Diplomatik bir terim olan ataşe, ülkelerin yurt dışındaki temsilcilerini ifade eder. Ataşe terimi hemen her ülkede ortak olarak kullanılan Fransızca bir terimdir. Ataşeler, elçilik veya konsolosluklarda çalışmaktadırlar. Genellikle daha yüksek unvanlı bir kişinin veya kurumun diplomatik kadrosuna atanırlar. Peki, ataşe nedir? Nasıl Olunur? Daha yakından bakalım.
Ataşe Nedir?
Terim olarak, bir büyükelçi veya başka bir diplomatın altında görev yapan bir yetkiliyi ifade eder. Müdahale alanlarıyla ilgili çeşitli konular vardır. Bu amaçla alınacak kararların planlanmasını üstlenebilir ve gerekli tüm düzenlemeleri yapabilir. Gündemi yönetebilir, belirli konuların incelenmesi için araştırma yapabilir ve gerektiğinde temsilcilik yapabilir.
Bazen bir ataşenin, genellikle o alan tarafından belirtilen özel sorumlulukları veya uzmanlığı vardır. Bu ataşelerin atandıkları alanlara göre değişiklik arz eden bir durumdur. Genellikle şu unvanlardan birini alırlar:
- Kültür ataşesi,
- Çalışma ataşesi,
- Hukuk ataşesi,
- Askeri/savunma ataşesi,
- Basın ataşesi,
- Tarım ataşesi,
- Ticaret ataşesi
- Bilim ataşesi vb.
Ancak her ülkede bu görevlerin tümünde ataşe veya görevli bulunmamaktadır.
Diplomatik Ataşelerin Rolü
Diplomatik ataşe olarak görev yapanların, bazı yeteneklere sahip olması beklenir. Bu yetenekler, çalışma alanlarıyla ilgili teknik becerilerdir. Ayrıca bu teknik beceriler, diplomatik işlevlerle ilgilidir.
Bazı ülkeler bu ataşe kategorisini diplomatların kariyerleri için bir ön aşama olarak kabul eder. Çoğu ülke, dış hizmetlerindeki alt düzey diplomatları tanımlamak için hala ataşe terimini kullanmaktadır.
Ayrıca, bazı ülkeler, uzmanlığını belirtmeden bazı görevlileri ataşe kategorisine atar. Bunun nedeni, bazı idari görevlilerin görevleridir. Gizli görevle atanan ataşelerin, kamuoyu tarafından bilinmesi istenmez. Bu türden görevliler, diplomatik ajanlar olarak özel korumaya ihtiyaç duyarlar. Bu sebeple kimliklerini gizlerler.
Ülkelerin, dış hizmetlerinde uzmanlaşmış alanlarda tanınmış uzmanları görevlendirdikleri durumlar da vardır. Bu görevlerdeki memurlara genellikle ataşelerden daha yüksek bir statü vermek için “danışman” denilmektedir. Bu kişiler ticari ve kültürel “danışmanlar” olabilirler.
Bilinen En Yaygın Ataşelikler
Ekonomi, savunma (askeri) ve iş gücünden sorumlu olanlar özel önem taşıyan üç ataşe kategorisidir.
Ekonomik ataşeler ekonomik, ticari veya mali olarak tanımlanabilir ve genel olarak işlevleri bilgi, yardım ve tavsiye sağlamaktır.
Savunma (askeri) ataşeleri ile ilgili olarak, genel olarak diğer ataşeler için geçerli olmayan özelliklerden bahsedilir. Genellikle, bölgesel askeri güç olarak kabul edilen ülkelerin askeri ataşelerine ev sahibi devletler tarafından büyük saygı duyulur. Ancak diplomatik görevlerle ilgili olarak, konumları tartışmalı olabilir. Çoğu ülke tarafından genellikle geçici maslahatgüzar olarak onaylanmayabilirler.
Diplomatik tören protokolü ile belirlenen bazı ülkelerde, misyon başkanından sonra tuğgeneral rütbesine sahip bir savunma ataşesi yerleştirilir. Rütbe albay veya yarbay rütbesi ise, ataşe elçilik müşavirlerinden sonra yer alır. Rütbe daha düşükse, ataşe büyükelçilik sekreterlerinden sonra yerleştirilecektir.
