Dünya üzerinde dönemlerin kapanması ve yeni dönemlerin açılması belli başlı bazı unsurlar aracılığı ile gerçekleşmektedir. Özellikle teknolojik gelişmeler ışığında yeniliklere açılan kapılar, ilk olarak sanatsal üretim alanlarını etkilemektedir. Bu doğrultuda Rönesans ve Reform döneminde başlayan modernizm, etkilerini ilk olarak mimarî, resim ve edebiyat gibi alanlarda göstermiştir. Dönemde yaşanan gelişmelerle beraber, yüzyıllar boyunca süren din temelinde yönetim ve düşünce sistemleri yerini akılcılığa ve bilgiye bırakmıştır. Dönemde yaşanan reformlar ve devamında gelişen modernizm sürecini daha iyi anlamak için yazımızda “Modernizm nedir? Modernizm özellikleri nelerdir?” sorularını ele alıyoruz.
Modernizm Tanımı
Modernizm, kelime kökeni bakımından 5. yüzyıla kadar uzanan bir geçmişe sahiptir ve “şimdi, hemen, yeni” gibi anlamlara gelen modo sözcüğünden türemiştir. İlk çıkış sürecinde Paganizm karşısında yükselişe geçen Hıristiyanlık için kullanılmış ve yeniliği ifade etmiştir. Zaman içerisinde dönüşen sözcük, en son haliyle “güncel, yeni” anlamını taşımaktadır. Modernizm kavramı ise 19. yüzyılın ortalarından itibaren ortaya çıkan yeniliklerle anılmaktadır.
Modernizm, 1884 ile 1914 yılları arasında etkili olmuş bir süreçtir. Sanat tarihinin önemli belirteçlerinden biri olarak modernizm; edebiyat, resim ve mimari üzerinde yeni döneme geçişin izlerini bırakırken, başlayan yeni ve dinamik yaşam sürecinin de altyapısını oluşturmuştur. Dönem içerisinde gelişen sanayi ve seri üretim alanları, yaşamın her zaman olduğundan daha hızlı akmasını sağlamıştır. Bu süreçte sanayileşmenin etkisiyle fabrikalarda çalışan işçi sayısı fazlalaşırken ortaya “boş zaman” kavramı çıkmıştır. Boş zaman kavramı, çalışanların kazandıkları parayı, harcayabilecekleri yeni ortamların geliştirilmesine neden olmuştur. Dolayısıyla zaman içinde toplumun yaşamı, modernizm olarak ifade edilen yaşam biçimine evrilmiştir.
Modernizm Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Modernizmin ortaya çıkışında en önemli etkenlerden biri eski dönemlerin yönetim ve yaşam biçimlerinin dönemin dinamiklerine göre yeniden değerlendirilmesidir. Bu yeni değerlendirmeler sonucunda sanat, edebiyat eserleri ve mimari yapılar ekseninde yenilikler gerçekleştirilmiştir. Her şeyin gerekliliğini savunan modernizm, siyasi alanda da hak ve özgürlüklerin gelişimine zemin hazırlamıştır.
Kişisel özgürlükleri temel alan hümanizm kavramının da geliştiği bu dönemde, akılcılık, eşitlik, lâiklik, demokrasi, özgürlük gibi hususlar da temellendirilmeye başlanmıştır. Modernizmin çıkışını destekleyen en önemli unsurlardan biri de Fransız Devrimi ile beraber dönüşen siyasi atmosfer ve insana verilmeye başlayan değerdir. Hümanizm adıyla yükselen bir değer olan temel hak ve özgürlükler, bireyselleşmenin ilk adımlarını atmıştır. 2. Dünya Savaşı’na kadar etkileri devam eden Modernizm, yerini bu tarihten itibaren Postmodernizme bırakmıştır.
Modernizmin Özellikleri Nelerdir?
Modernizm, temelde dogmalardan sıyrılan ve baskıcı yönetimleri dizginleyen bir yapıya sahiptir. Temelde bilimsel gerçekleri ve akılcılığı ön plâna alan bu yeni atmosferle, insanların özgürleşmesi ve serbest bir ortamda daha nitelikli bir üretim alanı oluşturması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda mondernizmin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Modernizm, akılcı, rasyonel, pozitivist ve bilime dayalı bir düşüncedir,
- İnsan aklına güven ve insan haklarına saygı temelli bir düşüncedir,
- Geleneksele, dogma kökenli olana ve gericiliğe karşı olan modernizm, bilimsel akışa ve rasyonelliğe değer verir,
- Modernizm; tarih, ahlâk, felsefe, din gibi kavramları derinlemesine düşünerek sebep ve sonuç ilişkisine dayalı ve sert bir biçimde eleştirir,
- Her türlü bilgiye sorgulamak, eleştirmek, bilimsel anlamda denemeler yapmak suretiyle ulaşmayı hedefler,
- Modernizme göre insanlık, bilim ve akıl yoluyla ilerleyebilir ve geçmişle çatıştığı kadarıyla gelişebilir,
- Dünya genelinde bir ahlâk ve etik bakış ortaklığı olması gerektiğini savunur,
- Mimari, edebiyat, müzik, resim, felsefe gibi anlarda önemli ölçüde izler bırakmıştır,
- Evrensel bir düş ortaklığı yaratmaya çabalar,
- Hayatın belirli bir objektif bakışa göre değerlendirilmesi gerektiğini savunur.
