Modernist Hikâye Özellikleri ve Modernist Yazarlar

Edebiyatta modernizm, 1890-1920 arasını kapsayan ve ekspresyonizm, izlenimcilik ve Art Nouveau gibi birkaç alt dönemi içinde barındıran bir sanat dönemidir. Modernizm, natüralizm ve realizm dönemlerine bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bu çağlardan farklı olarak modernizmde, bireysellik ve öznellik daha büyük bir rol oynamaktadır. Genellikle eski ve geleneksel olandan kopuşu ifade eden modern terimi, kendisini geçmişten farklı kılar. Bu yazıda sizlere modernist hikâye özellikleri ve modernist yazarlar hakkında genel bir bakış sunacağız.

Modernizmin Başlangıcı

Modernizm döneminde teknik ve bilimsel olarak, geleneksel dünya görüşünün yerini alan büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Örneğin bunlar; Max Planck’ın kuantum formüllerini, Einstein’ın görelilik teorisini ve Freud’un bilinçdışıyla ilgili teorilerini içerir. İnsanlar bireyselliklerini korumak istedikleri bu dönemde, sanayileşme ilerledikçe devlet ve bürokrasi giderek daha etkili hale gelmiştir. Sanayileşme öncesinden farklı olarak, işçiler üzerindeki talepler giderek daha fazla uzmanlaşmakta ve bu da insanların kişisel gelişimini sınırlandırmaktadır. Dini fikir ve idealler de Aydınlanma’da olduğu gibi akıl sahibi özerk insanların fikirlerinden oluşmaktadır.

Modernizmin önce ekonomide sonrasında ise toplum düzeninde bir değişim yaratması elbette insanı konu alan her disiplinde farklılaşmaları beraberinde getirdi. Bu disiplinlerden en önemlisi ise sanat oldu. Sanat, özellikle edebiyat alanında modernizmden etkilenerek köklü bir değişim yaşadı. Daha toplumsal olan temaların yerini daha bireyci düşünce biçimlerinin alması modernizme dair en temel özelliklerden biri de diyebiliriz.

Modernizmin Özellikleri

Yeniliklerin doğal olarak bu dönemin edebiyatını da etkilediğinden bahsetmiştik. Peki modernist hikâye nedir? Bu soruya cevap verebilmek için önce modernist hikâyenin özelliklerinden bahsedelim. Modernist hikâye özelliklerinden bazıları ise şunlardır:

• Geleneksel yazında var olan zaman kavramının yerini alternatif bir zamanın alması
• İnsanın bir birey olarak kendini toplumdan soyutlayışı konusu
• İçsel çatışmaların işlenmesi
• Şiirsel anlatım biçimine sahip olması
• İnsan psikolojisi üzerine yoğunlaşması
• Olaylardan çok durumlar ile ilgilenmesi

Modernist hikâye özellikleri bunların yanı sıra daha başka birçok şekilde karakterize edilebilir. Ancak yaygın kanı, bunların en temel özellikler olduğu yönündedir.

Modernist Türk Yazarlar

Modernizm tüm dünyaya Batı’dan yayılmış bir akımdır. Birçok insan modernizmin başlangıcı olarak İngiltere Kralı IV. Henry’nin karısından boşanmak için Vatikan’dan ayrılarak Anglikan Kilisesi’ni kurması olarak kabul etmektedir. Bu hamle, İngiltere bilimsel ve teknolojik gelişmelerin önünü açmış ve toplumsal dönüşümlere zemin hazırlamıştır. Ardından yaşanan Fransız İhtilali ile bu dönüşüm sosyal yapıyı baştan aşağı değiştirmiş ve tüm Avrupa’da bir süre sonra bu değişime ayak uydurmak zorunda kalmıştır.

Sanayi Devrimi ve Fransız İhtilalinden sonra işçi hakları gibi bireyi temele alan ideolojilerin gelişmesinden elbette sanat dalları da payına düşeni almıştır. Özellikle İngiliz, Fransız ve Alman edebiyatında öne çıkan modernizm akımı zamanla tüm dünyada hakim edebi akım olmuştur.

