İnsanoğlu, geçmişten beri sürekli merak eder ve sorgular. Bu durum, insanlık tarihini belirler ve insanın dünyasını aydınlatır. Geçmişten günümüze kadar gelen dini, ahlaki öğretiler de hayatımızı belirleyen unsurlardır. Bu gelenekler dahilinde işlenmiş, eski bir yapıt olarak karşımıza çıkan Tripitaka da, hem tarihi hem de dini açıdan önemlidir. Budizme ilgili kişilerin merakını giderecek bir konuya değinmek istiyoruz: Tripitaka nedir? Tripitaka ana başlıkları nedir? Hazırsanız, başlayalım.
Tripitaka Nedir?
Tripitaka, Budist kutsal metinleri olarak bilinir. Budist yasalarının belirlenmesi açısından yazılmış metinlerdir. Tripitaka, Budizm öğretilerini, yaşam tarzını ve diğer unsurları oluşturan kanonik metinler olarak da karşımıza çıkar. Her manastır için farklı olarak 32 kitap vardır. Bu kitaplar sayesinde Budizm öğretilerinin nesilden nesle aktarılması amacı taşır. Hem dini, ahlaki açıdan hem de kültürel yönden önemli eserlerdir.
Tripitaka, oldukça köklü bir geçmişe sahip olmasıyla da bilinir. İlk eserin 1. yüzyılda yazıldığı düşünülmektedir. İlerleyen aşamada ise her Budist’in kendi saghnasını yazdığı bilinir. Böylece her manastıra ait 32 farklı eser oluşmuştur. Bu eserler, Pali dilinde yazılarak günümüze kadar değişmeden gelmiştir. Budizm’in ortak değer ve yargılarını barındırdığından günümüzde de hala kullanılan dini, ahlaki eserler arasındadır.
Eser içinde Buda’nın hayatıyla ilgili bilgiler vardır. Nasıl bir yaşam sürdüğü, vaazları, konuşmaları, yorumları eserde bulunur. Ayrıca Budist rahip ve rahibelerin yaşamlarının nasıl olması gerektiği anlatılır. Budizm felsefesini ayrıntılı bir şekilde açıklayan Tripitaka, üç bölümden oluşur. Bu bölümler; Vinaya Pitaka, Sutta Pitaka ve Abhidhamma Pitaka şeklindedir.
Tripitaka Ana Başlıkları Nedir?
Tripitaka, Budizm’in kutsal kitabı olarak düşünülür. Bu eser, üç bölümden oluşarak Budizm felsefesini ayrıntılı bir şekilde öğretilmesini sağlar. Üç bölümde de farklı öğretiler mevcuttur. Bu öğretilere göre Budizm şekillenmiştir.
Vinaya Pitaka
Vinaya Pitaka, Tipitaka’nın ilk bölümünü oluşturan metindir. Vinaya Pitaka bölümü, Buda’nın rahipler ve rahibeler için oluşturduğu disiplin kurallarını barındırır. Ayrıca Budist rahip ve rahibelerin hayatları hakkında çeşitli hikâyeler bulunur. Bu hikâyeler, Budist rahip ve rahibelerin nasıl yaşaması gerektiği hakkında bilgiler taşır. Giyimden yeme, içme düzenine kadar her türlü yaşam tarzı Vinaya Pitaka bölümündedir.
Vinaya Pitaka bölümü, Buda’nın yaşamı boyunca yazılmamıştır. Rivayete göre; Buda’nın öğrencisi olan Upali, Buda’nın anlattığı kuralların hepsini biliyordu. Bu kuralları derinlemesine hafızasına kazımıştı. Buda’nın ölümünden sonra Upali, kuralları keşişlere anlattı. Böylece Vinaya Pitaka’nın temeli atıldı. Vinaya Pitaka’nın temeli atıldıktan sonra zaman içinde yeni versiyonlar ortaya çıktı.
Vinaya Pitaka bölümünün versiyonları arasında:
- Pali Vinaya Pitaka Pali Canon’un bir parçası olarak sunulur. Ardından Theravada Budistleri bu versiyonu izlemiştir. Pali Vinaya Pitaka’nın orijinal dilinde korunan tek versiyonu olduğu düşünülür.