Modernizm, saydığımız bu özellikleri ışığında günümüze kadar getirdiği şeffaflık ve bilimsellik sayesinde büyük aşama kaydetmiş ve insanlığı dönüştürmeyi başarmıştır. Bu doğrultuda kısa süre içerisinde yerini postmodern ve modern sonrası fikirlerine bırakan modernizm, etkisini göstermiş olduğunu bununla da ispatlamıştır. Eleştiriyle, sürekli yenilenme ve değişimle beslenen bu akım, kendi eleştirisi ve parçalanma sürecini sağlayan postmodernizmi ortaya çıkarmıştır. Dolayısıyla denilebilir ki fikir, üstlendiği misyonu yerine getirmiştir.
Modernizm Akımının Temsilcileri
Modernizm akımı, çeşitli alanlarda üretilen eserlere ve düşüncelere konu olmuş ve insanlığın gelişimi adına etkin rol oynamıştır. Toplumların dönüşümüne şahitlik eden büyük yazarlar, ressamlar, müzisyenler, filozoflar hatta bilim insanları, modern insan ve modern dünya ekseninde önemli üretimlerde bulunmuşlardır.
Modernizm akımını temsil eden yaratıcıları ele almadan önce belirtilmesi gereken önemli bir husus vardır. Toplumlar üzerindeki dönüşümler sırasında bazı toplumlar ağırlıklı olarak bilginler ve düşünürlerden oluşurken bazıları büyük oranda emekçi kesimlerden oluşmaktadır. Büyük savaşların ve yıkımların olduğu modernizm süreci sonrasında tam olarak bu toplumsal dönüşüm, ağırlıklı olarak emekçi kesimin kentlerde derinleşen etkisi ile gerçekleşmiş ve postmodernizm ortaya çıkmıştır. Bu sebeple de modernizm dönemi eserler, geçiş sürecinin en belirgin özelliklerini ortaya koymuştur.
Modernizm akımının temsilcilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Pablo Picasso: Picasso, modernizm akımının temsilcilerinden biri olarak savaşın yıkıcılığı ve anlamsızlığı üzerinde yaptığı eleştirel tablosu Guernica ile döneme önemli bir çerçeve kazandırmıştır.
- Edvard Munch: Ressam Edvard Munch, dünyaca bilinen Çığlık adlı tablosuyla eşsiz bir öze dönüş ve kaos efekti sunmuştur.
- James Joyce: James Joyce, modern roman için etkisi hala süren eserler bırakmıştır.
- Virginia Woolf: Özellikle kadının bireysel olarak varlığını sorgulayan ve ekonomik özgürlüğünü kazanmış kadını yücelten yapıtlarıyla Woolf, büyük bir etki bırakmıştır.
- Ezra Pound: Modern şiirin önemli temsilcilerindendir.
Türkiye’de Modernizm
Modernizmin Türkiye’deki yansıması, belirli bir ölçüde etkili olmuştur. Genel anlamıyla Meşrutiyet ve Tanzimat dönemlerini de kapsayan Türkiye’de modernizm sürecinde devlet yapısının dönüşümü adına önemli adımlar atılmıştır. Bu noktada Osmanlı’nın dünyaya karşın oldukça büyük bir farklılık barındırdığını belirtmekte yarar vardır. Aynı dönemlerde özgürlükleri için savaşan Fransız halkının karşısında Osmanlı’da meşrutiyet çalışmaları yapan saraya karşı halk, parlamento oluşumunu engellemek adına protesto gerçekleştirmiştir.
Doğu ile Batı arasında geçiş alanı olarak kararsız yapısını koruyan Türkiye, modernizm sürecini oldukça zorlu bir şekilde atlatmış ve sonuç itibariyle Saltanatla başlayan süreci Cumhuriyet’le sonlandırmıştır. Dönemi en doğru biçimde anlatan Osman Hamdi Bey’in Kaplumbağa Terbiyecisi tablosu ise oldukça etkileyici bir eser olarak karşımıza çıkar. Tablo, geri kalmış bir toplum karşısında onları aydınlatmaya çalışan aydının yorgunluğunu yansıtmaktadır.
Dünya üzerindeki en özel dönüm noktalarından biri olarak ön plana çıkan yapıyı anlamak adına “Modernizm nedir ve modernizmin özellikleri nelerdir?” sorularını yanıtladık.