Günlük hayatta, basında, dijital içeriklerde, iş hayatında ve benzeri birçok yerde genellikle çok fazla duyduğumuz için kanıksadığımız ama anlamına tam da vakıf olmadığımız kelimelerle karşılaşırız. Kuşkusuz bu kelimelerden biri de spekülatif. Spekülasyondan türeyen bu kelime çokça kullanılmasından ve farklı alanlarda farklı anlamlara gelmesinden ötürü dikkatleri çekiyor. Spekülasyon kelimesi TDK’da kısaca felsefi olarak kurgusal ve ticari bakımdan saptırıcı olarak geçmektedir. Peki böylesine sık duyduğumuz kelimeler olan spekülatif ne demek? Spekülasyon nedir? Ticarette ve edebiyatta ne anlamlara gelir? Gelin bu soruların cevaplarına birlikte bakalım.
Ticarette ve Ekonomide Bir Terim Olarak Spekülasyon
Ticarette ve ekonomide Spekülatif terimin önemli bir yeri var. Spekülasyon terim olarak ticarette, bir varlığın daha az fiyat ile alınarak alındığı fiyattan daha yükseğe satılmasını ifade eder. Tüm varlık çeşitleri (menkul, gayrimenkul, patent ve benzeri gibi) spekülasyon için konu teşkil edebilir. Esasından spekülasyon ile kastedilen normal ticari işlemlerden farklı olarak, geleceğe yönelik umutların ve beklentilerin alınıp satılması yani speküle edilmesidir. Spekülatif amaçlı yapılan ticari işlemler bazı özellikler taşıyor. Bu özellikler şu şekilde sıralanabilir:
- Spekülatif işlemin kazanma ya da kaybetme ihtimali taşıması,
- Spekülatif işlemin beklentiler ve belirsizliğe açık olması,
- Spekülatif işlemde varlıkların herhangi bir kullanım amacı ile elde tutulmaması.
Farklı birçok özelliği ve barındırdığı risk faktörü ile spekülasyon son günlerde oldukça dikkat çekmekte. Bu doğrultuda spekülatif yatırımlarda da artış yaşandığı biliniyor. Peki son günlerin gözdesi spekülatif yatırım tam olarak neyi ifade ediyor?
Spekülatif Yatırım Nedir?
Spekülasyon ifadesi içerdiği anlam itibari ile negatif bir çağrışım yapsa da aslında bir suç teşkil etmez. Aksine spekülatif faaliyetler, piyasa ve borsa tarafından teşvik ediliyor. Çünkü tüm menkul kıymetin kendi hak ettiği değere ulaşması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda borsada spekülasyon yaratmaktaki ana amaç bir varlığın yüksek getiri beklentisi amacıyla herhangi bir yatırım aracına yatırılmasıdır. Böylece spekülatif yatırım yapılmış oluyor. Bu amaçlar doğrultusunda yapılan tüm bu faaliyetler ise “Ekonomide spekülasyon yaratmak ne demek?” sorusunun da cevabı olmaktadır.
Spekülatör ise bu ara işlemi yapan kişiye deniyor. Yani herhangi bir menkul kıymeti daha uygun ve ucuz bir fiyata alıp ileri bir tarihte daha yüksek bir fiyata satmayı hedefleyen kişiler spekülatörlerdir. Spekülatörlerin yaptıkları bu tür yüksek getiri hedefli işlemler spekülatif yatırım nedir sorusunun cevabı oluyor. Bu tür yatırım işlemleri herhangi bir suç teşkil etmese de oldukça riskli işlemlerdir. Spekülatif işlemleri diğer işlem türlerinden ayıran en önemli özelliklerden biri spekülatif risk olarak karşımıza çıkmakta. Hal böyle olunca “Spekülatif risk nedir?” sorusunun akıllara gelmesi kaçınılmaz oluyor.
Yatırım yapmak istiyor fakat hangi aracı tercih edeceğinizi bilemiyorsanız En Çok Tercih Edilen 7 Yatırım Aracı yazımıza göz atabilirsiniz.
Spekülatif Risk Nedir?
Spekülatif riskler bir yatırımda kara ya da zarara yol açabilecek faaliyetlerdir. Spekülatif riskte hemen hemen her zaman kar ya da zarar yapma imkânı vardır. Burada risk derecesi oldukça farklılık gösteriyor. Çok yüksek kayıplar olabileceği gibi yüksek kazançlar da sağlanabilmekte. Bu özelliği bakımından da ekonomide saf risk olarak geçen risk türünden farklıdır. Çünkü saf risk türünde sadece kayıp olasılıkları vardır ve kazanma ihtimali oldukça düşüktür.
Bir yatırımcının herhangi bir bilgisi olmadan yaptığı hemen her türlü yatırım faaliyeti spekülatif risk barındırır. Piyasada spekülatif riske ilişkin birçok örnek bulunuyor. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Hisse senetleri,
- Spor bahisleri,
- Bir opsiyonun alım ve satımı,
- Call opsiyonunun atılması ya da yazılması.