Askeri ataşeler, ilgili genelkurmay başkanları veya ilgili bakanlıklar tarafından seçilebilir veya tavsiye edilebilir. Ancak büyükelçiliğe gönderildikleri zaman atandıkları diplomatik misyon şefinin yetkisine tabidirler.
Çalışma ataşeliği bazı ülkelerde ihtiyaç duyulan bir kurumdur. Bu kurum özellikle iki ülkenin tarihsel olarak birbirinden önemli düzeyde göçmen alan ülkelerde mevcuttur. Ancak önceki zamanlardan farklı olarak, bugün bu yetkililer göçmen işçileri işe almaya yetkili değildir.
Şu anda, hükümetler tarafından uygulanan kemer sıkma önlemleri nedeniyle, ataşelerin uzmanlaşmış “sınırları” veya “görevleri” bulanıklaşmaktadır. Zaman zaman onlara başka sorumluluklar ve belirli görevler yükleyebildiği de görülmektedir.
Nasıl Ataşe Olunur?
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ataşe atamalarında izlediği bazı politikalar vardır. Bu politikalar, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Çünkü atanan görevliler kültür ve turizm ataşesi olarak görev yapmaktadır. Buna göre atanacak ataşelerin bazı kriterlere sahip olması gerekmektedir. Şimdi bu kriterlerin neler olduğuna bakalım:
- Kültür ve Turizm Bakanlığı, atanacak kimseleri, yurt dışı teşkilatta görevlendirmektedir.
- Yurt dışı teşkilat ile kastedilen, diplomatik temsilcilikler ve konsolosluklardır. Ayrıca bunlara bağlı olarak çalışan kültür ve tanıtma müşavirlikleri ve ataşelikleri de dahildir.
- Görevlendirilecek personel, müşavir, müşavir yardımcısı, ataşe, ataşe yardımcısı ve müşavirlik ve ataşeliklerde görevli personeli ifade etmektedir.
- Bu görevlerde çalışabilmek için öncelikle memuriyet için aranılan genel şartları taşımak gerekmektedir. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak gibi…
- Görevlendirilecek personelin fakülte veya dört yıllık yüksekokul mezunu olması gerekir.
- İlk defa yurt dışına atanacakların daha önce Türkiye’de memuriyet hizmetinde bulunmuş olması beklenir. Talep edilen süre en az 2 yıldır.
- Daha önce de yurt dışında ülke temsilcisi olarak çalışmış olanlarda bu şart aranmaz.
- İngilizce, Fransızca, Almanca dillerinden birinden veya görev yapılacak ülke dilinden birini biliyor olmak gerekir. Dil bilgisi ÖSYM sınavlarıyla tespit edilmektedir.
- Yapılacak olan Mesleki Ehliyet Sınavı’nda başarılı olmak gerekmektedir.
Ataşe Atamasıyla İlgili Bilmeniz Gerekenler
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin yurt dışı teşkilatında görevlendireceği kimselerin seçiminde dikkate alınanları öğrenmiş olduk. Şimdi bilmeniz gereken detaylara geçelim:
- Mesleki yeterlilik sınavı yazılı veya sözlü olarak yapılabilmektedir.
- Mesleki yeterlilik sınavı tarih, edebiyat, sanat, anayasa bilgisi gibi konuları içermektedir:
- Mesleki yeterlilik sınavından en az 100 üzerinden 70 puan alınması gerekir.
- Dil ve edebiyat, filoloji veya yabancı dilde eğitim veren fakültelerden mezun olanlarda dil şartı aranmaz. Ayrıca doçent veya profesör unvanına sahip olanlarda ve yurt dışında eğitim görenlerde de dil şartı aranmamaktadır.
- Yabancı dil sınavından muaf olanlar veya sınavda başarı gösterenler mesleki ehliyet sınavına girebilmektedir.
- Sınavların tümünde başarılı olanlardan ilave yetenekler beklenmektedir. Milli şuur, nezaket kuralları, fiziksel yapı, temizlik, geleneklere bağlılık, ahlaki algı ve disiplin vb. Mesleki Ehliyet Sınav Kurulu bu kriterlere bağlı olarak da adayları puanlandırmaktadır. Adayların, başarılı kabul edilmeleri için bu sınavdan da 100 üzerinden 80 puan alması beklenir.
Eğer diplomatik görevler hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz Müsteşar Nedir ve Nasıl Olunur? başlıklı yazımıza da göz atabilirsiniz.