Monizm Nedir? Monist Filozoflar Kimlerdir?

Felsefe tarihini ve dolayısıyla filozofları pek çok kategori altında değerlendirmek mümkündür. Bu kategorilerden biri de monizm olarak adlandırılan tekçilik düşüncesidir. “Monizm ne demek?” veya “monizm filozofları kimlerdir?” sorularına cevap arıyorsanız okumaya devam edebilirsiniz.

Monizm Nedir?

Monizm terimi eski Yunanca “μόνος” ve “mónos’tan” gelmektedir. Bu kavramın anlamı “yalnız”, “yalnızca” ve “bir” ile ifade edilebilmektedir. Tekçilik olarak da adlandırılabilecek monizm savunucuları ve filozoflarının ana tezleri, dünyadaki tüm fenomenlerin tek bir temel ilkeye kadar izlenebileceğidir.

Monizmin felsefedeki karşıt konumları, sırasıyla iki ve birçok temel ilkeyi kabul eden düalizm ve plüralizmdir.

Monizm, Düalizm ve Plüralizm Nedir?

Felsefe tarihinde birbirinin karşıtı konumda bulunan belli başlı öğretiler vardır. Monizm, düalizm ve plüralizm de bunlardan biridir. Monizm tekçilik anlamına gelirken düalizm ikicilik ve plüralizm de çoğulculuktur. Bunun anlamı monizm, temel ilke olarak bir kavram veya varlığı merkeze koyarken diğer öğretiler iki veya daha çok kavramı temel kabul edilmektedir.

Felsefe tarihinde birkaç tekçi doktrin izlenebilir. Ancak, ‘monizm’ ancak 19. yüzyılın sonunda bir terim olarak ortaya çıkmıştır. Terim, felsefi anlamının ötesinde, günümüzde siyaset bilimi, hukuk ve din bilimlerinde de kullanılmaktadır.

Felsefe sıklıkla dünyayı oluşturan “tözlerden” bahsedilir. Felsefi düalizm çoğunlukla iki tözü -ruh ve madde- varsayarken, monizm sadece bir tözün varlığını varsayar. Tekçiliğin üç geniş eğilimi tanımlanabilir:

• Her şeyin madde olduğunu ve yalnızca fiziksel veya maddi nesnelerin ve etkilerin gerçek olduğunu varsayan materyalizm veya fizikalizm. Bu, modern zamanlarda açık ara en popüler monizm biçimidir.
• Her şeyin ruh olduğu ve yalnızca zihinsel süreçlerin gerçek olduğunu varsayan idealizm veya fenomenalizm. Bu görüşün bir çeşidi, örneğin George Berkeley tarafından temsil edilmiştir. Tekçiliğin “idealist” ifadesi bugün nadiren takip edilen bir öğretidir.
• Nötr monizm ise monizmin üçüncü biçimidir. Buna göre, bağımsız bir ilkenin hem fiziksel hem de zihinsel süreçlerin altında yattığı varsayımı vardır.

Bu üç ana yönün her biri, bilinen tüm süreçlerin bahsedilen temel ilkeye kadar izlenebileceğini varsayar. İndirgemecilik ilkesi burada sıklıkla kullanılmaktadır.

Plüralizm hakkında çok daha fazlasını öğrenmek ister misiniz? O halde Plüralizm Nedir? Plüralizm Kurucusu Kimdir? adlı içeriğimiz sizleri bekliyor.

Felsefede Belirli Monizm Biçimleri

Monizm felsefe tarihinin önemli kavramlarından biridir. İlk çağlardan itibaren monist olarak adlandırılacak filozofların izini sürmek mümkündür. Tüm felsefe tarihi boyunca ise belirli başlı biçimlerde monizmin ortaya çıktığı görülmektedir.  Bu biçimler şu şekilde sıralanabilir:

• İşlevselcilik temelde fiziksel bir tekçiliktir. Ek olarak, zihinsel fenomenlerin, altta yatan materyalden bağımsız olan işlevsel bir mekanizmaya indirgenebileceğine inanılmaktadır. Bu anlamda insan gibi düşünen bir makine, insan beyninin nöronları olmadan da düşünülebilirdi. Yapay zeka ve bilişsel bilim, işlevselciliğe yakındır.
• Eleyici materyalizm, bu monizm biçimi tamamen maddi temel ilkeleri varsayar. Ancak “arzular”, “korku” veya “inanç” gibi zihinsel süreçleri haklı çıkarmak için indirgemecilikten vazgeçer. Bu teoriye göre, bunlar nihayetinde bilimsel değildir. Diğer modası geçmiş fikirler gibi, bilimsel tartışmalardan da kaybolacaktır. Eleyici materyalizmin özel bir örneği, Burrhu Frederic Skinner’ın radikal davranışçılığıdır.
• Çeşitli indirgemeci olmayan materyalizmler, tüm indirgemeci önerileri reddeder. Bir örnek Donald Davidson’ın anormal birciliğidir. Teoriye göre, zihinsel durumlar, fiziksel durumlar üzerinde denetim yapar, ancak geriye doğru izlenemezler. “Denetleme” bir bağımlılık ilişkisini tanımlar. Buna göre zihinsel olan, fiziksel değişim olmadan değişemez.
• “İdealist monizm” in özel bir biçimi solipsizmdir. Buna göre sadece her şey ruh değildir, her şey yalnızca kişinin kendi ruhudur. Kişinin kendi duygu ve düşüncelerinin dışında bir dünya yoktur.

Tüm bunlar monizm başlığı altında toplanacak belli başlı öğretilerdir.

Monist Filozoflar Kimlerdir?

İlk çağlardan itibaren monist öğretiyi savunan filozoflar bahsetmek mümkündür. Özellikle Antik Yunan’daki arkhe tartışması monizm ile doğrudan ilişkilidir. Antik çağın bazı doğa filozofları, tüm varlığın tek bir ilk nesneye dayandığına inanan monistlerdi. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:

• Anaximander,
• Anaximenes,
• Demokritos,
• Herakleitos,
• Parmenides,
• Thales

Erken modern Avrupa’da ise yine monist öğretilere rastlamak mümkündür. Bu dönemde ise monizm ile ilişkili olarak öne çıkan filozoflar şunlardır:

• Tüm zihinsel süreçleri maddi bileşenlerin etkileşimine dayandıran Thomas Hobbes,
• Paul Henri Thiry d’Holbach,
• Julien Offray de La Mettrie.

D’Holbach için maddeye karşı ruh veya ruha karşı beden gibi bir ikicilik yoktu. Daha ziyade özellikle Système de la Nature ou Des Loix du Monde Physique et du Monde Moral (1770) adlı eserinde tutarlı bir monizmi temsil ediyordu. Böylece insan bilişini, düşüncesini veya duyusunu, maddenin doğasında bulunan hareket ve determinizm ilkesinin bir ifadesi olarak görmekteydi.

Baruch de Spinoza da bir başka ünlü monist filozoftur. Ona göre, insanların zihinsel süreçleri gibi şeyler de yalnızca o tek tözün kipleri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu tek töz ise panteist bir Tanrı anlayışıdır.