- Tibet Vinaya Pitaka ise Tibet Budist ve rahipler ve rahibeler tarafından izlenir. İlk olarak Mulasarvastivada isminde bir Budist Okulu tarafından korunmuş olan Vinaya’nın Tibetçe çevirisidir.
- Çince Vinaya Pitaka, Dharmagruptaka adında bir Budist Okulu tarafından korunmuştur. Çin’de var olan Budist Okulları’nda bu versiyon kullanılır. Zamanla Çince Vinaya Pitaka Kore, Tayvan ve Vietnam’da da oluşan Budizm’i içine alır.
Sutta Pitaka
Tripitaka eserinin ikinci bölümünde Sutta Pitaka vardır. Sutta Pitaka bölümünde Buda’nın yaşamı, vaazları, diyaloglarına yer verilir. Ayrıca Buda’nın doğumu ile alakalı yazıları barındırır. Buda’ya ait olan ilk vaaz “Hikmet Yolu” da bu bölüm içinde bulunur. Bu vaaz ahlaki öğretiyi sunmasıyla bilinir. Birçok Budist rahip ve rahibe tarafından bu bölüm öğrenilmiştir.
Sutta Pali ve Sanskritçe dilinde “iplik” anlamına gelir. Bu metafor, düşünsel anlamda “bağlayıcı çizgiyi” ifade eder. Yani bu iplik ile diyalogların, vaazların ana temasını oluşturur. Ayrıca Sutta Pitaka bölümünde bulunan bu vaazlar ve diyaloglar, beş farklı gruba ayrılmıştır. Bu gruplar;
- Dingha Nikaya: Sutta Pitaka bölümünde Buda’nın 34 tane uzun vaazını kapsar.
- Majjhima Nikaya: Buda’ya ait 154 tane orta uzunluktaki vaazlarını içerir.
- Samyutta Nikaya: Konularına göre düzenlenerek sınıflandırılmış vaazlardır.
- Anguttara Nikaya: Konularına göre düzenlenen vaazları kapsar.
- Khuddaka Nikaya: 15 tane küçük kısa hikayeden oluşan gruptur.
Abhidhamma Pitaka
Abhidhamma Pitaka bölümünde etik, epistemoloji ve psikoloji gibi konulara rastlanır. Suttalarda değinilen konular burada ayrıntısıyla anlatılır. Budizm felsefesinde ele alınan bu konular, Buda’ya dayandırılır. Mantıksal ve psikolojik analizler bulunur. Ancak Abhidhamma Pitaka bölümü uzun tartışmalara neden olmuştur. Çin’de benimsenen Abhidhamma Pitaka, Tibet’te farklılık gösterir.
Abhidhamma Pitaka bölümünde yedi tane alt başlık bulunur. Bunlar;
- Dhammasamgani: M.Ö 350 yıllarında oluşturulduğu düşünülen ahlak kurallarının psikolojik analizleridir.
- Kathavatthu: M.Ö 247 yıllarında düzenlendiği tahmin edilen dönemin Budist mezhepleri arasındaki tartışmaları barındırır.
- Vibhanga: Farklı öğretilerin analiz edildiği bölümdür.
- Dhatukatha: Budist öğretiyi sınıflandırmaya çalışan eserlerdir.
- Puggalapannatti: İnsanları özelliklerine göre ayıran bölümdür.
- Yamaka: Temel Budist öğretilerinin açıklamalarını bulundurur.
- Patthanapakarana: Budist öğretilerini 24 bölüm halinde analiz eden kısımdır.
Tripitaka, Budizm için en önemli eserdir. İçinde barındırdığı dini, ahlaki öğretiyle büyük bir etki yaratmıştır. Bu yüzden taşımış olduğu özellikler sayesinde kültürel bir özelliğe sahiptir. Buda’nın sevgi, merhamet gibi konularda verdiği vaazlar da eserde bulunur. Eserde var olan konular hala etkilidir. Bu yüzden günümüzde de hala birçok Budist rahip ve rahibe bu kitabın bölümlerini bilir. Hayatlarını bu kitaptaki öğretilere göre yaşamayı sürdürür.
Budizm felsefesine meraklıysanız, ilginizi çekecek bir içerik daha: Dharma Nedir? Dharma Çarkı Neyi İfade Eder?