Bu işlemlerin her biri kaybetme riski taşımakla beraber kazanma ihtimalini de bünyelerinde barındırıyor. Hal böyle olunca akıllara spekülatif kazanç nedir sorusu gelmektedir. Spekülatif kazanç özetle herhangi bir spekülatif risk taşıyan işlem neticesinde kazılan kazanca deniyor. Spekülatif kazanca dair bazı tartışmalı konular bulunmakta. Örneğin; “bu tür bir kazanç haksız kazanç türüne girebilir mi?” ya da “bu tür bir işlem sonucu elde edilen kazanç kumar sonucu elde edilen kazanç gibi midir?” soruları tartışmalı konulardan bazılarıdır. Bu tür sorular için farklı karar mercileri farklı cevaplar veriyor. Daha net bir bilgi almak isteyen okuyucularımızın spekülatif teori hakkındaki detaylı araştırmalara bakmalarında fayda var.
Özetle ekonomide ve ticari faaliyetlerde spekülasyon, spekülatif yatırım ve riski ifade ettik. Ancak spekülasyon ifadesi sıklıkla manipülasyon ile karıştırılmaktadır. Bu iki birbirine benzeyen terimin farklı özellikleri var. Spekülasyon, manipülasyon nedir ve aralarındaki farklar nelerdir gibi soruları ise gelecek başlıkta yanıtladık.
Spekülasyon ve Manipülasyon Arasındaki Benzerlik ve Farklar
Manipülasyon, kişilerin fikirlerini ve aldıkları kararları bilinçli bir şekilde etkilemek için gerçeği değiştirerek sunulan haberlere denmektedir. Bu tür manipülatif faaliyetler yatırımcıları etkilemekte. Böylece piyasada suni fiyat hareketlenmeleri yaşanabiliyor. Tanımı gereği bile spekülasyondan oldukça farklı olan manipülasyonun, spekülatif faaliyetler ile arasında başka birçok fark bulunur. Bu farklar şu şekilde sıralanabilir:
- Spekülasyon bir suç değilken manipülasyon yaratmak bir suçtur.
- Spekülatif faaliyette her zaman büyük riskler bulunuyor. Ancak manipülatif işlemlerde, yapılan işlem istenilen bilinçli olarak çekildiğinden kar oranı yüksek olmakta.
- Manipülasyon yapılan kişilere Türkiye’de SPK mevzuatınca 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası verilmektedir.
Manipülasyon faaliyetleri yatırımcıları doğrudan etkilediğinden oldukça dikkat edilmesi gereken faaliyetlerdir. Bu bağlamda yatırımcıların herhangi bir yerden aldıkları yatırım tavsiyelerine güvenmemeleri gerekiyor.
Bu kısma kadar spekülasyonun ve ona dair diğer terimlerin ekonomide ve ticarette kullanılan terim anlamlarına değindik. Ancak spekülasyon kelimesi, sosyal bilimlerde de sıklıkla kullanılan bir terim. Bu bağlamda akıllara gelen ilk ifade ise spekülatif kurgu oluyor. Peki spekülatif kurgu ne demek? Spekülatif kurgunun türleri nelerdir? Tüm bu soruların cevapları sıradaki başlıkta.
Edebiyatta Spekülatif Kurgu ve Türleri
Spekülatif kurgu öncelikle edebiyatta, ardından resim ve film gibi görsel sanatların dallarında kullanılan bir tür şemsiye terimdir. Bu terim sanatlarda kullanıldığın şu türlerin her birini kapsar:
- Bilimkurgu,
- Korku,
- Fantezi,
- Garip kurgu,
- Doğaüstü kurgu,
- Ütopik ve distopik kurgu,
- Süper kahraman romanları,
- Apokaliptik kurgu.
Tüm bu alt türleri ile beraber spekülatif kurgunun edebiyata oldukça hâkim olduğu ifade edilebilir. Özellikle modern ve post modern dönemin edebi akımlarını etkilemiştir. Bununla beraber spekülatif kurgu tarihinin Antik Yunan’a kadar uzandığı iddia ediliyor. Örneğin; Euripides, Antik Yunan’ın iyi bir spekülatif kurgu yazarıdır. Antik Yunan’dan günümüze ilginin giderek arttığı spekülatif kurguya bazı popüler örnekler de verilebilir:
- William Shakespeare’n Bir Yaz Gecesi Rüyası,
- J.R.R. Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi,
- J.K. Rowling’in Harry Potter’ı.
Tüm bu romanlar farklı şekillerde de olsa gerçekliği spekülatif bir şekilde yansıtırlar. Gerçek olmayan yaratıklar, gerçek olmayan dünyalar, gerçek dışı düzenler bu yansımalardan bazıları.
Farklı zamanlarda farklı okuyucuları derinden etkileyen spekülatif kurgu bugün hala dikkatleri üzerine çekiyor. Üstelik yalnızca edebiyatta değil, edebiyattan yola çıkarak sinemaya uyarlanan spekülatif kurgu filmleri gişe rekorları kırmaktadır. Bu tür filmler Matrix ve Avatar filmleri gibi kimi zaman bambaşka bir dünyaya kapı aralarken kimi zaman da Marvel ve DC evrenlerinde olduğu gibi paralele evrenler inşa eder. Üstelik öyle görünüyor ki tüm bu gerçek dışılık artık yalnızca edebiyatta ve sinemada değil, teknoloji sayesinde bizzat hayatlarımızın içinde de olacak. Belki de bugün sıklıkla sözünü ettiğimiz sanal evrenler, geçmişte sıkça okuduğumuz spekülatif kurgulara dayanıyor. Metaverse ve gelecekte ortaya çıkacak daha nicelerinin Antik Yunan’a kadar götürebilecek bir tarihi olduğunu bilmek dünyanın bize sunduğu ilginçlerden sadece biri.