Türkiye toplumu bu değişimlerin ve dönüşümlerin yaşandığı dönemde Osmanlı İmparatorluğu olarak tarih sahnesinde yer almakta idi. Elbette bir akım olarak modernizmden etkilenmesi Avrupa toplumları ile aynı zaman dilimi içerisinde gerçekleşmedi. Ancak özellikle Osmanlı’nın son döneminde yüksek öğrenim almak isteyen Türk öğrencilerin Avrupa ülkelerine gitmeleri ve geri dönüp eserler üretmeleriyle Türk toplumu modernizmle edebi anlamda tanışmış oldu. 20. Yüzyılın ilk yarısından itibaren edebiyatın geliştiği Türk toplumunda modernist hikâye özellikleri taşıyan da birçok eser 20. üretildi. Modernist Türk yazarlardan bazıları ise şunlar oldu:

• Sait Faik Abasıyanık
• Vüsat O. Bener
• Adalet Ağaoğlu
• Orhan Pamuk
• Ferit Edgü
• Bilge Karasu
• Firüzan

Bu ve bu gibi modernist Türk hikayecilerinin çoğunlukla Fransız edebiyatından, özellikle de Fransız varoluşçuluk akımından etkilendiği bilinmektedir.

Modernist Hikâye Yazarları

Modernist hikâye özellikleri taşıyan kısa öyküler tüm dünyada 20. Yüzyılın ilk yarısında yaygınlaşmaya başladı. Özellikle stream of consciousness (bilinç akışı) tekniği kullanan modernist yazarlar aynı zamanda kısa öyküleri ile de birçok örnek vererek edebiyat tarihine adlarını altın harflerle yazmışlardır. Tüm dünyada genel kabul gören modernist hikâye örneklerinden bazıları şunlardır:

• Katherine Mansfield – Bahçe Partisi
• James Joyce – Ölüler
• Virginia Woolf – Duvardaki İz
• Anthon Çehov – Gusev
• H. Lawrence – Krizantem Kokusu
• Joseph Conrad – Karanlığın Yüreği
• Henry James – Halıdaki Motif

Bunların yanı sıra dünya edebiyatında birçok önemli modernist hikâye örnekleri de bulunmaktadır.

Modernizmi Esas Alan Yazarlar

Modernizmin bir akım olarak gelişmesinde ve hâkim haline gelmesinde ünlü alman tıpçı Sigmund Freud’un rolü oldukça büyüktür. Geliştirdiği psikanaliz yöntemi ile “bilinç dışı” olgusundan ilk kez bahsetmiş insan olan Freud doğrudan evreni deneyimleyen zihnimizin bir de alt katmanının olduğunu savunmuştur. Bu alt katmandan bahsetmenin ve onu tahlil etmeye çalışmanın etkileri ise sonraki yüzyıllara hatta günümüze dahi yansımıştır.

Modernizmi esas alan yazarın hemen hemen hepsinde bilincin derinliklerinde gezmeye yönelik bir arzu oluşmuştur. Özellikle James Joyce’un Ulysses’ı, Virginia Woolf’un Mrs. Dalloway’i ve Marcel Proust’un Kayıp Zamanın İzinde serisi bu arzunun en net örneklerini oluşturur ve halen edebiyat alanında yazılmış en başarılı kitaplar arasında kabul edilmektedir. Modernizm günümüzde edebiyat alanında halen varlığını sürdürse de etkinliğini post modern akımlara ve düşünce biçimlerine bırakmıştır.

Sıkça Sorulan Sorular

İlk Türk Modernist Yazar Kimdir?

Genellikle edebiyat tarihçileri ilk modernist yazarımız olarak Yusuf Atılgan’ı (1921 – 1989) gösterir. Modern hikaye söz konusu olduğunda ise anılan ilk yazarımız Haldun Taner’dir.

Batı’da İlk Modernist Hikayeci Kimdir?

Hikaye yazarı olarak ilk modernist eğilimler, 1900’lü yılların başında Franz Kafka’da görülür.

Modernist Hikayede Hangi Teknikler Kullanılır?

Modernist hikayede genellikle iç monolog, bilinç akışı, montaj, retrospektivizm, flashback gibi teknikler kullanılır.