçilik ve adcılık akımlarına hem benzer hem de onlardan farklı bir düşünce akımıdır.

Orta çağ skolastik dönemin sonlarında realizm ve nominalizm çatışmasında nominalizm akımına daha yakın görüşler savunmuştur. Fakat aynı değildir. Tümellerin kendi başına bir varlıkları bulunmadığını, ancak zihinde düşünülen soyut bir varlık olduğunu savunur. Yani konseptüalizm fikir akımına göre kavramlar insanın zihninde düşündüğü zihinsel tasarımlardan ibarettir. Akımın gerçek algısı bu şekildedir. Nominalizm gerçekliği tamamen reddetmiştir. Bu açıdan konseptüalizm ile ayrılmaktadır.

Tümeller Çatışması ve Konseptüalizm

Tümeller çatışması, tümellerin, yani kavramların var olup olmadığı ile ilgili değil, nesnel bir gerçekliğinin olup olmaması ile ortaya çıkan bir çatışmadır. Gerçekçiler, yani realistler, bütün tutumlara uygun olarak genel tümellerin gerçek olduğunu öne sürmüşlerdir. Adcılar, yani Nomilanizm fikrini savunanlar ise genel kavramların birer sözden ibaret olduğunu belirtmişler ve bu kavramların asla gerçek olmadığını savunmuşlardır. Kısacası gerçeklik kavramını tamamen reddetmişlerdir.

Orta çağın aydın bilginlerinden birisi olan Petrus Abelardus (Pierre Abeilard) bu dönemde konseptüalizm, yani kavramcılık akımını ortaya atmış bu çatışmayı birazcık da olsa yatıştırmaya çalışmıştır. Abelardus “Tartışma beyhudedir.” sözü ile de bu görüşünü insanlara açıklamayı hedeflemektedir. Abelardus’a göre tümeller gerçek değillerdir. Fakat gerçekliklerinden çıkarıldıkları için bile gene gerçeklik taşımaktadır. Kavramların gerçekliklerini tartışmayı gereksiz bulan Abelardus kavramların nesne ve eylemlerden bağımsız olarak varlıklarının olmadığını ama nesnel gerçeklik bilgisinin özel ve farklı bir biçimi oldukları fikrini öne sürmektedir. Bu düşüncesinin kaynağını Sokrates’e ve Platon’a kadar götürmüştür. Abelardus kısacası realizm ve nomilanizm akımları düşüncesi arasında kalmış ortak bir düşünce akımı olarak ortaya çıkardığı konseptüalizm akımını savunmuştur diyebiliriz.

Pierre Abeilard (Petrus Abelardus) Kimdir?

Fransız kökenli Ortacağ Skolastik dönem düşünürü, din bilimcisi ve ahlak filozofudur. Özellikle tümeller sorununa getirdiği konseptüalizm akımı ile bilinmektedir. Diyalektiği etkin bir biçimde kullanmıştır. Şiir sanatı ile de ilgilenmiştir. 1079’da doğmuş, 1142 yılında vefat etmiştir.

Abelardus tümeller tartışmasında daha çok Nomilistlerin görüşüne yakın durarak genel kavram ya da sözcüklerin karşılık geldiği hiçbir şeyin olmadığını var olan her şeyin bireylerden ve bireylerin akıllarındaki soyut düşüncelerden var olduğunu savunmuştur. Bu açıdan skolastik felsefe bilginleri arasında önemli bir yeri vardır. Tümeller kavgasında akıl ve inanç ilişkisi üzerinde özellikle durmuştur. Eserleri şunlardır:

• Felaketler Tarihi/ Bir Mutsuzluk Öyküsü
• Hem Öyle hem Öyle Değil (Sic Et Non)
• Hristiyan Teolojisi
• Tanrının Birliği ve Üçlüğü Üzerine
• Teolojiye Giriş
• Yeni Başlayanlar İçin Mantık
• Ahlak
• Diyalektik

Bu eserler yazıldığı günden çok sonra bile farklı düşünürlere bilgi kaynağı olmuştur.

Konseptüalizm ve Nominalizm Arasındaki Farklar

Konseptüalizm ve Nominalizm birbirlerine çoğu konuda benzemektedir. Ancak aralarında özellikle gerçeklik anlayışı ile ilgili ufak farklar vardır. İki akımda gerçekliği reddeder. Sadece Konseptüalizm gerçekçiliğin zihinsel olarak ortaya çıktığını ve gerçek haline dönüştüğünü anlatmaktadır.

Nominalizm ise gerçekliği tamamen reddetmektedir. Tümellerin sadece sesten oluştuğunu savunur.  İki akım arasındaki bu benzerlikten dolayı bazı düşünürler Konseptüalizm’e “Son dönem adcılığı” gibi isimlerde vermişlerdir.

Konseptüalizm Diğer Temsilcileri

Kavramcılık yani konseptüalizm daha sonraki dönemde ortaya çıkan duyumcu felsefeler ile de bağdaştırılmıştır. Yeni felsefe akımları arasında da kavramcılık ile ilgili bazı ilişkiler mevcuttur. Kavramcılık özellikle Yeniçağda bazı filozoflar tarafından da kabul görmüştür.  Aristoteles ve Kant gibi ünlü düşünürlerin öğretileri de Kavramcılık olarak nitelendirilmektedir. Tabii ki Skolastik dönemdeki düşünce akımı ile birebir aynı değildir. Ancak benzer yönleri bulunmaktadır.

Orta Çağ döneminde ortaya çıkan felsefi düşünceler hakkında daha fazla bilgi edinebilmek için Orta Çağ Patristik Dönem: Patristik Felsefe Nedir? yazımıza da göz atabilirsiniz.