Neden çikolata yemek ve egzersiz yapmak insanları mutlu ediyor? Bu sorunun cevabı aslında oldukça basit: Çünkü bu eylemlerin her ikisi de beyindeki serotonin üretimini arttırmaktadır. Haberci madde serotonin ruh halimizde önemli bir rol oynar. Öyle ki, serotonin eksikliği depresyon olarak kendini göstermektedir. Peki akıl sağlığımız için aslında bu kadar önemli olan serotonin (mutluluk hormonu) nedir?
Serotonin, beyindeki sinyallerin iletilmesinde önemli bir rol oynayan vücutta önemli bir hormondur. Ancak aynı zamanda kardiyovasküler sistem veya bağırsak sinir sistemi için de çok önemlidir. Serotonin ayrıca 5-hidroksitriptamin veya kısaca 5-HT olarak da bilinir. Serotonin ile eşanlamlı olarak kullanılan enteramin teriminin kullanımı ise çok daha az yaygındır.
Serotonin’in İnsan Bedenine ve Psikolojisine Etkileri
Çoğu hormon gibi, serotonin de vücuttaki belirli reseptörlere bağlanarak çalışır. 5-HT reseptörleri olarak adlandırılan en az 14 farklı serotonin reseptörü vardır. Serotonin, çeşitli vücut süreçlerinin düzenlenmesinde rol oynar.
Örneğin kardiyovasküler sistemde serotonin, kan damarlarının kasılmasını etkiler ve bağırsak sinir sisteminde bağırsak peristaltizminin kontrolünde yer alır. Bununla birlikte, serotoninin en iyi bilinen etkisi beyindedir. Ruhsal hastalıkların gelişmesinde ve tedavisinde önemli rol oynayan haberci maddelerden biridir. Dopamin ve norepinefrine ek olarak, serotonin de sıklıkla mutluluk hormonu olarak adlandırılır.
Serotonin aynı zamanda “iyi hissetme hormonu” olarak da bilinir çünkü sadece ruh halini iyileştirmekle kalmaz, aynı zamanda vücudun stres tepkisini de azaltır. Serotoninin beyinde gösterdiği etkilerden bazıları şunlardır:
- Rahatlatıcı,
- Antidepresan etkisi,
- Uyku getirme,
- Ağrı kesici,
- Motive edici.
Bunların yanı sıra birçok ruh halini iyileştirici etki serotonin kaynaklı olarak oluşmaktadır.
Serotonin hormonunun salgılanması ile iyilik hali meydana gelir. Bu konuda bilgi edinmek için Psikolojik İyilik Hali Nedir? Tam İyilik Hali Nedir? adlı içeriğimize göz atabilirsiniz.
Serotonin Eksikliği ve Depresyon
Serotonin ruh hali üzerinde belirleyici bir etkiye sahip olduğu düşünülmektedir. Serotonin eksikliği bu nedenle depresyon gelişimi ile de ilişkilidir. Beyindeki serotonin eksikliği, genellikle aşağıdaki gibi semptomlarla ortaya çıkmaktadır:
- Depresyon hali,
- Endişe,
- Saldırganlık,
- İştah artışı.
Uyku-uyanıklık ritmi, vücut ısısı, cinsel davranış, ağrı hissi ve migren oluşumu da serotonin tarafından düzenlenir ve genellikle depresyon bağlamında bir serotonin eksikliği durumunda bu unsurlar kolayca dengesizleşebilir.
SSRI: Serotonin Geri Alım İnhibitörleri
Depresyonu tedavi etmek için seçici serotonin geri alım inhibitörleri (kısaca SSRI’lar) uygulanır. Bu SSRI’lar, sinir hücreleri arasındaki iletişim için beyinde salınan serotoninin daha uzun süre çalışabileceği anlamına gelir. Bu sayede serotonin eksikliği dolaylı olarak telafi edilebilir ve beyindeki serotonin seviyesi arttırılabilir. Bununla birlikte, tek başına serotonin tedavisinin depresyonun giderilmesinde etkili olup olmadığı bilimsel olarak tartışmalıdır. Bazı ilaçlar serotonin seviyelerini bile düşürebilir.
SSRI’lar ayrıca kaygı ve obsesif-kompulsif bozukluğu tedavi etmek için sıklıkla reçete edilir. Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) grubundan antidepresanlardan bazıları şunlardır:
- Sitalopram (Cipramil®)
- Essitalopram (Cipralex®)
- Fluoksetin (Fluctin®)
- Fluvoksamin (Fevarin®)
- Paroksetin (Serotax®)
- Sertralin (Zoloft®)
Bu antidepresanların tamamı uzman kontrolünde bir dozajlama ile kullanılmalıdır.
Serotonin Sendromu
Sadece serotonin eksikliği değil, aynı zamanda aşırı serotonin de fiziksel ve ruhsal sağlık üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir. Serotonin fazlalığı genellikle ilaç etkileşimlerinin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır ve serotonin sendromu olarak adlandırılır. Serotonin sendromunun belirtileri şunlardır:
- Huzursuzluk,
- Endişe,
- Heyecan durumları,
- Artan kas gerginliği,
- Kas seğirmesi,
- Titreme
Serotonin sendromundan kaçınmak için, antidepresanlar her zaman ilgili hekime danışılarak kullanılmalıdır.
Çikolata ile Serotonin Arasındaki Bağlantı Nedir?
Serotonin sadece insan vücudu tarafından üretilmez, aynı zamanda çeşitli gıdalarda da bulunur. Serotonin, kivi, muz, ananas veya domates gibi belirli meyve ve sebzelerin yanı sıra ceviz veya kakaoda da büyük miktarlarda bulunur. Yani kakao içeren çikolata da serotonin içermektedir.
Çikolatanın ruh halini iyileştirici etkisi, içerdiği serotonin nedeniyledir ancak yüksek karbonhidrat içeriğinden serotonin seviyesini yükseltici etkisi aslında azdır. Serotonin karbonhidrat nedeniyle kan-beyin bariyerini geçemez. Bununla birlikte, karbonhidrat bakımından zengin besinler, bir dizi ara adım yoluyla beyinde serotonin oluşumunu uyarır. Yaygın kanının aksine serotonin içeren gıdaların daha az tüketilmesi sizi mutlu eder, bu daha çok karbonhidrat içeriğine bağlıdır.
Serotonin Seviyesini Artırma Yolları
Egzersiz, çikolataya nazaran daha düşük kalorili bir mutluluk yöntemidir. İnsanlarda ve hayvanlarda yapılan araştırmalar, dayanıklılık eğitiminin serotonin seviyelerini artırabileceğini göstermiştir. Çünkü fiziksel aktivite beyindeki amino asit triptofanın kullanılabilirliğini arttırır. Vücut da triptofandan serotonin üretir. Bunun nihayetinde ruh hali ve psikolojik refah üzerinde olumlu etkileri vardır.
Düzenli egzersiz bu nedenle serotonin seviyelerini kalıcı olarak artırabilir. Serotonin seviyesinin normalleşmesi dolaylı olarak sadece fiziksel değil, aynı zamanda zihinsel sağlığa da katkıda bulunabilir.
Egzersiz ve serotonin arasındaki bağlantı hakkında daha fazla bilgi edinmek için Spor Aktivitesinin Özgüven, Serotonin Ve Dopamine Etkisi adlı çalışmayı inceleyebilirsiniz.